صبح نو: هنوز مدت زیادی از انتشار تیزرهای تبلیغاتی آلبوم «افسانه چشمهایت» نگذشته است؛ تیزرهایی که در چند نما، بخش‌هایی از مجموعه ایران‌مال را نمایش می‌دادند و برخی رسانه‌ها با اعتراض به ورود این مجموعه پرحاشیه به حمایت مالی از این آلبوم موسیقی، واکنش‌های زیادی را در میان افکار عمومی برانگیختند تا جایی که اول همایون شجریان و سپس علیرضا قربانی در صفحه‌های شخصی خود در اینستاگرام، البته با تحلیل‌ها و مواضع متفاوتی به این اعتراض‌ها واکنش نشان دادند.
اما دیروز دوباره این آلبوم که انتظار می‌رفت مجموعه‌ای شاخص و آرام‌بخش در عرصه موسیقی کشور باشد، دردسرساز شد. یلدا ابتهاج ضمن انتشار عکسی که در آن قطعه خوانده شده در آلبوم و منتسب به پدرش را عینا بازتاب می‌داد، در اینستاگرامش نوشت: «بازهم بى‌دقتى! در جايى كه كتاب شعر شاعر موجود است چرا اين همه بى‌دقتى، نمي‌دانم. اين شعر از سايه نيست! دو بيت آن هم از فريدون مشيرى است. ظاهرا در عصر ما اينترنت محل و امكان خوبى ست براى به‌دست آوردن اطلاعات، اما يقينا خيلى از اين اطلاعات درست نيست و كنترلى هم بر اين امر نيست.
دوستان عزيز در مورد سايه بايد گفت او كم شعرترين شاعر دوران ماست و تنها سه كتاب از او موجود است: 1- سياه مشق (اشعار كلاسيك)، 2-تاسيان(شعر نو)، 3- بانگ نى (منظومه مثنوى) به كتاب‌ها مراجعه كنيم!» این درحالی بود که صفحه دیگر اینستاگرامی منتسب به همین شاعر معروف نیز هم‌زمان این نوشته را بازتاب داد و انتقادات بسیاری را به سازندگان آلبوم برانگیخت.
استفاده بی‌اجازه از اشعار شاعران معاصر البته اتفاقی است که بارها برای سایر خوانندگان و آهنگسازان کشور هم افتاده و گویا این رسم ناپسند را مرسوم و مالوف کرده است. با این همه هوشنگ ابتهاج دست‌کم از این قاعده مستثنی است چون اجازه استفاده از اشعارش را به طور عمومی صادر کرده و سدی در راه سازندگان موسیقی نگذاشته است. اما معضل مرسوم دومی هم وجود دارد که امروز فضای موسیقی کشور را با جامعه شعر و ادب در تقابل و کشمکش قرار داده است. رشد رسانه‌های مجازی، انتشار هر شعر و جمله‌ای به نام هر شاعر و نویسنده مشهوری بدون آن که اعتبارسنجی حداقلی وجود داشته باشد، کار را برای سارقان ادبی و هنری آسان و به همان میزان برای خوانندگان دقیق و حساس سخت کرده است.
اما مساله آن جاست که کسی انتظار ندارد تولید یک اثر موسیقایی آن هم اثری که نام‌های بزرگی چون مهیار علیزاده، علیرضا قربانی و همایون شجریان بر تارک آن قرار گرفته است، با چنین بی‌دقتی‌هایی همراه شود. آیا حتی این هنرمندان سرشناس نیز برای انتخاب اشعار، فقط به یک جست‌وجوی ساده در اینترنت اکتفا می‌کنند و هر چیزی را به عنوان اثر هر شاعر یا نویسنده‌ای می‌پذیرند؟ آیا این مساله، نشان‌دهنده پایین بودن سواد رسانه‌ای حتی درمیان خالقان محتوای هنری و رسانه‌ای نیست؟
ناباورانه‌تر این است که این اشتباه لااقل از سوی همایون شجریان برای بار دوم است که رخ می‌دهد. یلدا ابتهاج در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: «پیش از این نیز همایون شجریان در استفاده از شعر «غریبانه» همین اشتباه را انجام داده بودند، که به اشتباه خوانده‌اند: در این خانه غریبند. بگردید، بگردید، درین خانه بگردید / درین خانه غریبید، غریبانه بگردید.»
او ضمن اذعان به این مساله که پدرش اجازه استفاده از اشعار خود را اعلام کرده اضافه می‌کند: «بارها در استفاده از اشعار سایه این اشتباه تکرار شده است. سایه استفاده از اشعارش را آزاد گذاشته، زیرا معتقد است اگر بخواهند برای شعری اجازه بگیرند باید برای خوانش شعر و استفاده مناسب ملودی برای شعر هم با او مشورت کنند، اما این اتفاق رخ نمی‌دهد؛ بنابراین ایشان استفاده از اشعارشان را آزاد گذاشته‌اند.»
اما باید توجه داشت که ذکر نام‌های بزرگ و آشنا، سبب ایجاد اعتبار و پشتوانه‌ای برای خلق عظمت هنری برای یک اثر است.
همین اعتبار هنری است که در ادامه سرمایه‌های مادی و پولی را هم به سمت این آثار سرازیر می‌کند و استقبال عمومی را به سمت سازندگان آنها می‌کشاند. بنابراین عواید مادی و معنوی استفاده از نام‌های بزرگ که البته در این جا شامل خود سازندگان یعنی شجریان، قربانی و علیزاده نیز می‌شود، قابل چشم‌پوشی نیست. حساسیت بر حق انتشار، رضایت صاحب اثر و اعتبارسنجی آثار منتسب به آنها از
همین روست که اهمیت و ضرورت پیدا می‌کند.
مهرماه سال گذشته بود که این موضوع برای سه خواننده مشهور دیگر، محمد معتمدی، سالار عقیلی و فرزاد فرزین دردسرساز شد. ورثه مرحوم رحیم معینی کرمانشاهی به اتهام استفاده بدون مجوز از آثار این شاعر فقید، به خاطر استفاده بدون اجازه از قطعه «امید جانم ز سفر باز آمد» شکایت کردند. داستان البته محدود به خوانندگان سنتی نیست بلکه شاید دعوا در میان خوانندگان موسیقی پاپ، بیشتر هم باشد.
اردلان سرافراز از شعرای خارج‌نشین هم به خاطر استفاده بدون اجازه از یکی از ترانه‌هایش به رضا صادقی، علی لهراسبی و سینا سرلک اعتراض کرد. جنجال‌ها حول و حوش حق انتشار اشعار و خوانندگان آنها البته بیش از این‌هاست اما مورد آلبوم «افسانه چشمهایت» از این جهت متفاوت‌تر است که موضوع اجازه نیست بلکه اشتباه در انتخاب شعر و سهل‌انگاری در تطبیق دادن آن با منبع مورد اعتماد است.
یلدا ابتهاج راه قدیمی و بهتری را توضیح می‌دهد که هم منجر به کسب اجازه از شاعر می‌شد و هم در اعتبار شعر، تردیدی باقی نمی‌گذاشت. او می‌گوید: «در گذشته آقای لطفی، علیزاده و مشکاتیان وقتی می‌خواستند آهنگی بر شعر سایه بسازند معمولا ملودی ساخته‌شده را با او در میان می‌گذاشتند و بعد تمرین و اجرا می‌کردند.» و درباره اشتباهی که در آلبوم اخیر مهیار علیزاده، همایون شجریان و علیرضا قربانی اتفاق افتاده است، اضافه می‌کند: «با صحبتی که با آقای علیزاده داشتیم ایشان هم متوجه اشتباه خود شده که از شعری استفاده کرده‌اند که به اشتباه در اینترنت بوده و با کتاب سایه تطبیق نداده‌اند.
البته قول داده‌اند این اطلاعات اصلاح خواهد شد.» باید توجه داشت که فقدان دقت و حساسیت بر منابع اشعار، نه تنها موجب بی‌اعتمادی مردم و در نتیجه از بین رفتن اقبال و اعتبار هنری آثار می‌شود بلکه به مرور شعر خوب و بد را هم در نظر شنوندگان جابه‌جا می‌کند. امیدواریم که این دست اشتباه‌ها دیگر دست‌کم ازسوی هنرمندان اصیل کشور تکرار نشود.
