سوال مخاطب نینیبان:ماه هفتم بارداری هستم. دکتر برام سونو گرافی داده ولی من انجام ندادم. می خواهم بدانم سونو انجام ندم، اشکال داره؟
پاسخ دکتر آزیتا صفار زاده متخصص زنان و زایمان:
انجام سونوگرافی چهار مرتبه در دوران بارداری تجویز می شود، بار اول در ابتدای بارداری برای آنکه مشخص شود، بارداری داخل رحمی یا خارج است. بار دوم در هفته دوازدهم. آنچه برای پزشک بیش از هر چیز مهم است اندازهگیری قد جنین از نوک سر تا پایین باسن است تا بتواند سن دقیق بارداری را اعلام کند. نکته بعدی اندازهگیری عرض گردن است که اگر بالاتر یا مساوی با ۳ میلیلیتر باشد، پزشک آزمایش آمنیوسنتز تجویز میکند تا احتمال وجود هرگونه آنومالی کروموزمی شناخته شود. بار سوم در هفته ۲۲ برای مشاهده اندامهای داخلی به ویژه قلب و سر.
پزشک در این هفته میزان رشد جنین و کیفیت تبادلات بین مادر و جنین به کمک بندناف و جفت و مایع آمونیاکی و جنسیت جنین را هم چک میکند و بار چهارم در هفته ۳۲ برای بررسی ارگانهای مغزی و اینکه رشد جنین در حد طبیعی است یا خیر. در صورتی که مشکلی در سونوگرافی دیده شود یا خانم باردار مبتلا به فشار خون یا دیابت یا بیماریهای دیگر باشد یا احتمال کوچک بودن جنین داده شود یا بارداری چندقلو باشد، لازم است تعداد سونوگرافیها بیشتر شود. بنابراین به شما توصیه می کنم حتما زیر نظر پزشکتان آزمایش ها و سونوگرافی های لازم را انجام دهید.
اوّلین مرحله از این فرآیند معمولاً در بین هفته های پنج و هفتم بارداری صورت می گیرد. در این مرحله، سونوگرافیست سعی دارد تا با اندازه گیری قدّ جنین از سنّ دقیق بارداری آگاه شود.
همچنین، قلب جنین در این مرحله تشخیص داده می شود و چنانچه بارداری در خارج از رحم اتّفاق افتاده باشد، می توان در سونوگرافی بارداری مرحله ی اوّل آن را تشخیص داد.
از دیگر مواردی که می توان در این بارداری تشخیص داد می توان به تشخیص دوقلو و یا چندقلو بودن نوزاد اشاره کرد. به یاد داشته باشید که سالم بودن و بسیاری از جزئیات مربوط به جنین در این مرحله غیر قابل تشخیص هستند و نمی توان آن ها را مشخّص کرد.
دوّمین مرحله ی سونوگرافی بارداری
مرحله ی دوّم از سونوگرافی بارداری معمولاً در بین هفته های 11 تا 13 بارداری انجام می گیرد و معمولاً به همراه یک تست بالینی به نام NT برای تشخیص برخی از ناهنجاری ها همچون سندرم داون همراه است.
انجام این سونوگرافی بررسی های مورد نیاز مادران را برای سه ماهه ی اوّل بارداری تکمیل می کنند.
در بعضی از مواقع، پزشک دستور اندازه گیری برخی از پروتئین های خون مادر همچون hCG-β را صادر می کند و هدف از این کار مطمئن شدن از سالم بودن جنین و عدم ابتلای آن به برخی از سندروم ها همچون سندرم داون می باشد.
مرحله ی سوّم سونوگرافی بارداری
این مرحله از سونوگرافی بارداری معمولاً در بین هفته های 16 تا 19 بارداری انجام می گیرد و مواردی همچون: جنسیّت جنین، صورت، انگشتان نوزاد، دیافراگم و ستون فقرات جنین مورد بررسی قرار می گیرند.
یکی از بررسی هایی که در این مرحله انجام می گیرد اندازه گیری قطر گردن جنین می باشد و چنانچه اندازه ی آن غیر طبیعی باشد، پزشک دستور انجام آزمایشات بیشتر را برای تأیید سلامتی جنین انجام می دهد.
لازم به ذکر است که اگر در خانواده ی مادر و یا پدر نوزاد سابقه ی ابتلا به بیماری های قلبی و عرقی وجود داشته باشد پزشک متخصّص باید یک اکو قلبی را برای اطمینان از سلامت بیمار انجام دهد.
در بعضی از مواقع، سونوگرافی بارداری مرحله ی سوّم به هفته ی 23 موکول می شود تا در همین مرحله بررسی های لازم برای اطمینان از سلامت جنین صورت بگیرد.
سونوگرافی چهارم سونوگرافی بارداری
در پایان هفته ی 28 بارداری آخرین مرحله از سونوگرافی بارداری انجام می شود تا وزن دقیق جنین بر اساس تعدادی فرمول محاسبه شود. اگر وزن نوزاد در این مرحله پایین تر از میزان نرمال باشد، سونوگرافی دیگری به نام کالر داپلر برای بررسی وضعیّت خون رسانی جنین صورت می گیرد.
البتّه لازم است بدانید که سونوگرافی کالر داپلر حتماً باید بعد از هفته ی 28 بارداری انجام شود و قبل از آن هیچگونه ارزش تشخیصی ندارد.
برای کنترل روند بارداری و رشد جنین، همچنین غربالگری نقصهای مادرزادی جنین، بهتر است مادر باردار در طول بارداری چند بار سونوگرافی انجام دهد. این سونوگرافیهای معمول در طول بارداری شامل موارد زیر است:
تشخیص ساک حاملگی: اولین سونوگرافی در دوران بارداری با هدف تشخیص ساک حاملگی و بررسی احتمال حاملگی خارج از رحم یا حاملگی مولار انجام میشود. این سونوگرافی در اوایل بارداری و معمولاً دو یا سه هفته بعد از عقب افتادن عادت ماهانه انجام میشود. پزشک در این سونوگرافی، وضعیت شکلگیری ساک حاملگی، جنین و همچنین وجود ضربان قلب جنین را بررسی میکند.
سونوگرافی NT: این سونوگرافی معمولاً طی هفتههای ۱۱ تا ۱۳ بارداری و به عنوان بخشی از غربالگریهای سه ماهۀ اول انجام میشود. در سونوگرافی NT، میزان مایع پشت گردن جنین و ضخامت آن بررسی میشود. نتیجۀ این سونوگرافی، احتمال ابتلا به اختلالات کروموزومی مانند سندرم داون و تریزومی ۱۸ را تعیین میکند.
سونوگرافی آنومالی: سونوگرافی آنومالی معمولاً در سه ماهۀ دوم بارداری و بین هفتههای ۱۶ تا ۱۸ تجویز میشود. در این سونوگرافی جنین برای یافتن هر نوع نقص ساختاری و مشکلات رشد، به دقت بررسی میشود. متخصص سونوگرافی، اجزای بدن جنین را برای وجود هر نوع مشکل احتمالی در قلب، شکم، ستون فقرات، صورت و سایر بخشها بررسی میکند. همچنین وضعیت جفت و محل قرارگیری آن و بند ناف مورد بررسی قرار میگیرد و امکان تعیین جنسیت جنین نیز امکانپذیر است.
آخرین سونوگرافی: بعد از هفتۀ ۲۸ بارداری یک سونوگرافی دیگر برای بررسی میزان رشد جنین و وزن او به نسبت سن جنین انجام میشود. طول استخوانهای دور سر، ران و دور شکم وزن جنین را تخمین میزنند و آن را به نسبت وزن مناسب برای هفتۀ بارداری مقایسه میکنند.
در سونوگرافیهای عادی یا سایر آزمایشهای دوران بارداری، گاهی موارد خاصی دیده میشود که نیازمند بررسی بیشتری است تا نسبت به نبود هر گونه مشکل اطمینان حاصل شود. در این موارد پزشک ممکن است سونوگرافیهای خاص دیگری را نیز در طول دوران بارداری تجویز کند. برخی از سونوگرافیهایی که معمول نیست، اما در صورت وجود مشکل شاید برای زنان باردار تجویز شود شامل موارد زیر است:
سونوگرافی داپلر
اکوکاردیوگرافی قلب
آزمایش پروفایل بیوفیزیکال
سونوگرافی سهبعدی و چهاربعدی