زیبایی مسجد شیخ لطف الله خدشه دار شد

براساس آخرین گزارشات بدست آمده و سخنان رئیس کمیته ملی ایکوموس ایران، گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان پس از مرمت اخیر آسیب دیده که جای تاسف دارد.

گنبد مسجد شیخ لطف الله آسیب دیده است

مشروح گفته های مهدی حجت چنین بود: «گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان را تعمیر و به نظر من یک ترک آن را خراب کردند. رنگ این ترک گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان با بقیه ترک ها نمی خورد و اندازه آن هم غلط است. وقتی لچکی را بالا برده اند نتوانسته اند آن را جفت کنند و گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان خراب شده است.» ایسنا در گزارش پیش رو، ابتدا واکنش مدیر و معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان و رئیس پایگاه جهانی نقش جهان را درباره این اظهارات ثبت و ضبط کرده و سپس، نظر دو تن از استادان مرمت را درباره مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله جویا شد.

تغییر رنگی در گنبد مسجد ایجاد نشده

فریدون اللهیاری، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان ضمن رد اظهارات مهدی حجت گفت: خیر چنین چیزی نیست. در مسجد شیخ لطف الله برخلاف مسجد امام و ... کاشی جدیدی سوار نشده که رنگ ها عوض شده باشد و تغییر رنگی ایجاد نشده است. وی ادامه داد: استادان برجسته ای بر روی گنبد این مسجد کار می کنند و افراد ناشی نیستند که از موادی استفاده کنند تا رنگ کاشی عوض شود. بخشی از آنچه تغییر رنگ برداشت می شود، به خاطر پاک سازی و بندکشی های انجام شده است. کاشی قسمت های دیگر بند ندارد و به همین خاطر پررنگ به نظر می رسد. اللهیاری تصریح کرد: دکتر حجت شخصیت با ارزشی در سازمان میراث فرهنگی است، اما به صورت عبوری نمی شود برای گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان اظهار نظر کرد. اگر ایشان از نزدیک گنبد را می دید و در جریان دقیق فرآیند کار قرار می گرفت حتما نظر متفاوتی داشت.

کاشی هیچ گنبدی صفوی نیست

ناصر طاهری، معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان اظهار کرد: هر گنبد، یک سطح خارجی دارد که در معرض باد و باران های اسیدی و انقباض و انبساط و عوامل جوی و ... آسیب می بیند و باید توجه داشت که این لایه تزیینی، به هیچ وجه نقش حفاظت از گنبد را ندارد. وی خاطرنشان کرد: هیچ گنبدی امروز با همان کاشی های صفوی وجود ندارد، چون تقریباً هر 50 سال یکبار مرمت و بازسازی شده است. نقش کاشی های 150 سال پیش مسجد امام هم با نقش کاشی های فعلی آن فرق دارد و به هرحال به مرور زمان کاشی ها نوسازی می شوند. طاهری افزود: با این حال ما درباره مسجد شیخ لطف الله دقت کردیم و گفتیم که به سمت نوسازی کاشی ها نروند بلکه آن را مرمت کنند؛ به این شکل که کاشی ها از روی گنبد برداشته و شماره گذاری و در قالب سوار شدند. قسمت های از بین رفته و شکسته را بازسازی کردیم و اکنون بیشتر کاشی های گنبد همان کاشی های قبلی هستند و درصد کمی از آن دوباره ساخته شد.

مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله یکی از بهترین مرمت هاست

معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان تصریح کرد: حتی در تعمیرات معمولی نیز پس از پاشیدن دوغاب و بندکشی نما تغییر می کند و تغییر رنگ ترک مرمت شده گنبد کاملاً طبیعی است. به مرور و با قرار گرفتن در معرض جو، این قسمت نیز همرنگ دیگر قسمت ها خواهد شد. وی با تأکید بر اینکه جای هیچ نگرانی نسبت به وضعیت گنبد مسجد شیخ لطف الله نیست، گفت: مرمت این گنبد یکی از بهترین مرمت ها بود و حتماً دکتر حجت که نظرشان قابل احترام است، تحت تأثیر اطلاعات کاملی قرار نگرفته اند. اگر ایشان از نزدیک و در محیط کار گنبد را می دیدند و با استادکار صحبت می کردند، حتما نظرشان عوض می شد.

کاشی های گنبد از بستر جدا شده بود

فریبا خطابخش، مدیر پایگاه میراث جهانی نقش جهان گفت: گنبد مسجد شیخ لطف الله 16 ترک دارد که اکنون دو ترک آن توسط آقای رضایت که بهترین استادکار مرمت دنیاست، مرمت شده و به خاطر نوع تزیینات خاص گنبد، مجبور بودیم که دو ترک آن را هم زمان پیاده، مرمت و سوار کنیم. وی با تأکید بر اینکه گنبد مسجد شیخ لطف الله، قبلاً هم مرمت شده بود و کاشی های آن صفوی نبودند، ادامه داد: وقتی کار مرمتگری گنبد شروع شد، متوجه شدیم که گنبد طبله کرده و کاشی ها در حال ریختن هستند، به طوریکه به راحتی با دست برداشته می شدند. عکس هایی که از مراحل اولیه تا نهایی مرمت ثبت شده نیز کاملاً گویاست که وضع گنبد به چه شکل بود. خطابخش تصریح کرد: فقط به خاطر اینکه آجر گنبد، لعاب دار و ریشه دار و دارای ارتفاع بیشتری بود، طی این مدت نریخته بود اما به خاطر سنگینی، چین خورده و از بستر جدا شده بود. مشکل تزیین کاشی ها نبود، مشکل این بود که مصالح زیر گنبد فرسوده شده بود. مدیر پایگاه میراث جهانی نقش جهان در ادامه اظهار کرد: اینکه گفته می شود نباید کاشی ها را پایین می آوردید و باید به صورت موضعی مرمت می کردید، اشتباه است، چون دوغاب ریختن روی آن کاشی های از بستر جدا شده، باعث سنگین تر شدن آن ها می شد و استاد جبل عاملی و بقیه کارشناسان به این نتیجه رسیدند که باید با احتیاط و تک به تک کاشی ها پیاده و شماره گذاری شوند. وی افزود: کاشی ها صفوی بود و ما نمی خواستیم آن ها را نو کنیم، بلکه می خواستیم مرمت کنیم. وقتی کاشی ها پایین آورده شد متوجه شدیم که زیر گنبد که یک پوسته آجری محافظ گنبد بود، خراب شده و مصالح فرسوده و پوک شده اند. اگر برف سنگینی باریده بود، گنبد با این شرایط صد در صد پایین می آمد. خطابخش مراحل انجام مرمت را چنین شرح داد: ما مصالحی که به کاشی ها چسبیده بود تراشیدیم و باری که خارج شد را نیز محاسبه کردیم. سپس بستر زیری با گچی که از سیمان هم محکم تر است و هیچکس جز استاد رضایت مهارت ساخت آن را ندارد، استحکام بخشی شد و کاشی ها سر جای اول قرار گرفتند.

اعتبار بدهند، کل گنبد مرمت و یکدست می شود

مدیر پایگاه میراث جهانی نقش جهان با اشاره به علت ایجاد فاصله بین ترک مرمت شده با سایر ترک های گنبد گفت: وقتی مراحل مرمت کل گنبد تکمیل شود همه کاشی ها سر جای خودشان برمی گردند و آن وقت دیگران می توانند درباره آن اظهار نظر کنند. در حال حاضر سایر کاشی ها از بستر جدا هستند و به خاطر همین بین آن ها با ترک مرمت و بندکشی شده فاصله وجود دارد. وی ضمن رد شائبه استفاده از روغن برزک و تأثیر آن بر تغییر رنگ کاشی ها اظهار کرد: این تغییر رنگ به خاطر بندکشی است. اگر از روغن برزک استفاده شده بود باید رنگ کاشی های ترک مرمت شده تیره می شد، در حالیکه اکنون رنگ آن روشن تر از سایر ترک هاست. ما تنها از یک تثبیت کننده بدون رنگ استفاده کرده ایم تا کاشی ها را از تخریب بارندگی ها حفظ کنیم. خطابخش در پاسخ به سؤال مبنی بر زمان تکمیل مرمت کل ترک های این گنبد گفت: ما منتظر اعتبار هستیم. در سال 1398 هیچ اعتباری نداشته ایم که کار را ادامه بدهیم. در حال حاضر داربست ها زده شده، اما کار را تا رسیدن اعتبار تعطیل کرده ایم و به محض جذب اعتبار، کاشی ها پیاده، زیرسازی و دوباره سوار می شوند و خط هایی که اکنون به خاطر ول شدن کاشی های ترک های کناری مشاهده می شود، از بین می رود. مدیر پایگاه میراث جهانی نقش جهان تأکید کرد که بهترین و اصولی ترین مرمت روی گنبد شیخ لطف الله انجام شده است. وقتی کار تخصصی را به غیرمتخصص می سپارند، نتیجه این می شود. احمد همتیار، استاد پیشکسوت مرمت و کاشی کار معرق گفت: گذر زمان مانایی ترک مرمت شده گنبد مسجد شیخ لطف الله را مشخص خواهد کرد. وی ادامه داد: کسی که مرمت این گنبد را به او سپرده اند مرمت کار نبوده، در حالیکه مرمت یک امر کاملاً تخصصی است و کاشیکار معرق هرچقدر هم متبحر باشد، نمی تواند در زمینه مرمت، بدون داشتن تخصص در امر مرمت ورود پیدا کند. همتیار، با اشاره به اینکه زبان معماری سنتی را فقط مرمت کاران باتجربه می دانند خاطرنشان کرد: کسی که با اصول مرمت آشنا باشد، کاری انجام می دهد که هم اصالت اثر به همان شکل زمان ساخت آن حفظ شود و هم کیفیت آفرینی داشته باشد. مرمت کننده مناره ساربان، درباره تغییر رنگ گنبد مسجد شیخ لطف الله پس از مرمت چنین گفت: در حال حاضر رنگ گنبد کرم است، اما ترک مرمت شده لیمویی رنگ است و سفیدک زد. اگر گنبد طبق اصول مرمت شده بود، این ترک هم با ترک های کناری همگن و همخوان و هم سنگ بود. وی افزود: بین ترک مرمت شده ای که به سمت سربند رفته، با دیگر بندها درزی نزدیک به حدود پنج یا هفت سانتیمتر وجود دارد. این گنبد در دوره صفویه ساخته شده و تا پیش از این کسانی که دلسوز و متخصص و مرمت کار بوده اند آن را حفظ و مرمت کرده اند، به طوریکه هیچ کم و کسری از لحاظ کاشی نره ندارد. باید عین همان مراحلی که برای ساخت آن انجام شده بود، برای مرمت هم انجام می شد تا کار اصولی پیش برود. این استادکار مرمت پاشیدن هر نوع تثبیت کننده ای را بر روی کاشی های گنبد اشتباه دانست و گفت: گنبد از پوش اول و دوم گرفته تا پی، ناکش دارد و با آن تنفس می کند. هر لایه تثبیت کننده حفاظتی روی کاشی ها پاشیده شود شوره می اندازد و تنفس آن را با مشکل مواجه می کند. مصالح و ملات برای استحکام بخشی به کاشی کافی است و نیازی به تثبیت کننده نیست. همتیار تصریح کرد: کاشی بارها در درجه بالا حرارت دیده و نیاز به تثبیت کننده ندارد و اگر ملات درست برای آن تهیه شود، می تواند نیم قرن دوام داشته باشد. برای دوغاب هم باید از ابتدا تمهیدی اندیشیده می شد که نیازی به استفاده از آن نباشد.

در میراث از پاشنه درآمده

وی با گلایه از بی توجهی اداره میراث فرهنگی به اساتید و کارشناسان کهنه کار و باتجربه گفت: یک دهه و نیم است که در میراث از پاشنه درآمده و اساتید باتجربه مورد بی مهری و بی توجهی قرار گرفته اند. کار مرمت دست کسانی سپرده می شود که گچکارند و صلاحیت مرمت کاران متخصص تائید نمی شود و آن ها خانه نشین شده اند. این کاشیکار پیشکسوت با اشاره به مرمت گنبد مسجد امام اظهار کرد: نیم قرن است که روی گنبد امام کار می کنند، به طوریکه داربست های آن اکنون می تواند به عنوان یک اثر ملی ثبت میراث فرهنگی شود! همتیار گفت: میراث فرهنگی شوخی بردار نیست که هر بار کاشی های گنبد امام را بردارند و دوباره بچینند. مرمت یک آیین مستمر است اما نه مستمر هر روزه و هرساله. پنج تا 10 سال دیگر هم مشخص می شود که کاشی های مرمت شده گنبد مسجد شیخ لطف الله ماناست یا دوباره باید مثل گنبد مسجد امام برچیده و مرمت شود. وی با اشاره به اینکه بناهای تاریخی در طی یک دهه و نیم گذشته بیشترین صدمه را از جانب مسئولان غیرمتخصص در طول عمرشان دیده اند، خاطر نشان کرد: کسی که یک بنا را بشناسد طبیعتا آن را دوست خواهد داشت و برای حفاظت از آن تلاش خواهد کرد، اما متأسفانه افرادی بر سر کارند که شناختی از میراث فرهنگی ندارند. این استادکار مرمت، حفاظت از میراث را وظیفه تک تک افراد دانست و گفت: نمی شود پروژه ها را با پارتی بازی به غیر متخصصان سپرد، چراکه میراث فرهنگی ما هویت ماست. مسئله اصلی نه تغییر رنگ گنبد، بلکه شیوه برخورد اداره کل میراث با متخصصان است. احمد منتظر، مدیر کل اسبق میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان نیز اظهار کرد: گنبد شیخ لطف الله یک گنبد اساسی است و نباید این گونه بی هوا تعمیر می شد. بهتر بود کاشی ها به صورت موضعی مرمت می شدند تا تغییر رنگ به این شکل به وجود نیاید. وی ادامه داد: کسی که کار مرمت گنبد به او سپرده شده متخصص نبوده، اما متأسفانه به خاطر پاره ای از اختلافات در بدنه سازمان، به کارشناسان متخصص اهمیت داده نمی شود و نتیجه همین می شود که اکنون شاهدیم. منتظر با تأکید بر اینکه گنبد مسجد شیخ لطف الله را از نزدیک ندیده، گفت: مسئله اصلی تغییر رنگ گنبد نیست. اگر رنگ عوض شده کار بدی کرده و من هم پیشتر هشدارهای لازم را داده بودم، ولی صحبت اصلی بر سر این است که نوع برخورد میراث فرهنگی با متخصصان درست نیست. باور مشترکی به نام «عشق به میراث فرهنگی»، قادر است همه کارشناسان قدیم و جدید و کارمندان و مدیران میراث فرهنگی را زیر چتر خود جمع کند و از آن ها گروهی بسازد که اگرچه با هم اختلاف سلیقه دارند، اما از آنجا که حفظ یک بنای تاریخی و مرمت آن به بهترین شکل ممکن، هدف اول و آخر همه آن هاست، این قدرت و امکان را دارند که با گفت و گوی پیوسته و تخصصی و پیش از انجام یک کار، راه حل اصلحی برای شیوه برخورد با آن پیدا کنند.

منبع: ایسنا