بر اساس برآورد سازمان جهانی بهداشت سالیانه میلیون ها نفر به ویروس آنفولانزا مبتلا می شوند و چند میلیون نفر به خاطر این بیماری در بیمارستان بستری می شوند. در دنیا سالانه بیش از 650 هزار مرگ به بیماری آنفلوانزا مربوط می شود.
آمار مربوط به آنفولانزا
در آمریکا سالانه بین 9 تا 35 میلیون بیماری آنفلوانزا در سال اتفاق می افتد و از بین آنها 140,000 تا 71,000 نفر در بیمارستان بستری می شوند و حدود 12,000 تا 56,000 مرگ اتفاق می افتد. بیشتر مرگ و میرها در افراد مسن، کودکان زیر 5 سال و افراد با بیماری های مزمن اتفاق می افتد. در کشورهای در حال توسعه، ویروس آنفولانزا دلیل عمده ای از مرگ و میر در کودکان زیر پنج سال مبتلا به عفونتهای دستگاه تنفسی است.
آنفلوانزا چیست
آنفلوانزا بیماری شدید تب دار دستگاه تنفسی (با درگیری دستگاه تنفسی فوقانی و تحتانی) است که به وسیله ویروس آنفلوانزا ایجاد می شود. این بیماری هر ساله به صورت پاندمی در تمامی جهان اتفاق می افتد که در مناطق معتدل در پاییز و زمستان و در مناطق گرم بیشتر در فصل بارندگی دیده می شود.
اپیدمیولوژی
عامل بیماری: ویروس آنفولانزا دارای سه تیپ A، B و C می باشد. تیپ C معمولاً به صورت انفرادی بیماری زا است. تیپ A و B دارای زیر گونه های مختلفی می باشند. تیپ A بر اساس دو آنتی ژن سطحیNeuraminidase (N) و Hemagglutinin (H) نامگذاری می شود. آنتی ژن سطحی H به 16 زیر تیپ و آنتی ژن سطحی N به 9 زیر تیپ تقسیم می شوند. بنابراین نامگذاری ها این گونه خواهد بود. آنفولانزای H3N2 یا آنفولانزای h1n1 .
ویروس آنفلوانزا مخصوصاً نوع A به صورت مداوم تحت تغییرات موتاسیون قرار می گیرند.
چگونگی انتقال ویروس آنفولانزا
سرعت زیاد انتشار این ویروس هر ساله باعث پاندمی جهانی می شود. دو راه مهم برای انتقال ویروس آنفولانزا وجود دارد:
۱. ذرات تنفسی در هوا
اول از طریق ذرات تنفسی در هوا (راه مستقیم) که در زمان صحبت کردن، عطسه و سرفه فرد بیمار، به افراد دیگر منتقل می شود.
۲. سطوح آلوده
دوم راه انتقال ویروس آنفولانزا از طریق سطوح آلوده به ترشحات تنفسی فرد بیمار مخصوصاً با دستهای آلوده. ویروس در محیط بیرونی زیاد زنده نمی ماند و معمولاً پس از چند ساعت یا حداکثر دو روز از بین می رود.
دوره کمون و سرایت پذیری بیماری
دوره کمون (نهفتگی) ویروس آنفولانزا بین 1 تا 3 روز است و بیماران از یک روز قبل از بروز علائم تا یک هفته بعد از بروز علائم می توانند بیماری را به دیگران انتقال دهند.
علائم بیماری
علائم از حالت بدون علامت تا پنومونی شدید و حالات دیگری که منجر به مرگ می شود، متغیر است. علائم شامل تب، آبریزش و گرفتگی بینی، گلودرد، سردرد، سرفه، بی حالی و دردهای عضلانی است. تنفس تند یا اختلال در تنفس، تمایل رنگ پوست به خاکستری یا آبی، کم اشتهایی، تهوع و اسهال، عدم تعامل با دیگران، خواب طولانی و زودرنجی از علائم دیگر بیماری است.
علائم فرم شدید بیماری در بزرگسالان
- تب بالا به مدت طولانی (بیش از 3 روز) خصوصاً اگر همراه حال عمومی بد باشد
- تنگی نفس و نشانه های تنفس مشکل
- درد یا احساس فشار در قفسه سینه یا شکم
- سرگیجه ناگهانی
- گیجی
- استفراغ شدید یا مداوم
- عود تب و سرفه ی شدید پس از بهبود اولیه ی علائم آنفلوانزا
علائم فرم شدید بیماری در کودکان
- نشانه های تنفسی مشکل (تنفس تند یا نفس دشوار)
- تغییر رنگ کبود یا خاکستری پوست
- تمایل به نوشیدن مایعات به میزان کافی
- استفراغ شدید یا مداوم
- اختلال سطح هوشیاری (کودک به دشواری قابل بیدار کردن باشد یا اساساً نتوان وی را بیدار نمود)
- عدم تمایل برای بازی کردن یا عدم تعامل کودکان با اطرافیان
- تحریک پذیری شدید
- عود تب و سرفه ی شدید پس از بهبود اولیه ی علائم آنفلوانزا
گروه های زیر بیشتر در خطر عوارض این بیماری هستند
کودکان زیر 5 سال مخصوصاً زیر 2 سال، افراد بالای 65 سال، زنان باردار، افراد دارای بیماری های مزمن مثل دیابت، فشار خون بالا، بیماران قلبی، بیماران مزمن ریوی مثل آسم، فیبروز سیستیک و …، بیماری های ارثی متابولیک، بیماری های مزمن خونی مثل سیکل، بیماری های مزمن کلیوی، کبدی و عصبی ماهیچه ای، چاقی مفرط و کودکانی که آسپیرین طولانی مدت دریافت می کنند.
تشخیص ویروس آنفولانزا
تشخیص معمولا بر اساس علائم کلینیکی شکل می گیرد، گر چه علائم آن با علائم تنفسی از ویروس های دیگر قابل افتراق نیست.تست های تشخیصی Rapid influenza diagnostic test (RIDTs) و تست های تشخیصی آنتی ژنی و تست های تشخیصی مولکولی مثل rRT-PCR و کشت ویروس مورد استفاده قرار می گیرند که بالاترین حساسیت را rRT-PCR دارد که در کشور ما نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
درمان ویروس آنفولانزا
در اکثر بیماران درمان حمایت کننده که شامل استراحت کامل، کنترل تب، نوشیدن مایعات فراوان می باشد، داروی ضد ویروسی اوسلتامیویر در بیماران گروه های پرخطر ذیل با عدم توجه به سابقه واکسیناسیون آنفلوانزا توصیه می شود (بیشترین اثر در شروع دارو در دو روز اول بیماری است):
- تمامی کسانی که به خاطر آنفلوانزا در بیمارستان بستری می شوند
- کودکان زیر 2 سال
- افراد بالای 65 سال
- تمامی افراد با بیماری مزمن ریوی، قلبی، متابولیک، خونی، کلیوی، عصبی، عصبی ماهیچه ای
- چاقی مفرط
- حاملگی یا دو هفته بعد از زایمان
- افراد زیر 18 سال که آسپیرین به صورت مزمن استفاده می کنند
- افراد با نقص سیستم ایمنی یا HIV
نحوه تجویز داروی ضد ویروس اسلتامیویر
| Antiviral Agent | Use | Children | Adults |
| Oral Oseltamivir | Treatment (5 days) | If younger than 1 yr old: 3 mg/kg/dose twice dailyIf 1 yr or older, dose varies by child’s weight: 15 kg or less, the dose is 30 mg twice a day >15 to 23 kg, the dose is 45 mg twice a day >23 to 40 kg, the dose is 60 mg twice a day >40 kg, the dose is 75 mg twice a day | 75 mg twice daily |
| Chemo-prophylaxis (7 days) | f child is younger than 3 months old, use of oseltamivir for chemoprophylaxis is not recommended unless situation is judged critical due to limited data in this age group. If child is 3 months or older and younger than 1 yr old2 3 mg/kg/dose once daily3 If 1 yr or older, dose varies by child’s weight: 15 kg or less, the dose is 30 mg once a day >15 to 23 kg, the dose is 45 mg once a day >23 to 40 kg, the dose is 60 mg once a day >40 kg, the dose is 75 mg once a day | 75 mg once daily |
آنتی بیوتیک در درمان بیماران آنفلوانزا هیچ نقشی ندارد، اما در افرادی که به خاطر بیماری آنفلوانزا عفونت ثانویه می گیرند، باید درمان آنتی بیوتیکی مناسب بگیرند.
پیشگیری از ویروس آنفولانزا
تلقیح واکسن آنفلوانزا اولین و مهم ترین راه پیش گیری است که در تمامی افراد بالاتر از 6 ماه توصیه می شود (به غیر از کسانی که آلرژی شدید و تهدید کننده به مواد واکسن دارند).
گروه های ذیل در اولویت بیشتری از تلقیح واکسن قرار دارند:
- کودکان زیر 5 سال
- افراد بالاتر از 65 سال،
- بیماران مزمن ریوی و قلبی، کلیوی، کبدی، عصبی، عصبی ماهیچه ای، خونی یا متابولیک
- افراد با سیستم ایمنی پائین
- خانم های باردار
- کودکان زیر 18 سال که آسپیرین می گیرند
- چاقی مزمن
پرسنل ارائه دهنده خدمات بهداشتی و درمانی و افرادی که در منزل کودکان زیر 5 سال یا بالاتر از 65 سال دارند، یا در منزل، افراد با ریسک بالای ذکر شده دارند در اولویت تزریق واکسن قرار دارند.
بهترین زمان واکسن آنفولانزا
بهترین زمان تلقیح واکسن قبل از شروع فصل آنفلوانزا در شهریور ماه است ولی در هر زمان تا پایان فصل آنفلوانزا پیشنهاد می شود.
واکسن هائی که امسال در دسترس ایرانیان است شامل Influvac trivalent (شامل دو نوع آنفلوانزای A و یک نوع B) و Influvac Tetra (شامل دو نوع آنفلوانزای A و دو نوع B) هلندی و Vaxigrip (شامل دو نوع آنفلوانزای A و دو نوع آنفلوانزای B) فرانسوی می باشد.
Influvac Trivalent برای کودکان 6 ماه به بعد و Influvac Tetra برای کودکان سه سال به بعد مصرف می شود. دوز واکسن در 6 ماه تا سه سال 25/. یا 5/0 میلی لیتر ا ست. واکسن Vaxigrip برای کودکان 6 ماه به بعد مصرف می شود.
کودکان 6 ماه تا 8 سال چنانچه برای بار اول واکسینه می شوند دو بار به فاصله یک ماه باید واکسن بگیرند و برای بقیه گروه ها یک دوز کافی است. واکسن، ایمنی کامل در تمامی افراد را نمی دهد.
دومین راه پیش گیری عدم تماس با افراد بیمار است که بهتر است بیمار از حضور در مکان های شلوغ خودداری کند، دست ها مرتب با آب و صابون یا محلول های شامل الکل تمیز شوند و آداب تنفسی رعایت شوند (موقع عطسه و سرفه با استفاده از دستمال کاغذی جلوی دهان گرفته شود و دستمال کاغذی های آلوده به شکل صحیح دفع شوند). از دست دادن با دست های آلوده و روبوسی با سایرین خودداری شود صورت بروز علائم افراد باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنند.
مبتلایان بهتر است در مدرسه یا محل کار حضور نداشته باشند و در منزل استراحت کنند و کمترین تماس با افراد دیگر داشته باشند.
در آنفلوانزای سال 2015-2016 با محاسبه ی CDC امریکا، واکسیناسیون آنفلوانزا باعث پیشگیری حدود پنج میلیون بروز بیماری، دو و نیم میلیون ویزیت بیماران و 71,000 بستری و سه هزار مرگ به خاطر بیماری آنفلوانزا شده است.
نویسندگان:
- دکتر محمد رحیم کدیور – فوق تخصص بیماری های عفونی کودکان- استاد گروه کودکان دانشگاه علوم پزشکی شیراز
- دکتر ریحانه صدقی- دستیار تخصصی کودکان
