تعیین سن مناسب برای فرستادن کودکان به مهد کودک یا بهترین سن مهد کودک به عوامل مختلفی بستگی دارد. این عوامل گاهی والدین را برای تصمیم‌گیری دچار وسواس می‌کند. اکثر مدرسه‌ها و مهدها خط‌مشی خاصی درمورد سن مهد دارند، اما گاهی پیشنهاد آنها دراین‌خصوص برای همه کودکان مناسب نیست. بسیاری از بچه‌ها در ۵ یا ۶سالگی، ازنظر اجتماعی، فیزیکی و علمی دارای توانایی‌های بنیادی لازم برای ورود به مهد کودک هستند؛ اما بچه‌هایی که در نیمه دوم سال به دنیا آمده‌اند (و از دیگر بچه‌های کلاس بزرگ‌تر هستند) یا آنهایی که با کمی تأخیر وارد مهد کودک می‌شوند، می‌توانند یک سال زودتر به مدرسه بروند. با ما همراه باشید تا درباره بهترین سن شروع مهد کودک بیشتر بدانید.
به‌تعویق‌انداختن زمان ورود کودک به مهد تصمیمی است که این روزها به‌تدریج از آن استقبال می‌شود؛ اما دکتر کاترین گارفورث (Dr. Kathryn Garforth)، متخصص و مشاور درزمینه تحصیلی، معتقد است این کار برای همه بچه‌ها تصمیم درستی نیست. دکتر گارفورث دوره‌های ارزیابی آمادگی مهد کودک را به‌صورت خصوصی برگزار می‌کند. او می‌گوید: «اولین سؤالی که به والدین پیشنهاد می‌دهم از خودشان بپرسند این است که “اگر کودکم به مهد نرود، مشغول چه کاری خواهد شد؟ اگر کودک نیازهای جانبی‌ای دارد که بهتر است خارج از فضای مدرسه به آنها پاسخ داده شود، برای فرستادن او به مهد زیاد عجله نکنید. اگر قرار است کودک کارهایی که قبلا انجام می‌داده است، بدون حمایت اضافی، ادامه دهد تا برای رفتن به مهد آماده شود، احتمالا به‌تأخیرانداختن شروع مهد گزینه مناسبی نخواهد بود.»
مقصود از نیازهای جانبی‌ای که از آن صحبت شد علم‌آموزی، مثل مهارت کودک در خواندن یا شمردن اعداد، نیست. این مهارت‌ها بیشتر به سطح خاصی از خودکفایی مربوط می‌شود. گارفورث می‌گوید: «زمانی که بچه‌ها وارد مهد کودک می‌شوند، باید بتوانند فعالیت‌های خودمراقبتی مثل غذاخوردن، دست‌شویی‌رفتن و پوشیدن کفش و لباس را به‌صورت مستقل انجام دهند. این مهارت‌ها باید از سنین ابتدایی تمرین شوند. لباس مناسب برای مدرسه انتخاب کنید تا آنها به‌راحتی بتوانند به دست‌شویی بروند و کت یا کاپشن‌شان را خودشان بپوشند.»
مهارت‌های فردی و بهترین سن مهد کودک
مهارت‌های دست‌شویی‌رفتن (حتی اگر بچه‌ها لزوما به‌خوبی خودشان را تمیز نمی‌کنند) ازجمله معیارهای بدیهی تکامل بچه‌ها برای رفتن به مهد است. پوشیدن لباس مناسب برای کودکی که هنوز درگیر بستن بند کفش یا بالاکشیدن زیپ لباسش است بسیار ضروری است: یک معلم مهد کودک نمی‌تواند ۲۲ بچه را برای زنگ تفریح آماده کند؛ پس بهترین نوع لباس و کفش، ساده‌ترین آنهاست.
بچه‌ها برای رفتن به مهد به‌غیراز داشتن مهارت‌های حرکتی لازم (Motor skills)، به مهارت‌های اجتماعی نیز نیاز دارند. بنا بر نظر گارفورث، «ازنظر احساسی، بچه‌ها باید بتوانند از والدین‌شان فاصله بگیرند، چگونگی انجام کارها با رعایت نوبت یا به‌صورت مشترک را درک کنند و با هم‌سالان‌شان بازی کنند». ممکن است، هم والدین و هم بچه‌ها، با جداشدن از یکدیگر مشکل داشته باشند، اما این مهارت‌ها باید پیش از شروع مهد پرورش یابد. به‌گفته گارفورث، «والدین می‌توانند به بچه‌ها اجازه دهند که با بچه‌های دیگر بازی کنند و بدین‌سان از این توانایی‌ها حمایت کنند. ثبت‌نام بچه‌ها و بردن‌شان به مراکزی که برنامه‌های گروهی برپا می‌کنند و یا تنهاگذاشتن آنها با افراد خانواده و دوستان قابل‌اعتماد، در مدتی مشخص، مفید خواهد بود».
تشخیص میزان اجتماعی‌بودن بچه‌ها می‌تواند کاری دشوار باشد. والدین باید نظاره‌گر رفتار کودک‌شان با دیگر هم‌سالان آنها و پیروی از دستورهای خارج از خانه (مثلا در کتابخانه یا خانه دوست‌شان) باشند. بچه‌ها نیز باید توانایی دفاع از خودشان را داشته باشند، زیرا کودکی که نتواند کمک بخواهد، زمان‌های سختی پیش رو خواهد داشت.
شاید کودک در پارک، حین بازی با دوستان یا در خانه رفتار مناسبی داشته باشد، اما هنوز ازنظر احساسی برای تغییر بزرگی مثل رفتن به مهد کودک آماده نباشد. گارفورث می‌گوید: «حتی پس از آزمون و مصاحبه، زمانی که مشخص شود کودک برای رفتن به مهد مشکلی ندارد، ممکن است او با چنین تغییری کنار نیاید». باوجوداین، اگر کودکی درمورد مدرسه و مهد اضطراب دارد، شاید به‌تعویق‌انداختن زمان مدرسه گزینه مناسبی نباشد. گارفورث توضیح می‌دهد که «اگر کودک شما دچار اضطراب است، جلوانداختن شروع مهد کودک می‌تواند آسیب بیشتری به او وارد کند. مشورت با روان‌شناس متخصص در حوزه اضطراب می‌تواند استراتژی‌های مناسبی در اختیار شما قرار دهد که فرزندتان را برای رفتن به مدرسه آماده کنید».
تحقیقات علمی درخصوص سن شروع مهد و نسبت آن با موفقیت در بزرگ‌سالی
طبق تحقیقات انجام‌شده، درحدود ۴ تا ۶ درصد از بچه‌ها دیرتر از دیگران به مهد کودک می‌روند. بسیاری از والدین که تصمیم دارند زمان شروع مهد بچه‌ها را به تعویق بیندازند می‌خواهند مطمئن شوند که بچه‌ها ازنظر احساسی آمادگی شروع مدرسه را دارند. عده‌ای دیگر نمی‌خواهند بچه‌های‌شان در نسبت با دیگر هم‌کلاسی‌ها بزرگ‌تر یا کوچک‌تر باشند. اما نکته مهم در تعیین بهترین سن مهد کودک برای بچه‌ها چیست؟
بی‌شک، نتیجه قطعی در این زمینه وجود ندارد. درحقیقت، مدارکی که درباره بهترین سن شروع مهد کودک و شروع رسمی مدرسه وجود دارد اغلب با یکدیگر در تناقض‌اند.
برای شروع باید گفت: مدارک بسیار زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد به‌تعویق‌انداختن شروع مهد برای بچه‌ها مفید است. در این باره تحقیقی با نظارت محققان دانشگاه استنفورد درمورد بیش از ۹۰هزار خانواده در دانمارک انجام شد. در این تحقیق، مشخص شد که به‌تعویق‌انداختن یک‌سالۀ شروع مهد باعث می‌شود که بی‌توجهی و بیش‌فعالی در میان کودکان به‌شکلی قابل‌توجه کاهش یابد و اثر آن تا ۱۱سالگی باقی بماند. در تحقیقی مشابه روی بچه‌های مهد کودکی آمریکایی، مشخص شد بچه‌هایی که دیرتر به مهد کودک رفته‌اند توانایی‌های احساسی و رشد اجتماعی بیشتری داشته‌اند. بااین‌حال، اثر این مزایا تا سالهای دوره اول و دوم متوسطه در مدرسه بیشتر دوام نداشته است.
محققان کانادایی نیز دریافته‌اند که شروع مهد با یک سال تأخیر، امکان مردودشدن در کلاس سوم را در میان آن دانش‌آموزان کاهش داده و نمره‌های ریاضی و خواندن در بین کلاس دهمی‌ها افزایش چشمگیری داشته است.
در تحقیق کوچک‌تری روی ۵۵ دانش‌آموز پسر، مشخص شد دانش‌آموزانی که با تأخیر به مهد رفته‌اند، در مقایسه با گروه دیگر، سطح بالاتری از رضایت از زندگی در سالهای بزرگ‌سالی (مقطع ششم تا دوازدهم) داشته‌اند. اما تحقیقات مفصلی نیز وجود دارد که مفیدبودن شروع مهد در سنین پایین را نشان می‌دهد.
دلزدگی در مدرسه و ارتباط آن با بهترین سن مهد کودک
همچنین، در تحقیقی که روی ۱۵هزار جوان در سال ۲۰۰۶ انجام و منتشر شد این نتیجه به دست آمد: بچه‌هایی که دیرتر به مهد کودک رفته‌اند در امتحان‌های مقطع دهم عملکرد ضعیف‌تری داشته‌اند و احتمال ترک‌کردن مدرسه در این دانش‌آموزان ۲برابر بیش از دیگران بوده و احتمال فارغ‌التحصیل‌شدن از کالج نیز در آنها پایین‌تر بوده است.
در سال ۲۰۰۸، متخصصان دانشگاه میشیگان تحقیقی منتشر کردند که نشان می‌داد دانش‌آموزانی که دیرتر به مهد رفته‌اند احتمال ترک مدرسه، گرفتن نمره‌های پایین و پایین‌بودن نتایج تست هوش آنها در بزرگ‌سالی بیشتر بوده است. مطالعۀ طولی (longitudinal study) قدیمی‌تری نیز از مشکلات رفتاری ۹۰۰۰ دانش‌آموزی حکایت داشت که دیرتر به مهد رفته بودند.
مشخص است که نتایج تحقیقات جواب روشنی درباره بهترین سن مهد کودک پیشنهاد نمی‌دهند. پس والدین چطور می‌توانند تصمیم آگاهانه‌ای در این زمینه بگیرند؟ آیا به‌تعویق‌انداختن زمان شروع مهد ایده خوبی است؟
چرا بهتر است ثبت‌نام در مهد کودک را یک سال به تعویق بیندازید؟
اگر شروع مهد کودک را به تعویق بیندازید، احتمال دارد کودک برای نشستن سر کلاس مشتاق‌تر باشد. اینکه کودک ۵ساله شما در کلاس سر جای خودش بنشیند و برنامه‌هایی را که برایش تعیین شده انجام دهد یا نه، کاملا به سن او بستگی دارد؛ زیرا بچه‌های کوچک‌تر معمولا در انجام‌دادن این کارها کمی سرسختانه‌تر رفتار می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که گاهی دلیل وجود مشکلات رفتاری کودکان، به‌اشتباه، کم‌بودن سن آنها نسبت به دیگر هم‌کلاسی‌ها تشخیص داده می‌شود. در این باره تحقیقی در دانشگاه استنفورد صورت گرفته است. با استناد به این تحقیق، سطح بی‌توجهی و بیش‌فعالی در بچه‌هایی که با یک سال تأخیر به مهد می‌روند، به میزان قابل‌توجهی پایین‌تر است و این نتایج حتی تا ۱۱سالگی آنها نیز ادامه دارد.
۱. احتمال تشخیص اشتباه ADHD در کودکانی که زودتر به مهد می‌روند
ممکن است جنب‌وجوش‌های زیاد برخی از بچه‌ها سر کلاس، برای بچه‌هایی که زودتر به مهد رفته‌اند، نتایج ناخواسته‌ای در پی داشته باشد. طبق تحقیقی که سال ۲۰۱۸ در مجله پزشکی نیوانگلند منتشر شد، احتمال تشخیص اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی (ADHD) در بچه‌هایی که یک ماه پیش از بازگشایی مهدها به ۵سالگی رسیده‌اند، بیشتر است. تیموتی لیتون (Timothy Layton)، دستیار پروفسور مرکز سلامتی مدرسه پزشکی هاروارد و یکی از پژوهشگران مقاله «هفته تعلیم و تربیت»، می‌گوید: «ما به این نتیجه رسیده‌ایم که در سالهای ابتدایی مدرسه، در بسیاری از بچه‌هایی که نسبت به هم‌کلاسی‌های‌شان کوچک‌ترند، اختلال ADHD تشخیص داده می‌شود و تحت درمان قرار می‌گیرند».
۲. بچه‌های بزرگ‌تر راحت‌تر با شما خداحافظی می‌کنند
احتمالا بچه‌های کوچک‌تر (به‌ویژه آنهایی که در هیچ برنامه پیش‌دبستانی شرکت نکرده‌اند) برای خداحافظی و جداشدن از والدین با مشکلات بیشتری دست‌وپنجه نرم می‌کنند (و همه ما می‌دانیم جداشدن از بچه کوچکی که چشمانی پر از اشک دارد، جلوی در مدرسه، چقدر سخت است). اگر زمان بیشتری برای استقلال به کودک بدهیم، کمک می‌کنیم که این مرحله آسان‌تر شود.
۳. پیشرفت توانایی‌های حرکتی کودک
بچه‌های بزرگ‌تر برای فعالیت‌های کلاسی (مثل نگه‌داشتن مداد یا استفاده از قیچی) راحت‌تر خواهند بود. توانایی انجام این کارها کمک می‌کند که اعتمادبه‌نفس کودک ساخته شود و کودک در انجام‌دادن کارهای مدرسه هیجان بیشتری را تجربه کند.
۴. آنها زمان بیشتری برای کودکی‌کردن دارند
اگر شروع رسمی مدرسه به تعویق بیفتد، به کودک زمان بیشتری می‌دهد تا کودکی کند، از روزهای آزادش لذت ببرد و آزادانه بازی کند (برخی پژوهش‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که این فعالیت‌ها از فعالیت‌های آموزشی برای بچه‌های کوچک‌تر باارزش‌تر و مفیدتر خواهد بود). به‌تعویق‌انداختن ثبت‌نام در مهد کودک به شما هم یک سال زمان می‌دهد تا با کودک بیشتر وقت بگذرانید. اگر شما این امکان را دارید که در خانه و در کنار کودک‌تان باشید، از این زمان لذت خواهید برد.
دلایلی که نباید رفتن به مهد کودک را به تعویق بیندازید
۱. تفاوت فیزیکی میان بچه‌ها
ممکن است کودکی که نسبت به هم‌کلاسی‌هایش بزرگ‌تر باشد، قدش هم بلندتر باشد (یا برعکس). این موضوع بهخصوص در دوره اول و دوم متوسطه اهمیت خاصی دارد.
شاید هنوز به دوران نوجوانی فرزندتان فکر نمی‌کنید، اما فراموش نکنید: کودکی که از دیگر بچه‌ها در مهد بزرگ‌تر است در دوران اول و دوم متوسطه تحصیلی هم بزرگ‌تر از بقیه خواهد بود و این موضوع کم‌اهمیت نیست، بهخصوص در دوران بلوغ بچه‌ها.
۲. ممکن است حوصله کودک سر برود (و درنتیجه بدرفتاری کند)
در پژوهشی مشخص شد بچه‌هایی که دیرتر به مهد می‌روند، در دوره دوم متوسطه، ۲برابر بیشتر از دیگران ممکن است که مدرسه را ترک کنند. محققان بر این باورند که دلیل این امر زودتر بزرگ‌شدن بچه‌هاست. برخی از این بچه‌ها نیز بیش از هم‌سالان خود تمایل خواهند داشت که مدرسه را ترک کنند.
۳. انتظار بیشتر، هزینه‌های بیشتر
به‌تعویق‌انداختن شروع مدرسه می‌تواند یک سال هزینه پرستار یا پیش‌دبستانی را روی دست خانواده‌ها بگذارد. شهریه اغلب مدارس و مهد کودک‌‌ها هر سال افزایش می‌یابد و این موضوع می‌تواند برای والدین هزینه‌بر باشد.
۴. شانس کمی وجود دارد که دوستانی شایسته پیدا شوند
یک سال می‌تواند تغییر بزرگی در دهه اول زندگی هر شخص بگذارد. این بدین معنی‌ست که ممکن است کودکی ۶ساله که درون‌گرا و آرام است برای پیداکردن دوستی شبیه خودش، در کلاسی که مملو از بچه‌های ۵ساله جنجال‌آفرین است، دچار مشکل شود.
این موضوع در طولانی‌مدت اهمیت زیادی ندارد
هنوز جواب مشخصی وجود ندارد که نشان دهد اگر کودک یک سال زودتر مهد رفتن را شروع کند مفید است یا مضر. در این باره، تحقیقات متناقض و مخالفان و موافقان سرسختی وجود دارد. برخی پژوهش‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که، خواه کودک زود به مهد برود خواه دیر، همه‌چیز در دوره اول متوسطه به یک سطح خواهد رسید.
حالا باید چه کنیم؟
باوجود تمام این اطلاعات، احتمالا هنوز نمی‌دانید باید چه تصمیمی بگیرید: پاسخ درست کدام است؟ جواب: هر دو. همه‌چیز کاملا به خود کودک بستگی دارد.
دینا لاپن (Deanna Lapen)، روان‌شناس مدرسه و معلم پیشین مهد کودک می‌گوید: «تا جایی که ممکن است بچه‌ها باید با هم‌سن‌وسال‌های درحال‌رشد خودشان باشند؛ زیرا مهد کودک فقط روی مهارت‌های علمی کار نمی‌کند، بلکه رشد اجتماعی بچه‌ها را نیز در بر می‌گیرد. باتوجه‌به این موضوع، هر کودک منحصربه‌فرد است. والدین باید با شناختی که از کودک دارند و با کمک مشاور، بهترین سن مهد کودک را برای او تعیین کنند.»
به‌گفته لاپن، والدین باید با معلم پیش‌دبستانی کودک‌شان (در صورت وجود) صحبت کنند و برنامه‌های آموزشی مهد کودکی را که قرار است فرزندشان در آن ثبت‌نام شود در نظر بگیرند و سؤال‌شان این باشد که «آیا کلاس آینده مهد کودک جایی است که کودک ازنظر علمی و اجتماعی پیشرفت کند؟» اگر پاسخ به این سؤال مثبت است، شروع مدرسه را به تأخیر نیندازید.
سخن پایانی
نباید فراموش کنیم هر بچه‌ای را در نسبت با موقعیت خودش بسنجیم. براین‌اساس باید دریابیم که کودک در چه سنی آمادگی شروع مدرسه و رفتن به مهد را دارد.
