سرویس تئاتر هنرآنلاین، طراحی لباس یکی از مهمترین ارکان برای اجرای یک نمایش حرفه‌ای است. اولین چیزی که مخاطب با آن مواجه می‌شود، ظاهر بازیگر است. لباس به عنوان یک رسانه در همان نگاه اول اطلاعات کلیدی درباره موقعیت، هویت، وضعیت اقتصادی، طبقه اجتماعی، فرهنگی و... شخصیت نمایشی را به مخاطب منتقل می‌کند. لباس در تئاتر گوشه‌ای از خلاقیت هنر نمایش است. مواجهه با عنصری که در نگاه نخست مخاطب را با شخصیت روی صحنه آشنا و او را در فهم کاراکتر نمایشی یاری می‌کند از اهمیت به‌سزایی برخوردار است. اگرچه طراحی لباس در سال‌های اخیر در تئاتر به خاطر وجود مشکلاتی، دوران افول خود را طی می‌کند اما همواره به عنوان یکی از ارکان اصلی هنر نمایش جایگاه ویژه خود را در تئاتر دارد.
در شرایطی که کارگردانان تئاتر در این اوضاع اسفبار اقتصادی و گرانی متریال، دست به تولید آثار نمایشی می‌زنند، مجبور به آن شده‌اند تا از بخشی از هزینه‌های ممکن، صرف‌نظر کنند و نخستین بخشی که به منظور حذف به نظرشان می‌آید بخش طراحی لباس و صحنه نمایش است و ترجیح می‌دهند در این موقعیت طراحی‌ها را خود برعهد بگیرند و این موضوع نزول کیفیت بصری آثار نمایشی را در پی خواهد داشت.
سال‌ها پیش اداره کل هنرهای نمایشی دو واحد خیاطی و کارگاه دکور این مجموعه را که وظیفه حمایت از دو بخش طراحی لباس و طراحی صحنه نمایش‌ها را داشتند، تعطیل کرد و در آن شرایط که قرارداد تیپ اجرایی شده بود، تصمیم بر آن شد تا گروه‌های نمایشی خود به منظور دوخت البسه و ساخت دکور نمایش‌هایشان اقدام کنند. پس از مدتی قرار تیپ نیز به حالت تعلیق درآمده اما اهالی تئاتر برای همیشه این دو حمایت مهم و اساسی را از دست دادند. همچنین در همان سال‌ها که مجموعه تئاترشهر صاحب آرشیو لباسی تقریباً غنی بود به زیرزمینی نمور در اداره کل هنرهای نمایشی انتقال داده شد و پس از مدتی به دلیل شرایط محیط نگهداری، بسیاری از لباس‌ها فاقد استفاده شدند و مابقی هم در وضعیتی نامناسب و به دور از شرایط بهداشتی و نظم و ترتیب خاصی نگهداری می‌شوند و در عمل غیرقابل استفاده هستند. مشکلی که به آن اشاره شد یکی از اساسی‌ترین مسائل طراحان لباس تئاتر است که امیدوارند به همت مسئولان این مشکل حل شده چراکه طراحی لباس و طراحی صحنه دو رکن اساسی هنر نمایش هستند.
در این گزارش با پنج تن از فعالان طراحی لباس تئاتر گفت‌وگویی داشتیم و از آنها درخصوص مسائل و مشکلاتی که در این حرفه با آن روبرو هستند جویا شدیم:
هیچ‌وقت با طراحی لباس تئاتر امرار معاش نکردم
ادنا زینلیان طراح لباس تئاتر و مدرس این حوزه در پاسخ به این پرسش که آیا دستمزدی که به طراح لباس تئاتر می‌دهند منصفانه است؟ گفت: اگر طراح لباس خودش خیاط باشد و برای این و آن خیاطی کند می‌تواند اموراتش را بگذارند اما اگر فقط بخواهد طراحی کند خیر. به راحتی می‌توانم بگویم که یک خیاط درآمدش از من طراح خیلی بیشتر است. یک خیاط اگر حتی در خانه بنشیند و فقط برای اقوامش لباس بدوزد هم درآمد خوبی عایدش می‌شود. بعد شما نگاه کنید که آن خیاط چقدر وقت گذاشته است و منی که یک طراح هستم چقدر وقت می‌گذارم؟ فقط پروسه تحقیق کافی است که ببینید یک طراح چقدر برای کارش وقت می‌گذارد، بحث بازاریابی و دنبال پارچه گشتن و.. بماند. من هیچ‌وقت با طراحی لباس تئاتر امرار معاش نکردم.
او در ادامه عنوان کرد: ما در صنف‌مان و مطبوعات مدام از کار خود می‌گوییم اما وقتی هنوز خود تئاتر جایگاهش را پیدا نکرده است، جایگاه طراح لباس هم پیدا نمی‌شود، کما اینکه تا به امروز این جایگاه پیدا نشده است. هر وقت هم درباره طراحی صحبت می‌کنند اول می‌گویند طراح صحنه. در حالی‌که اگر شما بهترین دکور را بسازید ولی بازیگرتان لباس نداشته باشد چه طرحی و چه صحنه‌ای؟ همیشه گفته‌ام که جایگاه طراحی لباس با هیچ چیز دیگری قابل قیاس نیست و متأسفانه کارگردان‌های خیلی کمی به این پی برده‌اند.
این طراح لباس همچنین افزود: در جشنواره تئاترفجر به بازیگر، کارگردان، نمایشنامه و... جایزه می‌دهند اما بخش طراحی لباس را نادیده می‌گیرند. بازیگر خوب با لباس خودش هم می‌تواند اجرا داشته باشد ولی لباس بخش مهمی از نمایش است و باعث می‌شود کار بازیگر نمود بیشتری پیدا کند.
در جشنواره فجر برای صحنه و لباس یک داور متخصص بگذارند
الهام شعبانی بازیگر و طراح لباس تئاتر درباره توجه جشنواره تئاتر فجر به بخش طراحی لباس عنوان کرد: سال‌ها پیش طراحی صحنه و لباس با همدیگر در یک بخش بودند و اصلاً طراحی لباس را جداگانه داوری نمی‌کردند. خدا را شکر در حال حاضر این دو بخش از همدیگر جدا شده‌اند و حتی طراحی لباس را در بخش بین‌الملل مورد ارزیابی قرار دادند. حرف ما طراحان لباس این است که در جشنواره فجر برای صحنه و لباس یک داور متخصص بگذارند. ما هنرمندان خیلی خوبی در طراحی صحنه و لباس نظیر خانم ادنا زینلیان، آقای رضا مهدی‌زاده، آقای فریبرز قربان‌زاده و آقای جلال تهرانی را داریم که می‌توانند داور جشنواره باشند.
شعبانی همچنین افزود: در حال حاضر بعضی از کارگردان‌ها می‌گویند چون پول نداریم پس خودمان طراحی لباس را انجام می‌دهیم. به نظرم تا زمانی که خودمان به طراحی لباس بها ندهیم، نباید انتظار داشته باشیم که یک دبیر محترم برای کارمان ارزش قائل شود. اگر یک روزی تمام طراحان تصمیم بگیرند که لباس‌های‌شان را به اجرا نفرستند، چه اتفاقی برای آن اجرا‌ها می‌افتد؟ قطعا می‌روند از بیرون لباس می‌خرند اما آن لباس‌ها کیفیت لباسی که طراحان لباس طراحی کرده‌اند را ندارد.
این طراح لباس در پاسخ به این پرسش که آیا طراح‌ها پیگیر مطالبات صنفی خودشان هستند، تصریح کرد: این خانه از پای‌بست ویران است و ماچنین چیزی نداریم. چند سال پیش در اداره مرکز هنرهای نمایشی، یک آرشیو لباس داشتیم که می‌توانستیم بعضی از لباس‌ها را از آن‌جا برداریم اما متأسفانه الان آن آرشیو هیچ لباسی ندارد و بوی نم افتضاحی می‌دهد. به لطف دوست عزیزی که مدیر اداره کل هنرهای نمایشی بودند، کارگاه خیاطی و دکور بسته شد و آن‌جا را تبدیل به خصوصی‌سازی کردند. یادم است که آن‌موقع در پارکینگ تالار وحدت، یک کارگاه خیاطی فوق‌العاده با خیاط‌های خوب وجود داشت و آنها فقط لباس تئاتر می‌دوختند.
او در ادامه اضافه کرد: در حالی‌که ما خودمان دیگر کارگاه خیاطی نداریم، آن‌جا را یک سال به تولیدی مانتو اجاره دادند. به نظرم چراغی که به خانه رواست به مسجد حرام است. چرا باید آن‌جا را به مانتودوزی اجاره بدهند؟ ما طراحان لباس، ده‌ها بار به این نتیجه رسیده‌ایم که مرکز هنرهای نمایشی به ما بودجه‌ای بدهد تا هر دوره لباس‌ها را طراحی کنیم و در مرکز هنرهای نمایشی قرار بدهیم تا بعضی گروه‌های دانشجویی که قدرت پرداخت پول طراح لباس را ندارند، بیایند و از آن لباس‌ها استفاده کنند. من به عنوان طراح لباس برای حدود 5- 6 نمایش از شهرک سینمایی لباس آورده‌ام. در شهرک سینمایی لباس‌ها تمیز و رگال‌زده هستند ولی ما حتی چنین آرشیوی را هم نداریم. هر دوره یک رئیس می‌آید و برای ما قانون‌های جدید وضع می‌کند که این قانون‌ها باعث می‌شود دودش به چشم ما تئاتری‌ها برود. وقتی پیگیر سرنوشت آن همه چرخ خیاطی و میز برش می‌شویم، به جواب نمی‌رسیم که چه بلایی بر سر آن‌جا آمد. اگر آن کارگاه جمع نمی‌شد، الان ما به دنبال پیدا کردن خیاط نمی‌دویدیم.
شعبانی درباره تاثیر بسته شدن کارگاه خیاطی بر طراحی لباس تصریح کرد: خیاط‌های کارگاه خیاطی، سال‌ها کارشان خیاطی لباس‌های تئاتر بود و با لباس تئاتر آشنایی داشتند. در حال حاضر طراح لباس باید از بیرون خیاط پیدا کند و طراح صحنه باید در کارگاه‌ها دنبال یک نجار خوب بگردد. با بسته شدن آن کارگاه یک زنجیره بهم خورد و افراد زیادی از نان خوردن افتادند. ما چند سال است که می‌گوییم حتی دستمزد هم نمی‌خواهیم، فقط یک بودجه‌ای بدهند برای کار خودمان طراحی کنیم. در کشورهای خارجی طراحان لباس برای فلان بازیگر لباس طراحی می‌کنند و آن لباس با اسم آنها به ثبت می‌رسد. ما کارهای خیلی خوب و لباس‌های خیلی مهمی داشتیم که اساتید بازیگری پوشیده‌اند اما الان آن لباس‌ها کجا هستند؟
او همچنین افزود: حداقل این لباس‌ها را آرشیو کنید که آدم‌ها با دیدن آن لباس‌ها حال‌شان خوب شود. البته یک سری گروه‌ها رعایت نمی‌کنند و لباس‌ها را خراب تحویل می‌دهند ولی اگر بیاییم و یک قانون بگذاریم، پس از مدتی همه از آن قانون اطاعت می‌کنند. متأسفانه تغییر مدیریت باعث شده ما نتوانیم اتفاق خوبی را رقم بزنیم چون تا ما بخواهیم یک مدیر را متوجه ضرورت یک اتفاق کنیم، دوره 4 ساله مدیریتش تمام شده است و دوباره روز از نو روزی از نو. جالب است بدانید که من خودم هم یک آرشیو از کارهایم داشتم که دزد آنها را زد! من مانده بودم که لباس‌های تئاتر به درد چه کسی می‌خورد؟! الان متأسفانه من یک آرشیو شخصی هم نمی‌توانم برای خودم داشته باشم چون خانه یا انباری من ظرفیت نگهداری از لباس‌ها را ندارد. من هم به یک جای بزرگ برای آرشیو کردن لباس‌هایم نیاز دارم. اگر چنین فرصت‌هایی به ما داده شود خیلی خوب می‌شود ولی فعلاً که اتفاق خاصی در این زمینه نیفتاده است.
الهام شعبانی بزرگترین معضل طراحان لباس را اینگونه عنوان کرد: طبعاً ما مشکلات بسیاری داریم. مثلاً اینکه از وقتی قرارداد تیپ برداشته شده است، ما با یک رقمی با کارگردان به تفاهم می‌رسیم و هزینه لباس را برآورد می‌کنیم، لباس‌ها را آماده می‌کنیم و این لباس‌ها تن بازیگرها می‌رود و اجرا تمام می‌شود ولی یک‌دفعه با این مواجه می‌شویم که عوامل نمایش می‌گویند نمایش نفروخته است. واقعاً اگر یک نمایشی نفروشد، گناه منِ طراح چیست؟ کسی که می‌خواهد یک نمایشی را روی صحنه ببرد باید به این‌جای قضیه هم فکر کند و هزینه جانبی کار را هم کنار بگذارد. من چند وقتی است که سعی می‌کنم قبل از اتمام کارها با گروه تسویه کنم چون واقعاً کشش آن را ندارم که بعد از اجرا دنبال پولم بدوم. من پول دستیارانم را همان اول اجرا می‌دهم. خودم عملاً به همه کارها نمی‌رسم، پس باید هزینه دستیارهایم را بدهم تا آنها هم با حال خوب کار کنند. طراح لباس باید پول خیاط و دستیارانش را بدهد و در چنین شرایطی ظلم است که یک گروه بخواهد پول طراح لباس را ندهد یا آن را با تأخیر به او بپردازد.
او در ادامه افزود: من قرار نیست تا آخر عمر طراح لباس باشم و به هر حال فارغ‌التحصیلان جدیدی وارد این حوزه خواهند شد. امیدوارم اتفاق‌های خوبی برای طراحان لباس تئاتر بیفتد و طراحی لباس، آینده خوبی داشته باشد. امیدوارم وقتی ما به سن ۶۰ سالگی رسیدیم، بگوییم آن زمان این داوری‌ها را نداشتیم ولی خوب است که حداقل این‌ها دارند و مراسم باشکوهی برای‌شان برگزار می‌شود. طراحان صحنه و لباس خیلی زحمت می‌کشند. شاید زمانی که بازیگر روی صحنه است، طراح صحنه دنبال متریالش باشد. در سریال هم طراح صحنه و لباس پشت سرهم مشغول کار کردن هستند اما در نهایت فقط بازیگرها دیده می‌شوند. امیدوارم یک روزی برای طراحان لباس جشن آبرومندی برگزار بشود که لباس‌های‌شان دیده شوند.
شعبانی در پایان صحبت‌هایش گفت: امیدوارم ما دوباره روزی کارگاه خیاطی و یک آرشیو کامل و خوب در مرکز هنرهای نمایشی داشته باشیم. امیدوارم مسئولین به بچه‌های طراحی صحنه و لباس به اندازه زحمت‌شان احترام بگذارند و قدرشان را بدانند چون واقعا طراحی لباس دغدغه آنها است و زندگی‌شان از این راه می‌چرخد. چطور می‌توانند پول طراح‌ها را ندهند؟ در آخر امیدوارم طراحان لباس خوبی وارد این عرصه شوند و اتفاق خوبی بیفتد.
هیچ عنصری را نادیده نگیریم و از تئاتر حذف نکنیم
نرمین نظمی طراح صحنه و لباس درباره مشکل اساسی طراحان لباس تئاتر در ایران گفت: بحث کمبود بودجه یکی از دغدغه‌های اصلی گروه‌های تئاتری است؛ خیلی جاها باعث شده حتی فکر کنم طراحی صحنه و لباس قرار است از تئاتر حذف شود. به عنوان یک طراح همیشه دست و دلم می‌لرزد که چقدر برای هزینه کردن بودجه دارم و از چه متریال و آکسسوری می‌توانم استفاده کنم. اگر طراح و کارگردان کارشان را بلد باشند و بودجه هم به حد کافی وجود داشته باشد، خیلی از مشکلات و مسائل حل می‌شود.
او درباره میزان فعالیت صنفی طراحان در جهت رفع مشکلات صنفی خودشان، عنوان کرد: البته من چند سال ایران نبوده‌ام و در این مدت در چند نمایش کار طراحی لباس انجام داده‌ام و هر بار هم به من احترام گذاشته‌اند، ولی مطمئن هستم که طراحان لباس مشکلات خاص خودشان را دارند. قبل از آن‌که به آمریکا بروم، عضو هیئت مدیره انجمن طراح صحنه و لباس بودم و همه جا می‌دیدم که حقوق ما نادیده گرفته می‌شود. آن موقع بر سر دستمزدها چالش داشتیم و حالا هم مشکلات دیگری در حوزه طراحی لباس وجود دارد. برای مثال در سال‌های اخیر کارگاه خیاطی تالار وحدت تعطیل شده و طراحان برای دوخت لباس‌های‌شان باید به خیاطی‌های دیگر مراجعه کنند که این خودش مشکلات بسیاری را به وجود آورده؛ خیاط‌هایی که در کارگاه تالار وحدت کار می‌کردند، تجربه کار تئاتری داشتند و بهتر از خیاط‌های دیگر می‌توانستند لباس‌های تئاتری بدوزند.
نظمی همچنین افزود: زمانی که کارگاه خیاطی تالار وحدت دایر بود، من خیلی راحت و خوشحال بودم. البته الان هم می‌شود نبود آن کارگاه را جبران کرد ولی به شرط آن‌که بحث‌های دستمزد و بودجه‌ای تئاتر حل شود. برخی برندها می‌توانند حامی نمایش باشند و بخشی از خرید پارچه‌ها، دوخت لباس‌ها را هم به طور رایگان انجام دهند. این مسئله باعث می‌شود هزینه‌های نمایش پایین بیاید و به گروه نمایشی کمک شود.
او درخصوص وضعیت دسترسی طراحان لباس تئاتر به عکس‌ها، فیلم‌ها، کتاب‌ها و سایر منابع این حوزه اظهار کرد: خوشبختانه اکنون وضعیت منابع طراحی لباس تئاتر خوب است. قبلاً دسترسی به منابع سخت بود اما الان همه چیز را می‌شود در اینترنت جستجو و پیدا کرد. از این طریق دسترسی به منابع بین‌المللی هم امکان‌پذیر شده و امروز اطلاعات یک طراح لباس در سطح جهانی است. من تاکنون با محدودیت اطلاعات مواجه نشدم. شاید خیلی وارد عمقش نشده‌ام اما تا جایی که احتیاج داشته‌ام، جستجو کرده و منابع مختلف را پیدا کرده‌ام.
نرمین نظمی در پایان اظهار کرد: اعتقاد دارم عناصر مختلفی در کنار هم، هنر تئاتر را تشکیل می‌دهند که حذف هر کدام از این عناصر به کلیت تئاتر ضربه می‌زند. ای کاش هیچ عنصری را نادیده نگیریم و از تئاتر حذف نکنیم. طراحی لباس هم یکی از عناصر خیلی مهم تئاتر است؛ چون تماشاگر لباس بازیگر را می‌بیند و یک لباس می‌تواند به شکل‌گیری شخصیت بازیگر کمک کند. سخن دیگرم این است که همانطور که یک طراح باید متن و جامعه‌شناسی بداند، کارگردان یک تئاتر هم باید لباس بشناسد. تاکنون با کارگردان‌هایی برخورد کرده‌ام که می‌گویند تو هر کاری کنی خوب است و ما همه چیز را به تو می‌سپاریم و کاری به بخش لباس نمایش نداریم. این صحبت‌ها مرا به عنوان طراح لباس یک نمایش خوشحال نمی‌کند چون طراحی لباس در تعامل میان طراح و کارگردان ارتقاء پیدا می‌کند. بنابراین فکر می‌کنم اگر کارگردان‌ها سعی کنند از لباس بدانند و دانسته‌های‌شان را با طراح در میان بگذارند، به کیفیت طراحی لباس‌ها افزوده خواهد شد. بنابراین دانش یک کارگردان در زمینه لباس می‌تواند کمک زیادی به بهتر شدن لباس‌های آن نمایش کند.
باید در رشته طراحی لباس واحدهای درسی بیشتری برای طراحی لباس تئاتر گذاشته شود
مقدی شامیریان دیگر طراح لباس درباره جایگاه طراحی لباس تئاتر در کشور گفت: من بیش از 10 سال است که به صورت مداوم در حوزه طراحی لباس تئاتر فعالیت دارم و در این سال‌ها تغییرات حیطه فعالیت خودم را دیده‌ام. زمانی کارگردان‌ها یک نفر را به عنوان طراح صحنه و لباس نمایش‌شان انتخاب می‌کردند، در حالی‌که این دو تخصص‌های مجزا از یکدیگر هستند و سخت می‌شود یک نفر بتواند هم در طراحی لباس و هم در طراحی صحنه ایده‌آل عمل کند. دنیای این دو متفاوت است و خوشبختانه الان به این موضوع توجه بیشتری می‌شود. البته همچنان محدودیت‌ها در زمینه طراحی لباس وجود دارد که این محدودیت‌ها باید به مرور جا بیفتد و از بین برود.
او همچنین درخصوص جایگاه طراحان لباس تئاتر در مواجهه با کارگردان‌ها عنوان کرد: هر کارگردان و هر طراحی اخلاق خاص خودش را دارد و این دو باید در تعامل با هم به یک توافقی برسند که به نفع تئاتر باشد. بعضی کارگردان‌ها اصرار دارند ضمن توجه به طرح یک طراح، ایده‌های خودشان را هم در آن طرح بگنجانند. اگر اینطور باشد و به دیدگاه طراح هم توجه شود، مشکلی پیش نمی‌آید اما طبیعتاً اگر یک کارگردان چشمش را روی تفکرات طراح ببندد، شرایط تداوم آن همکاری سخت می‌شود. بعضی از کارگردان‌ها هم با آن‌چه که طراح لباس بگوید، موافق هستند چون به آن طراح ایمان دارند و می‌توانند روی فکر و ایده طراح حساب کنند. شرایط متفاوتی در همکاری میان طراح‌ها و کارگردانان وجود دارد اما به نظرم هر طراحی باید با سیاست کاری و درایت ایده اصلی خود را عملی کند و به منصه ظهور و بروز برساند.
شامیریان با بیان اینکه در زمینه طراحی لباس تئاتر مفهوم خلاقیت صد درصد مهم است، اظهار کرد: یک طراح، خالق یک لباس است و خالق هم همانطور که از اسمش پیداست، یک چیزی را باید برای اولین بار به وجود آورد. متأسفانه من در طرح لباس‌های امروز تئاتر خلاقیت کمتری می‌بینم که دلیلش می‌تواند به بی‌حوصلگی، میزان دانش و کمبود زمان یا عوامل دیگر مرتبط باشد. یک بخشی از کار طراحی مربوط به آموزشی است که طراح دیده و بخش دیگرش هم به انگیزه و نیت طراح برمی‌گردد. در واقع این عوامل قطعا در کیفیت کار موثر است.
او ضمن اشاره به اینکه حوزه آکادمیک در دانش طراحان بسیار مؤثر است، عنوان کرد: دانشجویان طراحی لباس می‌توانند در دانشگاه‌ها، مراحل دوخت، الگوسازی و طراحی را بگذرانند و بعد خلاقیت را به دانسته‌های خود اضافه کنند. در واقع دانشجویان حوزه طراحی ابتدا باید مراحل اولیه آن را یاد بگیرند و بعد به مرحله خلاقیت برسند. میزان خلاقیت هم به استعداد خود فرد بستگی دارد. البته متأسفانه در فصل‌های دانشگاهی طراحی لباس، کمتر به طراحی لباس تئاتر پرداخته می‌شود و تعداد واحدهای آن خیلی کم است. طراحی لباس تئاتر موضوع گسترده‌ای است و مطالب بسیار زیادی دارد که همه این مطالب را نمی‌شود در دو درس خلاصه کرد. لازم است که در رشته طراحی لباس واحدهای درسی بیشتری برای طراحی لباس تئاتر گذاشته شود.
او در ادامه یادآور شد: این پتانسیل وجود دارد که طراحی لباس تئاتر به یک گرایش تخصصی برای رشته طراحی لباس تبدیل شود اما متاسفانه استادان متخصص این حوزه انگشت‌شمار هستند. در رشته طراحی لباس، بهای کمتری به طراحی لباس تئاتر داده می‌شود و در دانشگاه‌ها نهایتاً در 6 تا 8 واحد درسی به این موضوع می‌پردازند. دانشجویان طراحی صحنه حتی از دانشجویان طراحی لباس هم محدودتر هستند چون متاسفانه واحدهای مربوط به دوخت لباس و الگوسازی را در دانشگاه نمی‌گذرانند اما امتیازی که آنها نسبت به دانشجویان طراحی لباس دارند این است که مسیر ارتباط‌‌‌شان با کارگردان‌ها و بازیگران تئاتر هموارتر است. دانشجویان رشته طراحی صحنه به خاطر اینکه در همان دانشگاه، دانشجویان رشته کارگردانی و بازیگری هم حضور دارند، با آنها ارتباط می‌گیرند و یک گروه تئاتر دانشجویی تشکیل می‌دهند اما دانشجویان حوزه لباس چون در دانشگاه‌های مجزایی هستند و در آن دانشگاه‌ها رشته‌های کارگردانی و بازیگری تدریس نمی‌شود، خیلی سخت‌تر می‌توانند وارد گروه‌های تئاتری شوند.
این طراح لباس همچنین اضافه کرد: در واقع یک شکاف میان حوزه آکادمیک طراحی لباس با حوزه کار عملی به وجود می‌آید که باعث می‌شود بسیاری از دانشجویان مستعد طراحی لباس جذب تئاتر نشوند. دانشجویان حوزه طراحی لباس مگر اینکه دستیاری طراحان لباس تئاتر را انجام بدهند که بتوانند وارد حوزه نمایش شوند. این اتفاق برای خود من هم افتاده است. من هم در دانشگاه در رشته طراحی لباس تحصیل کردم و دانشگاه ما هیچ ارتباطی با سینما و تئاتر نداشت، به همین خاطر من کارم را با دستیاری دکتر ادنا زینلیان شروع کردم و از این طریق وارد تئاتر شدم.
شامیریان مهمترین مسائل و دغدغه‌هایی که طراحان لباس با آن دست و پنجه نرم می‌کنند را اینگونه بیان کرد: چند مشکل اساسی در حوزه طراحی لباس تئاتر وجود دارد. اولین مشکل به نداشتن محلی برای اجرایی کردن طرح‌ها بر می‌گردد. قبلاً کارگاه دوخت تالار وحدت وجود داشت و کارگردان‌ها و طراح‌ها در آن‌جا حضور پیدا می‌کردند و بازیگرها در حضور آنها لباس‌شان را پرو می‌کردند و ایرادهای لباس‌ها در همان جا با حضور عوامل نمایش گرفته می‌شد اما متأسفانه فعالیت این کارگاه متوقف شد. در واقع پروسه تولید لباس‌ها پراکنده شده است. دغدغه دیگر این حوزه مربوط به بخش داوری لباس است. گروه داوران در جشنواره‌ها همه بخش‌های یک تئاتر اعم از طراحی، بازیگری و کارگردانی را داوری می‌کنند که به نظرم لازم است هر بخشی داوران جداگانه خودش را داشته باشد یا حداقل یک طراح لباس و یک طراح صحنه متخصص هم در میان داوران جشنواره‌های تئاتری وجود داشته باشد و نظر تخصصی آنها هم در داوری‌ها لحاظ شود. مشکل دیگر متوجه گروه‌هایی است که هزینه ناچیزی برای تهیه و تولید لباس‌ها در نظر می‌گیرند. علاوه‌بر این مشکلات، شما یک جاهایی می‌بینید که اسم طراح لباس یا عواملی مثل طراح صحنه، موسیقی، نور و گریم روی پوستر نمایش درج نمی‌شود که این به معنای ارج نگذاشتن به عوامل آن کار می‌شود.
او در پاسخ به این پرسش که طراح‌های لباس تئاتر چقدر از حقوق‌شان را به لحاظ صنفی مطالبه کرده‌اند، گفت: تا جایی که من خبر دارم، طراحان خیلی پیگیر این قضایا نبوده‌اند. شاید هم چند بار پیگیر شده‌اند و پاسخی دریافت نکرده‌اند. اما بعضی مسائل باید بر اساس آگاهی از استانداردهای جهانی پیش برود نه اینکه با شکایت کار به جایی برسد.
جمع شدن کارگاه لباس تئاترشهر خیلی به طراحی لباس در تئاتر لطمه زد
لادن سید کنعانی طراح صحنه و لباس تئاتر در پاسخ به این پرسش که طراحی لباس تا چه میزان پتانسیل آن را دارد که گرایش‌های مختلفی از آن در دانشگاه‌ها تدریس شود؟ گفت: به نظرم طراحی لباس این پتانسیل را دارد که در دانشگاه‌ها یک گرایش جداگانه برای تئاتر و یک گرایش هم برای سینما و تلویزیون داشته باشد. طراحی لباس سینما و تلویزیون خیلی بهم نزدیک هستند ولی بحث طراحی لباس در تئاتر متفاوت است چون در تئاتر ژانرهای مختلف رئال، غیر رئال، تاریخی و... کار می‌شود و هر کدام طراحی مختص به خود را می‌طلبد. دانشجویان طراحی لباس خیلی کتاب نمی‌خوانند. من در دانشگاه در رشته طراحی صنعتی تحصیل کردم اما کتاب‌های زیادی در مورد طراحی لباس در تئاتر و به طور کلی درباره تئاتر خواندم. متن‌های تئاتر به شدت مستلزم این است که طراحان درباره بسیاری چیزها اطلاع داشته باشند و فقط به دانسته‌های خود در زمینه طراحی بسنده نکنند. به همین خاطر معتقدم طراحی لباس در تئاتر باید به عنوان یک گرایش جداگانه در دانشگاه‌ها تدریس شود.
او با بیان اینکه بین سال‌های 74 تا 86 یک دوره خیلی طلایی در کل تئاتر ایران وجود داشت، عنوان کرد: در آن دوره همه چیز اعم از کارگردانی، نمایشنامه‌نویسی، طراحی لباس، طراحی صحنه، طراحی موسیقی و... عالی بود. الان تئاتر ما از آن شرایط ایده‌آل خودش فاصله گرفته. تعداد سالن‌های تئاتر زیاد شده و همه در این سالن‌ها مشغول به کار هستند. تعداد هنرجویان تئاتر هم بالا رفته و غربال کردن این‌ها سخت است. در این سال‌ها نمایشی وجود نداشته که ما را یاد آن دوران طلایی بیندازد. در آن سال‌ها روی طراحی موسیقی، صحنه و لباس تمرکز بسیاری می‌شد و همه کارها بنا بر امکاناتی که داشتند، از طراح‌های کار بلد استفاده می‌کردند. از یک جایی به بعد کارگاه لباس و بعد از آن کارگاه دکور تئاتر شهر را جمع کردند و این اتفاقات تأثیر سوء خودش را روی طراحی لباس و صحنه گذاشت. من وقتی طرحم را به کارگاه لباس تئاتر شهر می‌بردم، خیالم راحت بود که آدم‌های آن‌جا تئاتر را می‌شناسند و کارشان را بلد هستند اما الان وقتی یک طرحی را پیش دوزنده‌ها می‌برم، باید زمان زیادی بگذارم تا توضیح بدهم که این لباس را برای تئاتر می‌خواهم و باید چطور دوخته شود. جمع شدن کارگاه لباس تئاترشهر خیلی به طراحی لباس در تئاتر لطمه زد. تالار وحدت هم یک خیاط‌خانه بزرگ داشت که آن جا را هم جمع کردند.
او در ادامه بیان کرد: ممکن است یک کارگردان بتواند طراحی هم انجام بدهد اما عموماً این اتفاقات به خاطر مشکلات مالی می‌افتد. اکنون نام بعضی از کارگردان‌ها روی پوسترهای تئاتر هم به عنوان کارگردان می‌آید و هم طراح. این کار را برای این انجام می‌دهند که به طراح‌ها پول ندهند. بعضاً چاره‌ای هم ندارند چون اکثر نمایش‌ها در سالن‌های خصوصی اجرا می‌شود و گروه‌ها با پشتوانه خودشان یک کار را روی صحنه می‌برند. خیلی‌ها سعی می‌کنند از هزینه کردن برای طراحی لباس بزنند اما واقعاً طراحی لباس قابل حذف نیست. می‌خواهند طراحی لباس را بی‌اهمیت کنند اما خود تئاتری‌ها از جمله کارگردان‌ها مطلع هستند که طراحی لباس چیز بی‌اهمیتی نیست. خود کارگردان‌ها دوست دارند کارشان بودجه بیشتری داشته باشد تا به شکل ویژه‌تری به طراحی لباس بپردازند چون طراحی لباس خیلی به شکل‌گیری شخصیت روی صحنه کمک می‌کند و چیزی نیست که بشود آن را حذف کرد.
سید کنعانی با بیان اینکه بسیاری از طراحان لباس تئاتر چون در مدیوم تئاتر درآمد خاصی به دست نمی‌آورند، بیشتر انرژی‌شان را روی طراحی لباس در جاهای دیگر گذاشته‌اند، اظهار کرد: آنها با طراحی لباس در مزون‌ها می‌توانند صاحب درآمد بیشتری نسبت به طراحی لباس در تئاتر شوند. البته یک عده از طراحان تئاتر همچنان در این مدیوم باقی مانده‌اند و برخی دیگر هم همچون من در سینما و تلویزیون نیز طراحی لباس انجام می‌دهند. در سینما و تلویزیون هم شرایط همین است. به نظرم تهیه‌کننده‌ها باید دقت کنند که لباس بسیار مهم است و یک طراحی لباس خوب می‌تواند به شخصیت فیلم کمک بیشتری کند.
این طراح در پاسخ به این سوال که آیا طراحان هیچ‌وقت با همدیگر این هم‌سویی و اتحاد را داشته‌اند که سعی کنند مطالبات خودشان را بیان کنند تا یک تیپ قرارداد متناسب با تخصص خود داشته باشند، تصریح کرد: یک زمانی برای همه صنوف اعم از کارگردان‌ها، بازیگران و طراحان یک قرارداد تیپ گذاشتند که بعد از مدتی همه را حذف کردند و الان هیچ‌کس به آن اهمیتی نمی‌دهد. تئاترشهر و مرکز هنرهای نمایشی موظف بودند که به این قراردادهای تیپ عمل کنند اما یک سری از تئاترها نفروختند و آنها هم آن را حذف کردند. الان این کار را که انجام نمی‌دهند هیچ، حتی برای سالن هم اجاره می‌گیرند. من چندی پیش در جمع طراحان گفتم که چرا یک نفر از سینما به واسطه دوستانی که در تئاتر دارد به تئاتر می‌آید و یک طراحی انجام می‌دهد و جایزه هم می‌گیرد؟ به نظرم این اصلاً درست نیست چون طراحان تئاتر تجربه و تخصص این کار را دارند و بهتر است خود آنها کارهای حوزه خودشان را انجام بدهند؛ نه کسی که تجربه این کار را ندارد و نمی‌داند طراحی در تئاتر یعنی چه. این اتفاق‌ها در تئاتر خیلی زیاد می‌افتد و به واسطه این اتفاقات خیلی از همکاران ما بیکار می‌شوند. امیدوارم فکری به حال این اوضاع بشود.
او درباره عمده مشکلات طراحان لباس در مدیوم تئاتر گفت: معتقدم که نبود کارگاه‌های طراحی در تئاتر شهر و تالار وحدت بیشترین تأثیر سوء را روی کار طراحان گذاشته است. مشکل دیگر این است که هر کسی از هر حوزه‌ای وارد تئاتر می‌شود و در این مدیوم کار می‌کند، در حالی که خیلی از اعضای صنف تئاتر هنوز کاری انجام نداده‌اند. من قبل از اینکه به خارج از کشور بروم، تنها طراح صحنه زن تئاتر بودم. اخیراً دیده‌ام که خانم‌های دیگر هم در تئاتر کار طراحی صحنه انجام می‌دهند و این خوشایند است اما امیدوارم این همه مشکل سر راه طراح‌های خانم نباشد و همه بتوانند نتیجه زحمت‌شان را بگیرند. در مورد جشنواره تئاتر فجر هم من سیستم قبلی آن را بیشتر دوست داشتم. طی سال‌های اخیر همیشه در جشنواره تئاتر فجر حضور داشته‌ام اما کار من در بخش مسابقه نبوده. امیدوارم شرایط بهتر از قبل شود مخصوصا از لحاظ مالی.
لادن سیدکنعانی با اشاره به اینکه تفاوت‌های بسیاری میان طراحی لباس تئاتر در ایران و در خارج از کشور وجود دارد، اظهار کرد: دست طراحان ایرانی بسته‌تر از خارجی‌‌ها است و آنها هر طور که می‌خواهند ایده‌پردازی می‌کنند و ایده‌های‌شان را به نتیجه می‌رسانند اما طراح لباس ایرانی یک نوع خودسانسوری در کارش وجود دارد. ضمناً یک لباسی که بازیگر خارجی تئاتر روی صحنه به تن می‌کند را می‌تواند در اجتماع هم بپوشد اما در ایران اینطور نیست. به همین خاطر است که طراحی‌های طراحان خارجی می‌تواند تأثیر بگذارد و یک موجی را با خود همراه کند. در دهه 70 میلادی که سبک‌های راک و متال اوج گرفت، مردم به تأثیر از پوشش موزیسین‌های این سبک‌ها، لباس‌های مختص آنها را می‌پوشیدند اما در ایران خیلی جای تأثیر گرفتن از چنین موج‌هایی وجود ندارد.
او همچنین افزود: کارگردان‌ها بعضی وقت‌ها چیزهایی می‌خواهند که امکان ندارد اتفاق بیفتد و حتی اگر طراح آن لباس‌ها را طراحی کند هم در بازبینی به آن لباس‌ها مجوز داده نمی‌شود. در خارج از کشور دست طراح برای طراحی خیلی باز است اما در ایران نمی‌شود هر ایده‌ای را اجرایی کرد و محدودیت‌ها را باید پذیرفت. بعضی از محدودیت‌ها هم سلیقه‌ای است و هر طراحی سلیقه خودش را هم دخالت می‌دهد اما بیشتر محدودیت‌ها به محدودیت‌هایی بر می‌گردد که گروه ارزشیابی اعمال می‌کنند.
سیدکنعانی همچنین اضافه کرد: به نظرم طراحان ایرانی خیلی خلاق‌تر از طراحان سایر کشورهای دنیا هستند. نویسنده‌های ایرانی هم همین وضعیت را دارند چون محدودیت‌ها باعث می‌شود خلاق‌تر عمل کنند. به نظرم محدودیت در طراحی با تمام بدی‌هایی که دارد، این خوبی را هم دارد که می‌تواند ذهن طراح را برای ارائه کارهای متفاوت خلاق‌تر کند.
