نقد و بررسی فیلم جوکر (Joker)

523

1398/7/13

15:09

ساخت فیلم مستقل درباره شخصیت جوکر یکی از جنجالی ترین اتفاقات سینمایی سال 2019 محسوب می شود.تاد فیلیپس کارگردان این اثر پیش از اکران گفته بود « جوکر » با فیلمهایی که تا پیش از این، از شخصیت های کامیک بوکی اقتباس شده بطور کامل تفاوت دارد و آماده هرگونه حمله و جبهه گیری ها می باشد! همین اظهار نظر کافی بود تا توجهات به « جوکر » جلب شود و همگان منتظر بمانند تا ببینند آیا اینبار این شخصیت خواهد توانست پس از موفقیت در فیلم « شوالیه تاریکی »، به توفیقی مجدد در سینما دست یابد یا خیر.

این مسیر البته با موفقیت های غیرمنتظره فیلم در جشنواره ونیز همگان را حیرت زده کرد. جشنواره ونیز که از آن به عنوان یک جشنواره هنری یاد می شود و در سالهای گذشته جوایز خود را به آثاری اختصاص داده که جنبه های هنری آنها برجسته تر بوده، اینبار در حرکتی غیرقابل پیش بینی جایزه بهترین فیلم خود را به « جوکر » اختصاص داد تا این فیلم تبدیل به نخستین اثر سینمایی کامیک بوکی شود که توانسته از یک جشنواره معتبر جایزه بهترین فیلم را دریافت نماید. اما حاشیه های پایان ناپذیر « جوکر » حتی پس از پایان یافتن جشنواره ونیز پابرجا ماند و آن هشدارهای نهادهای امنیتی پیش از اکران فیلم بود.

پلیس ایالات متحده پیش از اکران عمومی « جوکر » با هشدار به تماشاگران عنوان کرد که این ارگان آماده مقابله با هرگونه آشوب پس از تماشای فیلم است. به نظر می رسد که این هشدار به این دلیل مطرح شده که 7 سال پیش در زمان اکران « شوالیه تاریکی بر می خیزد »، تیراندازی مرگباری در سالن نمایش دهنده فیلم به وقوع پیوست که باعث کشته شدن بسیاری از تماشاگران فیلم شد. نکته جالب توجه آنکه علاوه بر پلیس ایالات متحده، ارتش نیز هشدارهای امنیتی را پیش از اکران عمومی فیلم اعلام کرد و سینماهای نمایش دهنده نیز تماشاگران را از به همراه داشتن نقاب ها و وسایل جوکر به هنگام تماشای فیلم منع کردند تا مبادا پس از تماشای فیلم آشوبی به سبک گاتهام در سینما به جریان بیفتد! موارد ذکر شده بخشی از حواشی « جوکر » تا پیش از اکران رسمی بود و حالا بهتر است نگاهی به خودِ فیلم بیندازیم.

داستان فیلم در دهه 80 میلادی در شهر گاتهام سیتی روایت می شود. آرتور فلک ( خواکین فینیکس ) مرد میانسالی است که به همراه مادر مریضش ( فرانسس کانروی ) در یک آپارتمان قدیمی زندگی می کند. وی دچار نوعی بیماری ذهنی است که باعث می شود خنده های عجیب و شیطانی داشته باشد و همین مسئله در موقعیت های مختلف برای او دردسرساز شده است. زندگی آرتور هر لحظه بیشتر در سراشیبی فرو می رود و جامعه نیز هیچ کمکی برای بهبود وضعیتش انجام می دهد تا اینکه...

تاد فیلیپس برای ساخت « جوکر » بطور واضح و مشخص تحت تاثیر دو فیلم « راننده تاکسی » و « پادشاه کمدی » بوده است. شاید در نگاه اول این تنها یک الهام ساده از آثار مذکور باشد اما شباهت آثار ذکر شده به فیلم « جوکر » به حدی است که بتوان آن را یک تاثیرپذیری آشکار نامید. جالب آنکه تاد فیلیپس خیلی تلاش نکرده تا این شباهت ها را انکار کند بطوریکه ستاره اصلی دو اثر مذکور یعنی رابرت دنیرو را نیز در این اثر بکار گرفته است. با اینحال شباهت های ظاهری این دو به هیچ عنوان به معنای مستقل نبودن « جوکر » نیست.

جوکر در فیلم آقای تاد فیلیپس، بهترین رونمایی است که از این شخصیت تا به امروز در سینما صورت گرفته است. جوکر همواره شخصیتی خبیث با ساز و کاری آنارشیستی بوده که مخصوصاً پس از اکران فیلم موفق « شوالیه تاریکی »، رفتار او مورد مطالعه بسیاری از جامعه شناسان قرار گرفته بود. اما حالا پس از گذشت بیش از یک دهه، این شخصیت اینبار بصورت مستقل به سینما بازگشته و داستان تبدیل شدنش به یکی از ترسناک ترین جنایتکاران تاریخ سینما را روایت می کند. مردی که برخلاف ظاهر همواره ترسناکش، به نظر می رسد که هرگز نمی خواسته فردی که همواره او را در یاد داشته ایم باشد.

تاد فیلیپس به خوبی شخصیت آرتور را در فیلم « جوکر » پرورش می دهد و فیلم را به یک اثر " بررسی کاراکتر " کم نقص مبدل می کند. ما در ابتدای فیلم به خوبی با شخصیت آسیب دیده آرتور فلک آشنا می شویم. مرد جوانی که در هیاهوی شهر بی در و پیکر گاتهام که فساد عضوی لاینفک از آن به شمار می رود، قصد اشاعه مهربانی دارد و در این راه به هر روشی متوسل می شود اما مشکلات روانی اش باعث شده تا همواره عقب بماند و یا مورد خشونت مردم قرار بگیرد. آرتور هرگز شخصیت شروری نداشته و می خواسته تا یک ستاره باشد اما در شهری که فساد سیستماتیک در آن نقش بسته، افراد ضعیف تر مانند آرتور همواره یک قربانی هستند و تا زمان مرگشان نیز قربانی روزانه جامعه محسوب خواهند شد.

آرتور نوشته ای در دست خود دارد که بر روی آن نوشته « از خنده‌های من ناراحت نشوید، من بیمارم! ». این نوشته به وضوح نشان می دهد که او قصد اثبات روح مهربان خود به اهالی گاتهام سیتی را دارد اما واکنش در مقابل فردی که نتوانسته زندگی عادی داشته باشد همواره خشن و ناراحت کننده است. آرتور هرگز نمی تواند حتی به موفقیت نزدیک شود و در ارتباط با مردم نیز تنها چیزی که نصیبش می شود خشونت اهالی گاتهام است. او در میان ثروتمندان نیز ابزاری برای خوشگذرانی و خنده های تحقیر آمیزشان است. آرتور در مجموع در گاتهام یک شخصیت شکست خورده تمام عیار است.

خوشبختانه سیر تحول شخصیت آرتور فلک از فردی اجتماعی و خانواده دوست به جنایتکاری ترسناک با رعایت جزئیات فراوان در « جوکر » به تصویر کشیده شده است. ما در اینجا به راحتی می توانیم آرتور را درک کرده و در کنارش بایستیم و برای تمام افراد خبیث گاتهام سیتی یک نسخه انتقام بپیچیم! مردمی که فردی ضعیف مانند آرتور را همراهی نکردند و حتی سعی در نابودی و تحقیر او داشتند و حالا با نسخه ای جدید از او مواجه می شوند که مستقیماً برخاسته از شرایطی است که آنها در شکل گیری آن تاثیر داشته اند. فیلم به خوبی توانسته اتفاقات گاتهام سیتی را به جهان کنونی ارتباط دهد و به تماشاگر این موضوع را یادآوری کند که تا چه حد در شکل گیری بحران های جامعه و رشد افرادی مانند جوکر تاثیر مستقیم داشته اند.

در واقع تبدیل شدن آرتور به جوکر مستقیماً نتیجه اجتماع آلوده گاتهام سیتی ( و به عبارتی جهان پیرامون ما ) است که در آن مهربانی و ساز و کارهای حمایتی و انسان دوستانه ارزش خود را از دست داده اند و موفقیت تنها زمانی به سراغ افراد می آید که بتوانند در خطرناک ترین حالت ممکن، تهدیدی برای دیگران محسوب شوند و با خشن ترین حالت ممکن به سراغشان بیایند. جهانی که در آن یک دلقک مهربان می تواند با حفظ ویژگی های شخصیتی اش که شوخ طبعی است، به جنایتکاری بی رحم مبدل شود که برای آرامش روح خود از هیچ جنایتی فروگذار نشود. جوکر یک آینه تمام عیار از اجتماعی است که می توانست او را به راحتی بپذیرد اما به بدترین شکل ممکن او را کنار گذاشت تا اینبار آرتور باشد که با ساز و کار مختص به گاتهام سیتی به عرصه باز می گردد.

بطور واضح می توان گفت که جوکر در فیلم « جوکر » بهترین شخصیت پردازی است که تا به امروز از یک اثر کامیک بوکی در سینما انجام شده است. معمولاً در آثار سینمایی که پیشینه اَبَرقهرمانی دارند،جنبه های سرگرمی اصلی ترین بخش فیلم را تشکل می دهد و جنبه های هنری و روانشناختی اهمیت چندانی در اثر نمی یابند. اما « جوکر » تاد فیلیپس در نقطه مقابل این شرایط قرار گرفته بطوریکه اثری از سرگرمی های پاپ کورنی در فیلم نیست و در عوض، جنبه های روانشناختی و عناصر هنری نقش بسیار برجسته ای در اثر دارند. اگر جوکرِ فیلم نولان توانسته بود یک جنایتکار ترسناک را به بهترین شکل ممکن به تصویر بکشد، در اینجا ما با همان فرد ترسناک مواجه هستیم که اینبار جزئیات کامل درباره زندگی او به تصویر کشیده شده و به همین جهت شاید پس از اطلاع از زندگی او،چندان با جنایت هایش مخالف نباشیم و به نوعی در ضمیر ناخودآگاه مان حتی با او همراه شویم! موفقیت تاد فیلیپس در ساخت « جوکر » دقیقاً در همین نقطه قرار گرفته یعنی تبدیل کردن یکی از شرورترین شخصیت های تاریخ سینما به فردی که تماشاگر با دیدن اعمال جنایتکارانه اش نه تنها او را محکوم نمی کند بلکه با او همراه می شود تا از شرایطی که زندگی را برای او جهنم کرده انتقام بگیرد.

ستاره بی چون و چرای این نمایش خواکین فینیکس است. بازیگری که نقش آفرینی های بی نظیرش در سالهای گذشته همواره با بی مهری ها و بدشانسی های فراوان در فصل جوایز مواجه شده است. فینیکس که تمرینات بسیار سختی را برای خلق شخصیت جوکر پشت سر گذاشته، در تک تک دقایق فیلم کلاس کامل بازیگری را به نمایش گذاشته است که به راحتی می تواند تماشاگران را حیرت زده کند. فینیکس بطور قطع با نقش آفرینی هیث لیجر فقید در نقش جوکر مقایسه خواهد شد و باید گفت که در این مقایسه قطعاً جزئیات بازی فینیکس بسیار بیشتر و دقیق تر از لیجر در فیلم « شوالیه تاریکی » بوده است. البته نباید این نکته را از یاد برد که در « شوالیه تاریکی » جوکر شخصیت منفی و مکمل داستان بود و در اینجا شخصیت اصلی و محوری، با اینحال اگر بنا را بر مقایسه قرار دهیم باید گفت که جوکرِ فینیکس به شدت جذاب و ترسناک تر است و بطور قطع شانس اصلی اسکار بهترین بازیگری محسوب می شود. جایزه ای که احتمالاً اینبار بتواند پس از چند سال ناکامی آن را کسب نماید.

همانطور که پیش از این تاد فیلپس گفته، نباید انتظار اثر اَبَرقهرمانی در فیلم « جوکر » داشته باشیم و این اثر بطور کامل مسیر متفاوتی را طی می کند و مستقل است. « جوکر » به درستی این پیام را به مخاطبش ارائه می کند که او در کنار دولت های فاسد، در شکل گیری شخصیتی همانند جوکر نقش دارند. جوکر در اینجا نماد یک آشوب بی پایان و هرج و مرج است. آشوبی که می توانست در ساده ترین شکل ممکن با ملاحظات اجتماعی هرگز رخ ندهد اما یک اجتماع آلوده چاره ای جز خلق یک جوکر ندارد. شخصیتی که مردم را به وحشت می اندازد و احساس ناامنی به آنان می دهد. ناامنی و ترسی که خودشان در شکل گیری آن بیشترین سهم ممکن را داشته اند و حالا باید تقاص اعمال خود را پس دهند. آیا این به معنای آن است که باید با جوکر همراه شویم و دیگر از شرارت های ترسناک او به وحشت نیفتیم؟ پاسخ این سوال می تواند هدف نهایی اثر باشد. اگر شما در کنار جوکر می ایستید و با او همدردی می کنید و در جنایت ها همراه او می شوید؛ شاید شما هم در ذهنتان از جوکر بودن لذت می برید و این ترسناک ترین حقیقتی است که باید با آن مواجه شوید!

منتقد : میثم کریمی

این مطلب بصورت اختصاصی برای سایت " مووی مگ " به نگارش درآمده و برداشت از آن جز با ذکر دقیق منبع و اشاره به سایت مووی مگ، ممنوع بوده و شامل پیگرد قانونی می گردد.

به خانواده بزرگ جامعه مجازی مووی مگ بپیوندید

جوکر (Joker)