سم آفلاتوکسین چیست ؟ و همه چیز در مورد آن
آفلاتوکسینها نوعی قارچ سمی طبیعی هستند که بیش از ۱۴ نوع از آنها در طبیعت شناسایی شده است. از مهمترین انواع این قارچ میتوان به B۱ , B۲ , G۱ , G۲ اشاره نمود که بیشتر در محصولاتی مانند غلات و خشکبار مشاهده میشود. قارچ آفلاتوکسین میتواند از طریق مواد غذایی آلوده مانند تخم مرغ، شیر و محصولات لبنی انسان را آلوده نماید و سرطانزا نیز باشد. لازم به ذکر است کودکان بیشتر از بزرگسالان در معرض خطرات سموم این قارچ قرار دارند.
سم آفلاتوکسین چیست؟ و انواع آن
قارچ سمی و طبیعی آفلاتوکسین از گونههای افشانکچه مانند زرد افشانکچه (Aspergill flavus)، اسپرژیلوس پارازیتیکوس (A. parasiticus) و آسپرژیلوس نومیوس (A. nomius) منشأ میگیرد. این قارچها معمولاً ذرت، یا بادام زمینی و پسته را به راحتی آلوده میکنند، در حالیکه گندم، جو بارلی و برنج به این قارچها معمولاً مقاومتر هستند.
بیشتر از ۲۰ نوع آفلاتوکسین وجود دارد، اما چهار نوع اصلی آن شامل G1، B2، B1 و G2 میباشد. افلاتوکسینهای M2,M1 به ترتیب متابولیتهای ناشی از هیدروکسیله شدن افلاتوکسینهای B2,B1 میباشند. آفلاتوکسینهای M1 و M2 برای اولین بار از شیر دامهایی که با خوراک آلوده تغذیه شده بودند، جدا شدند. میزان سمیت آفلاتوکسینها به این ترتیب میباشد: B1>G1>B2>G2. که B1 سمیترین نوع این قارچ بوده و حتی میتواند از طریق پوست نیز جذب بدن شود.
راههای تشخیص آفلاتوکسین
آفلاتوکسین ها معمولا با چشم قابل رویت نیستند و تنها در صورتی که آلودگی محصولات به آن شدید باشد توده های اسپور قارچ ها، ممکن است به رنگ زرد یا سبز دیده شوند. همچنین برای تشخیص این قارچ در محصولات کشاورزی از روشهای کروماتوگرافی لایه نازک، الایزا، HPLC، و آشکارسازی با اشعه UV و فلوئورسنت استفاده میشود. آفلاتوکسین ها زیر نور اشعه UV با طول موج ۳۶۵ نانومتر، نور زرد مایل به سبز از خود منعکس می کنند.
راههای ورود سم آفلاتوکسین به بدن انسان
آفلاتوکسین ها اغلب از طریق بلع و مواد غذایی وارد بدن انسان میشوند. یکی از راههای ورود سم آفلاتوکسین به شیر و لبنیات از راه غذای دام میباشد و در صورتی که غذای دام آلوده باشد، وارد شیر شده و امکان سرایت از شیر به بدن انسان را افزایش میدهد.
وجود آفلاتوکسین ها در محصولات کشاورزی، خوراک دام و طیور و آجیل ها اهمیت زیادی دارد. همچنین کپک نان بیشترین میزان آفلاتوکسین را در خود دارد. ضمن اینکه در هوای گرم استعداد آلودگی مواد غذایی به سم آفلاتوکسین وجود دارد. غلات، دانه های روغنی،ادویه جات، ذرت ،بادام زمینی، پسته، فلفل قرمز، فلفل سیاه، میوه های خشک و انجیر و جو از دیگر مواردی هستند که بیشترین احتمال برای برخورداری از آفلاتوکسین را دارند.
علائم مسمومیت با افلاتوکسین
علائم بالینی اولیه مسومیت کبدی ناشی از آفلاتوکسین شامل تب، درد عضلانی و بیاشتهایی است که بعد استفراغ، درد شکم و هپاتیت را به دنبال دارد. آفلاتوکسین با غلظت ۱۰ میکروگرم بر کیلوگرم اثر حاد مسمومیت کبدی دارد. با این حال مسمومیت حاد نادر و استثنایی است. مقادیر بسیار کمتر و بخصوص مصرف متداوم آفلاتوکسین نیز باعث سمیت کبدی میگردد. ضایعات حاد کبد مثل تغییرات چربی، ادم ریوی، لرزش عضلانی، کما، تشنج و مرگ همراه با ادم مغز و درگیری اندامهایی نظیر کبد، کلیه و قلب میباشد. افلاتوکسین B1 از عوامل تراتوژنیک موتاژنیک و یکی از قویترین ترکیبات سرطانزا است.
عوارض سم آفلاتوکسین
اگر قارچهای مولد این سموم بر روی خوراک دام و مواد غذایی (مانند پسته، بادام زمینی، ذرت، سویا و گندم) رشد کنند مصرف غذاهای آلوده به آفلاتوکسین میتواند موجب بیماری در انسان یا دام شود. هیچ موجود زندهای از این سم در امان نیست. این سموم میتوانند باعث نکروز بافتی، سیروز، سرطان کبد و سرطان معده شود. همچنین سندرم ریس و کواشیورکور که یک بیماری مرتبط با سوء تغذیه کودکان است، از جمله بیماری های ایجاد شده توسط این سم هستند. کبد یکی از اعضای اصلی بدن است که مورد حمله این سم قرار دارد و این سموم به DNA هسته سلولهای کبدی متصل و ایجاد جهش کرده و موجب اخلال در عملکرد این عضو از بدن میشود.
در سال ۱۹۸۵، سازمان غذا و دارو آمریکا میزان مایکوتوکسینهای مجاز در مواد غذایی را مشخص کرد. در سال ۱۹۷۴، یک بروز عمده بیماری هپاتیت به علت آفلاتوکسید در ایالت گجرات و راجستان هند گزارش شد که منجر به مرگ ۱۰۶ نفر شد. کشورهایی در اروپا شامل رومانی، صربستان و کرواسی مواردی از آلودگی شیر با آفلاتوکسین را در سطح کشور خود گزارش کردند.
راههای پیشگیری آفلاتوکسین
استفاده نکردن از محصولات مشکوک به سم آفلاتوکسن میتوان به پیشگیری از خطرات ناشی از این سم کمک کند. بهترین راه پیشگیری، اجتناب از خوردن مواد غذایی آلوده به آفالاتوکسین است. پسته به سادگی به سم آفلاتوکسین آلوده میشود. از خوردن پستههای با طعم تلخ یا با رطوبت زیاد باید اجتناب کرد. همچنین مغز پسته احتمال آلودگی بیشتری نسبت به پسته با پوست میباشد.
سم Aflatoxin مقاوم به حرارت میباشد و در درجه حرارت ۲۳۷ تا ۳۰۶ درجه سانتیگراد مضمحل میشود؛ بنابراین، پاستوریزاسیون شیر نمیتواند علیه سم آفلاتوکسین M مؤثر باشد. آواستی و همکارانش در سال ۲۰۱۲ گزارش کردهاند که نه پاستوریزاسیون و نه جوشاندن شیر باعث کاهش سطح آفلاتوکسین M1 نمیشود. بو دادن پسته در درجه حرارت ۹۰، ۱۲۰ و ۱۵۰ درجه سانتی گراد برای ۳۰، ۶۰ و ۱۲۰ دقیقه باعث کاهش سطح آفلاتوکسین بمیزان ۱۷ تا ۶۳ درصد میگردد. بعلاوه، پخت قلیایی و خیساندن ذرت برای درست کردن تورتیلا میزان آفلاتوکسین را بمیزان ۵۲٪ کاهش میدهد.