سم زدایی یک اصطلاح فریبنده است؛ زیرا همیشه این معنی برای همه‌ی افراد یکسان نیست. با این حال تعریف علمی سم زدایی به زیست دگرگونی برمی‌گردد. زیست دگرگونی به معنی تغییر یافتن مواد شیمیایی مانند مواد مغذی، اسیدآمینه، سموم و داروها در بدن است. در این دگرگونی لازم است که ترکیبات غیر قطبی به ترکیبات قطبی تغییر یابند به‌طوری‌که در توبول‌های کلیوی باز جذب نشده و دفع گردند به بیان ساده تر از بین بردن هر چیزی که برای بدن سمی و مضر است.
تبلیغ کنندگان رژیم های سم زدایی، ایده های خود را بر روی یک نظریه نادرست مبنی بر اینکه بدن ما به طور مداوم توسط سموم مانند دود سیگار، آلودگی و آفت کش ها بمباران میشود که نمی‌تواند آن‌ها را پاکسازی و دفع نماید. آن‌ها می‌گویند که این سموم "با گذشت زمان" در بدن باعث افزایش وزن، سردرد، مشکلات پوستی و گوارشی میشود. با این حال همه‌ی انسان ها کبد و کلیه دارند و این ارگان ها با فیلتر کردن خون و حذف سموم از بدن ما در راستای سلامت بدن فعالیت می‌کنند.
حقیقت این است که بدن دارای اندام‌های بسیاری مانند پوست، روده، کبد و کلیه است که به طور مستمر "سم زدایی" و به طور طبیعی مواد زائد را از بدن دفع می‌کند.
کبد به عنوان عضو اصلی سم زدایی در بدن شناخته شده است و تا 75 درصد از فعالیت های سم زدایی در کبد اتفاق می افتد. با این حال روده نیز نقش مهمی در سم زدایی دارد، زیرا پوشش گوارشی اولین مانع فیزیکی را برای ترکیبات سمی را ایجاد می کند.
سم زدایی طبیعی بدن در دو مرحله کلاسیک به نام فاز 1 و فاز 2 انجام میشود که هر کدام به وسیله‌ی آنزیم های خاص صورت می‌پذیرد. واکنش های فاز 1 توسط سیتوکروم پی 450 (450 (CYP کاتالیز می‌شوند. محصولات تولید شده از واکنش فاز 1، اغلب متابولیت‌های واسط واکنش پذیر و/یا گونه‌های واکنش پذیر اکسیژن هستند که ممکن است باعث آسیب بافتی شوند. واکنش های فاز 2 به طور کلی شامل تغییر یا ترکیب متابولیت‌های واسط فاز 1 هستند. این فرایند با افزودن یک گروه مواد مغذی شامل آمینو اسیدهای مختلف، دهنده متیل و گلوتاتیون، یک تری پپتید متشکل از اسید گلوتامیک، سیستئین و گلیسین که به عنوان یک آنتی اکسیدان قوی عمل می‌کنند صورت می‌پذیرد. واکنش‌های فاز 2 نیازمند مواد مغذی ذکر شده شامل گلوکورونیداسیون، متیلاسیون، استیلاسیون، گلوتاتیون کونژوگه و آمینواسید کونژوگه جهت محل واکنش محصولات نهایی هستند که پس از آن از بین می روند. در برخی موارد، سموم ممکن است به طور مستقیم از طریق فاز 1 یا فاز 2 تبدیل شوند. اگر چه هر دو فاز دارای ویژگی های مختلف هستند، ضروری است که آن‌ها در تعادل با یکدیگر جهت سم زدایی و به حداقل رساندن متابولیت های واسط عمل کنند.
سم زدایی طبیعی بدن ممکن است به دلایل مختلفی از جمله رژیم غذایی فقیر، کمبود مواد مغذی ناشی از دارو، نفوذپذیری روده و تغییرات ژنتیکی دچار اختلال شود.
برخی از ادعاهایی که در رابطه با رژیم‌های سم زدایی وجود دارد عبارتند از: کاهش وزن جادویی، بهبود هضم بهبود مو، ناخن و پوست، تقویت سیستم ایمنی، کاهش سلولی و...
این رژیم ها می توانند از حدود یک روز تا حدود چند هفته طول بکشد و عمدتا شامل موارد زیر هستند:
- روزه برای مدت محدود
رژیم های سم زدایی رایج، غیر عقلانی و بدون پشتوانه علمی است. در حقیقت هنگامی که شما گرسنه هستید و بدن شما کالری کافی دریافت نمی کند، بدن شما در نهایت شروع به تولید مواد شیمیایی به نام کتون خواهد کرد .این مواد شیمیایی می‌توانند منجر به تهوع، کم آبی، ضعف، سرگیجه و تحریک پذیری شوند. علاوه بر این، کمبود طولانی مدت پروتئین باعث می شود که بدن از عضلات خود برای تولید انرژی استفاده کند و می تواند سیستم ایمنی بدن شما را به خطر بیندازد.
- مصرف تنها میوه ها و سبزیجات
طرفداران این روش اغلب فواید میوه ها و سبزیجات را تبلیغ می‌کنند. البته میوه ها و سبزیجات بخش مهمی از یک رژیم متعادل هستند و ما باید هر روز حداقل 5 واحد میوه و سبزی مصرف کنیم. اما هیچ یک از میوه ها و سبزی ها نمی توانند تمام نیازهای بدن را به ویتامین ها، مواد معدنی و... فراهم کنند. بنابراین لازم هست حداقل مقدار از تمام گروه های غذایی مصرف شود.
- حذف محصولات گندم و غذاهای لبنی
افرادی که رژیم‌های سم زدایی را تبلیغ می کنند اغلب ادعا می کنند که برای سم زدایی بدن نیاز به حذف مواد غذایی مانند محصولات گندم و فراورده های لبنی هست. در صورتی که واقعیت این است که این غذاها مواد مغذی مهمی را برای ما فراهم می‌کند و حذف آن ها غیر ضروری و بالقوه مضر است. برای کسانی که مشکوک به حساسیت نسبت به شیر و گندم یا هر غذای دیگر هستند شرایط باید توسط متخصص تشخیص داده شود و پس از تشخیص، باید برای شخص تحت نظارت یک متخصص تغذیه رژیم غذایی تنظیم گردد.
- استفاده از طیف محدودی از غذاها
- اجتناب از کافئین و الکل
اغلب افرادی که می‌گویند پس از یک رژیم غذایی سم زدایی "روحیه و عملکردشان بهتر شده است" به چه دلیل است؟ مزایای دیده شده را می توان به راحتی توضیح داد.
سردرد کمتر؟ احتمالا به این دلیل است که بدن شخص به طور کامل هیدراته شده است.
آیا پوست شما بهتر شده است؟ یه دلیل افزایش مصرف آب و خوردن میوه و سبزیجات بیشتر است که ویتامین ها و آنتی اکسیدان های آن روی پوست شخص تاثیر می‌گذارد.
احساس نفخ کمتر؟ اغلب به این دلیل است که شخص فیبر بیشتری مصرف کرده است. فیبر در میوه‌ها، سبزیجات و غذاهای کامل مانند برنج قهوه‌ای و نان سبوس دار یافت میشود. فیبر منجر به عملکرد بهتر روده میشود که می تواند نفخ را کاهش دهد.
کاهش وزن؟ اگر غذاهای پرکالری، غذاهای پرچرب و... را کاهش دهید، احتمال کاهش وزن خواهید داشت. کاهش وزنی که شخص تجربه می‌کند اغلب بسیار سریع رخ می‌دهد و مجددا وزن شخص بر می گردد.
معایب رژیم های سم زدایی چیست؟
رژیم های غذایی سم زدایی می توانند عوارض جانبی شدیدی را به دنبال داشته باشند. انجام یک رژیم غذایی سم زدایی شدید به مدت طولانی ممکن است به میزان خطرناکی روی مقادیر ویتامین ها، مواد معدنی، پروتئین، چربی ها یا کربوهیدرات ها در بدن شخص تاثیر بگذارد که می‌تواند عملکرد بدن شخص را تحت تاثیر قرار دهد.
عوارض جانبی که اغلب در طول رژیم غذایی سم زدایی تجربه می شود عبارتند از احساس خستگی، سردرد، سرگیجه و حالت تهوع. این علائم اغلب ناشی از کمبود دریافت غذای کافی هستند زیرا اغلب این رژیم‌ها کم کالری هستند. این کمبود دریافت غذا می‌تواند منجر به اشتیاق برای مصرف غذاهای با قند بالا و چربی بالا شود که می‌تواند منجر به این شود که شخص رژیم غذایی خود را ترک کند.
بسیاری از رژیم‌های غذایی سم زدایی توصیه می‌کنند که لبنیات را حذف کنید که این کار باعث از دست دادن منابع کلسیم میشود. توصیه میشود هر سه روز سه واحد لبنیات مصرف کنید. (شیر، پنیر و ماست)
آیا شما نیاز به رژیم غذایی سم زدایی Detox دارید؟
اگر رژیم غذایی متعادل داشته باشید و شامل همه گروه‌های غذایی باشد که در هرم غذایی توصیه می شود نیازی به رژیم های سم‌زدایی وجود ندارد.
ترجمه و تنظیم: علی رضا زارعی نسب- کارشناس تغذیه
دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت
منابع:
کتاب کراوس ویرایش چهاردم (صفحه 361-360)
عمل مشکوک سم زدایی، دیده بان بهداشت زنان در دانشگاه هاروارد
https://www.health.harvard.edu/staying-healthy/the-dubious-practice-of-detox
حقیقت درباره رژیم سم زدایی، انجمن تغذیه انگلیس (BDA)
https://www.nhs.uk/Livewell/tiredness-and-fatigue/Documents/TruthDetoxDiets.pdf
