سلیاک چیست و چطور کنترل می شود؟

سلیاک چیست و چطور کنترل می شود؟

همانطور که میدانید بوی نان با آرد گندم برای اکثر آدم ها بوی بسیار لذتبخشی است ولی این امر برای برخی از افراد غیر قابل تحمل است و از آن محروم هستند این افراد مبتلا به سلیاک هستند. این مبتلایان پس از مصرف گندم مثل نان، ماکارونی، آرد، شکلات و بیسکویت، گلیادین یا نوعی از پروتئین گندم (گلوتن) وارد بدن شده و سیستم دفاعی بدن را بدنبال دارد.

بدن این افراد پروتئین گندم را یک عامل مضر میداند و با تولید لنفوسیت‌ها و سلول‌های T در مقابل آن حساسیت شدید نشان می دهد. این بیماری از زمان یونان باستان در قرن دوم میلادی شناخته شد ولی درمان آن در قرن 18 یافت شد. در جهان حدود یک درصد از افراد مبتلا به سلیاک هستند.

سلیاک ; ارثیه ای ژنتیکی

سلیاک همانند بقیه حساسیت های غذایی به سابقه ژنتیکی نیز بستگی دارد و در سن خاصی اتفاق نمیفتند و ممکن است زمانی که کودک از شیر گرفته میشود نیز سلیاک بگیرد. مصرف مواد غذایی حاوی گندم مثل نان، ماکارونی، کیک، بیسکویت و … مهمترین دلیل بروز سلیاک در این مبتلایان است.

گلوتن اصلی ترین پروتئین گندم است و انواع مختلفی دارد و فقط برخی از آنها موجب سلیاک میشود. استفاده گلوتن در افراد دارای سابقه ژنتیکی، خطر بیماری‌ های خودایمنی را افزایش داده که ناشی از تولید زیاد آنتی‌بادی و لنفوسیت، علیه گلوتن است.

ممنوعیت در مصرف گندم و جو

عامل اصلی بیماری سلیاک، یک ترکیب گلیکوپروتئینی بنام گلیادین است. گلیادین نوعی گلوتن بوده و از دسته پرولامین‌ها حساب می‌شود و حاوی مقادیر زیادی اسیدآمینه‌های پرولین و گلوتامین است. گلوتن و پرولامین‌ها در نوع دیگر غلات نظیر جو نیز وجود دارند، اما گلیادین بیشتر در گندم پیدا می‌شود.

پس سلیاک عمدتا بر اثر مصرف نان گندم رخ می‌ دهد، اما بعضی اوقات ممکن است نان جو نیز باعث بیماری شود. زیادترین مقدار گلوتن در گندم، جو، جو دوسر، چاودار، ذرت و برنج است که از بین آنها فقط ذرت و برنج برای مبتلایان قابل مصرف است.

از اختلالات گوارشی تا کبدی

نشانه های گوارشی سلیاک اسهال، دل‌درد، تهوع، استفراغ، و نفخ است. در مدت  زیاد برخی اوقات اختلالات مغزی مثل عدم تعادل، شیزوفرنی، و تشنج ایجاد میشود. بروز اختلالات خونی نظیر کم‌خونی یا سرطان خون محتمل است. اختلالات کبدی مثل سیروز کبدی و کبدچرب از دیگر عوارض این بیماری است.

در مدت طولانی خطر پوکی استخوان، زخم روده باریک و حتی سرطان روده وجود دارد. سلیاک در خردسالان، خطر کم شدن وزن، کوتاهی قد و اختلال رشد را دارد. مبتلایان به سلیاک مبتلا به دیگر بیماری‌های خود‌ایمنی نظیر ام‌اس هستند.

در صورت بروز اسهال مداوم، نفخ مداوم و خستگی مداوم باید برای انجام آزمایش به پزشک مراجعه شود. به‌ خصوص کسانی که در بستگان آنها سابقه ابتلا به سلیاک وجود دارد. یکی از روش‌ های تشخیص سلیاک، سنجش اندازه ایمنوگلوبین ترشح شده علیه آنزیم ترنس گلوتامیناز در سرم خون است. حتی در صورت منفی شدن این تست، با توجه به نظر پزشک برخی اوقات اندوسکوپی و نمونه‌برداری از بافت روده نیاز است.

کنترل بیماری با اصلاح جیره غذایی

سلیاک درمان دارویی ندارد. بهرحال بعضی دارو‌های دارای آنزیم پروتئیناز که گلوتن و گلیادین را در روده تجزیه می‌ کنند، مورد توجه افراد قرار گرفته‌ اند. دارو‌های بلوک‌کننده اینترلوکین ۱۵ نیز گفته شده اند، اما اثر گذاری درمانهای دارویی قطعی نیست، پس اصلاح جیره غذایی، خوب ترین راه برای کنترل بیماری است.

در سال ۱۹۴۱ یک پزشک توصیه کرد با تولید غذا‌های بدون گلوتن می توان سلیاک را کنترل کرد که از آن زمان به عنوان مفید ترین راه حل پیشنهاد شده است.در حال حاضر در صنایع غذایی با استفاده از روش‌ های حرارتی، آنزیمی یا تخمیری می‌ توان تا حدی گلوتن موجود در گندم را کم کرد، اما گلوتن به طور کامل پاک نمی‌ شود؛ پس برای تولید محصولات بدون گلوتن مثل آرد، نان، بیسکویت و شکلات بجای آرد گندم بیشتر از آرد ذرت یا برنج مورد مصرف قرار میگیرد.

رژیم غذایی مفید در مبتلایان به سلیاک

مصرف مواد غذایی بدون گلوتن، گندم ندارند، پس برخی اوقات ارزش تغذیه‌ ای کمتری نسبت به محصولات دیگر دارند. برای مثال اندازه پروتئین و اسیدآمینه لیزین در نان درست شده از آرد برنج کمتر از نان گندم است، پس صرف حذف نان گندم از جیره غذایی بس نیست و شاید به کم شدن بدست آوردن روزانه فیبر، ویتامین‌های B و مواد معدنی مثل آهن و کلسیم شود. مبتلایان باید با مراجعه به متخصصان تغذیه، رژیم غذایی درستی را دنبال کنند تا با کمبود‌های غذایی روبرو نشوند.