دکتر ویزلی دیویدسون می گوید: با این همه اضافه وزن حاملگی، تعجبی ندارد که پاهای زن دچار تورم شده و درد کند. چرا زن حامله دچار تورم پا می شود؟ علت گرفتگی عضلانی دوران حاملگی چیست؟ چرا پاهای زن حامله درد می کند؟ چگونه از درد پای حاملگی جلوگیری کنیم؟ درمان پا درد حاملگی چیست؟ در این مقاله به پرسش های فوق پاسخ داده می شود و به مرور مشکلات پا در دوران بارداری می پردازیم.
در حالیکه تهوع صبحگاهی، خستگی و کمر درد از شکایات شایع دوران حاملگی است، مشکلات پنجه و ساق پا نیز به همان اندازه رواج دارد، بخصوص در سه ماهه سوم تشدید می شود. می توان با انجام تمرینات ورزشی تقویت کننده گردش خون اندام و مقدار مناسب استراحت از این مشکلات پیشگیری کرد.
اگر این دردها شروع شده است، خیالتان راحت باشد که بلافاصله پس از زایمان برطرف خواهند شد. در عین حال، در اینجا علل ایجاد پا درد حاملگی و کارهایی که می توان برای کاهش آن انجام داد، بحث می شود.
ادم و تورم دوران بارداری
بالا رفتن سطح هورمون های مرتبط با بارداری موجب افزایش احتباس آب در دوران حاملگی می شود که با تورم و افزایش حجم همراه است (همچنین ادم نامیده می شود). در دوران حاملگی نیازهای بدن زن حامله زیاد می شود و بدن به این مایعات اضافه برای حمل مواد مغذی و اکسیژن به بافت های زن حامله و بچه داخل شکمش نیاز دارد.
گرچه تورم اندام در دوران حاملگی عامل نگرانی نیست، اما اگر تورم صورت و دستان خود را مشاهده می کنید که با تاری دید، سردرد شدید یا مستمر و افزایش وزن بیشتر از یک پوند (حدود نیم کیلو) در روز همراه است؛ حتما با پزشک متخصص زنان و زایمان خود مشاوره کنید. اینها می تواند نشانه پره اکلامپسی (preeclampsia) باشد، یک اختلال طبی جدی که با بالا رفتن فشار خون مشخص می شود.
چه بخشی از بدن در دوران بارداری دچار ادم می شود؟
عموما احتباس مایعات بیشتر در پنجه پا، مچ پا و پشت ساق پا رخ می دهد زیرا رحم زن حامله روی وریدهایی که خون را از اندام تحتانی به قلب بر می گردانند فشار وارد کرده و تا حدودی برگشت خون را مسدود می کند. این فشار بخصوص برگشت خون وریدی از پا را کاهش می دهد. از آنجایی که عروق خونی در پنجه و مچ پا از همه کوچکتر است، بدن در تطبیق میزان مایعات احتباس یافته در این ناحیه بیشتر مشکل دارد.
ممکن است در زمان ورزش، ایستادن یا قدم زدن طولانی مدت، وقتی که خیلی خسته هستید، غذای شور خورده اید و یا نوشیدنی های کافئین دار مصرف کرده اید، تورم بیشتری را ببینید. جاذبه زمین می تواند تجمع مایع در پنجه و ساق پا و دستان را تشدید کند، زمانی که ایستاده یا قدم می زنید. این تورم موجب سنگین شدن دست و پاها می شود.
غذاهای نمک دار و شور موجب می شود که مایعات بیشتری در بدن حبس شود و مصرف کافئین زیاد موجب کاهش سطح مایعات بدن می شود. غذای شور و نوشیدنی های کافئین دار در دوران بارداری بایستی محدود شود تا مشکلات درد عضله ساق پا، متورم شدن اندام ها و تورم مچ و پنجه پا کاهش یابد.
چگونه از توزم پا در دوران بارداری پیشگیری کنیم؟
عده ای از جراحان پنجه و مچ پای کارولینای جنوبی برای پیشگیری و تسکین تورم و درد پا در دوران بارداری اقدامات زیر را پیشنهاد کرده اند:
تا جایی که می توانید پای خود را بالاتر قرار دهید. سعی کنید پاهای خود را به میزان ۶ تا ۱۲ اینچ از سطح قلب به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه بالاتر قرار دهید تا به تخلیه خون تجمع یافته در پاها و برگشت به قلب و ریه کمک شود.
به پهلو بخوابید نه به پشت و طاقباز. این موجب کاهش فشار وارده بر ورید اجوف تحتانی می شود که بزرگترین ورید برگشت خون به قلب است. در غیراینصورت فشار وارده بر ورید اجوف موجب کاهش برگشت خون از اندام تحتانی به قلب می شود.
زیاد آب بخورید. دهیدراسیون یا کاهش سطح مایعات بدن موجب بدتر شدن تورم می شود. کلیه ها برای جبران سطح مایعات بدن شروع به بازجذب سدیم می کنند و آب بیشتری در بدن جمع می شود که موجب تشدید تورم می شود. اما با نوشیدن مایعات فراوان کلیه ها سدیم (نمک) را دفع کرده و تورم کاهش می یابد.
کمتر نوشیدنی کافئین دار بنوشید. حتی اگر کافئین موجب دفع ادرار شود که مقداری از مایعات اضافه بدن را دفع می کند، همزمان موجب دهیدراسیون می شود که یکی از علل افزایش تورم است.
مواظب نمک مصرفی خود باشید. بهتر است حد تعادل را رعایت کنید، نه خیلی زیاد نه خیلی کم. مصرف نمک خود را متعادل و مناسب نگهدارید. لازم نیست که افراطی با مصرف نمک برخورد کرده و مصرف نمک خود را خیلی محدود کنید. بهتر است تعادل را حفظ کنید.
مواظب وزن خود باشید و افزایش وزن خود را پایش کنید. زنان دارای وزن طبیعی بایستی بین ۱۲ تا ۱۷ کیلو در دوران بارداری افزایش وزن داشته باشند (بین ۲۵ تا ۳۵ پوند). افزایش وزن زیادی موجب بدتر شدن تورم شده و ممکن است مشکلات دیگری نیز به همراه داشته باشد.
گردش خون پنجه و مچ پای خود را با تمرینات چرخشی بهبود بخشید. سعی کنید در حالی که یک پا بالاتر قرار دارد، بنشینید. مچ پای خود را ده بار به سمت راست و ده بار به سمت چپ بچرخانید. سپس پای دیگر را تکرار کنید. این رویه را ۱۰ بار تکرار کنید.
مچ پای خود را کمپرس سرد بگذارید. در حالی که پاهای خود را بالا نگهداشته اید، مقداری یخ به قسمت داخلی مچ پای خود به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه هر یکساعت یکبار استعمال کنید. کمپرس سرد موجب کاهش تورم مچ پا می شود.
کرامپ های پا
بعضی از زنان نمی توانند از کرامپ پا در دوران حاملگی فرار کنند. این انقباض دردناک عضلانی معمولا در نرمه پشت ساق پا و اغلب شب رخ می دهد، وقتی که پاها خسته است. تصور بر این است که کمبود کلسیم و افزایش فسفر بدن موجب این گرفتگی عضلانی می شود.
متخصصان مرکز طبی والهالای نیویورک پیشنهاد می کنند که زنان حامله برای پیشگیری از کرامپ پا محصولات لبنی بیشتری بخورند یا از پزشک متخصص زنان و زایمان خود درخواست مکمل کلسیم بکنند.
زنان حامله ای که دچار گرفتگی عضله پا می شوند ممکن است کمبود پتاسیم نیز داشته باشند. عده ای از زنان در یک مطالعه وسیع گزارش کرده اند که خوردن اسنک موز و زردآلوی خشک در دوران بارداری موجب کاهش و پیشگیری از گرفتگی ماهیچه پای آنها شده است.
علاوه بر تغییرات رژیم غذایی، می توان از کرامپ پا با بهبود گردش خون، قدم زدن به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه در ساعات آخر روز پیشگیری کرد. همچنین باید از ایستادن یا نشستن طولانی مدت پرهیز کرد، از آنجایی که موجب تجمع مایعات شده و پاها احساس سنگینی یا فشار خواهند داشت.
اگر دچار گرفتگی عضله پا در دوران بارداری شدید، بهتر است کمی استراحت کنید، پای خود را در آب گرم بگذارید یا یک شیشه آب گرم یا کمپرس گرم روی مچ و پشت ساق پا قرار دهید، در حالی که پاهای خود را صاف و در حالت کشیده نگهداشته اید.
بهترین راه حل تورم و گرفتگی عضله پا در دوران بارداری قدم زدن است. اگر شب هنگام دچار گرفتگی پا شدید و حوصله قدم زدن نداشتید، سعی کنید انگشتان شست هر دو پای خود را با دست به سمت داخل بدن بکشید و انگشتان پا را به سمت خارج از بدن فشار دهید.
وریدهای واریسی در دوران بارداری
انگار که خستگی و درد ساق پا در دوران بارداری کافی نیست و حدود ۲۰ درصد زنان حامله دچار واریس وریدی می شوند. وریدها آبی، متورم و طنابی شکل می شوند. سیستم گردش خون زن حامله چیزی حدود ۴۰% بیشتر از زن غیر حامله خون دارد و این خون اضافی مقدار فشار وارده به دیواره وریدها را در دوران حاملگی افزایش می دهد. این فشار موجب کشیدگی دیواره وریدها می شود، بطوری که دریچه های لانه کبوتری وریدها نمی توانند بسته شوند و جلوی برگشت خون را بگیرند.
نقص دریچه های لانه کبوتری وریدها موجب تجمع خون در داخل ورید می شود که اغلب واریسی می شوند. اگر افزایش وزن خیلی زیاد باشد، روزانه مدت طولانی بایستید، اگر مادر شما هم واریس دارد؛ احتمال ابتلای به واریس حاملگی بیشتر می شود. واریس می تواند ارثی باشد.
زنان مبتلا به واریس خیلی از درد پا می نالند و دارای پاهای سنگین، خسته و تحت فشار هستند. گرچه این علائم پس از پایان حاملگی و زایمان کاهش می یابند، اما با هر حاملگی جدید بدتر می شوند.
همانند سایر مشکلات پا در دوران بارداری، افزایش گردش خون موجب تسکین ناراحتی می شود و حتی می تواند از ابتدا از واریس شدن وریدها پیشگیری کند. متخصصان عروق توصیه می کنند برای پیشگیری از واریس روزانه قدم زده یا ورزش های کم اثر مثل شنا و رکاب زدن انجام شود. اگر نمی توانید ورزش کنید، بهتر است روزانه چندین بار در صندلی متحرک بنشینید و از پاهای خود برای حرکت دادن آرام صندلی خود استفاده کنید.
پوشیدن جوراب طبی (جوراب فشاری) به کاهش درد پا حین حاملگی کمک می کند. این جوراب ها را بایستی قبل از خروج از تخت در صبح پوشید تا خون فرصتی برای تجمع در مچ پا نداشته باشد. همچنین شب موقع خواب درآورده شوند. بعد از زایمان و در صورت بدتر شدن واریس می توان لیزر درمانی یا جراحی کرد.
خرید کفش در دوران بارداری
آیا می دانید چه کفشی برای زن حامله مناسب است؟ چه نکاتی را باید زمان خرید کفش برای حاملگی رعایت کرد؟ می دانیم که تورم پا نه تنها آزارنده است، بلکه امکان پوشیدن کفش های معمول وجود ندارد. در حقیقت متداول است که زنان باردار کفشی یک سایز یا دو سایز بزرگتر بخرند.
محققان معتقدند که هورمون رلکسین که عمدتا در سه ماه سوم حاملگی برای شل شدن رباط های لگنی در آمادگی برای زایمان ترشح می شود، موجب تخت و بزرگتر شدن رباط های پا می شود.
از آنجایی که با بالا رفتن وزن در دوران حاملگی مرکز جاذبه بدن بطور مداوم تغییر می کند، به کفش های راحتی برای حفظ تعادل بدن نیاز است. بنابراین باید با کفش های پاشنه بلند و استیل قبلی خود خداحافظی کرد. بجای آن باید کفشی تخت پوشید که یک یا دو سایز بزرگتر باشد.
نکات زیر را هنگام خرید کفش برای دوران بارداری در نظر داشته باشید:
اواخر روز کفش بخرید. پاها در پایان روز بزرگتر از کل روز است. بهتر است وقتی کفش بخرید که پایتان بزرگترین سایز را دارد.
قبل از ترک فروشگاه مطمئن شوید که کفش مناسب و فیت پا است. به این باور که کفش جا باز می کند و اندازه می شود، توجه نکنید.
کفشی انتخاب کنید که پنجه مربعی یا گرد دارد. از خرید کفش هایی که نوک باریک دارند پرهیز کنید
اگر پوتین می پوشید مواظب اندازه ساق پوتین باشید. پوتینی بخرید که زیپ بغل دارد و ساق آن پهن است. زیرا ساق پا نیز دچار تورم می شود.
کفشی که دچار سابیدگی پاشنه شده را عوض کنید. نامساوی بودن پاشنه کفش ها می تواند تعادل زن حامله را به هم بزند
