پرولاکتین یک هورمون پلی پپتیدی با وزن مولکولی ۲۳۰۰۰ دالتون می باشد. این هورمون شامل یک زنجیره منفرد متشکل از ۱۹۸ آمینو اسید می باشد که دارای ۳ پل دی سولفیدی داخل مولکولی است. از سلولهای لاکتوتروپیک هیپوفیزقدامی ترشح می شود. یک مولکول به نام Big prolactin با وزن مولکولی بالا توسط آدنوما ترشح می شود که از نظر بیولوژیکی غیرفعال می باشد. اختلاف جنس تا سن بلوغ تاثیری بر روی میزان پرولاکتین ندارد. وقتی تولید استروژن بالا می رود تولید پرولاکتین در زنان افزایش می یابد پرولاکتین نقش مهمی در تکامل غدد پستانی، تولید و ترشح شیر و کنترل عملکرد گنادها در هر دو جنس ماده و نر ایفا می کند. ساخت و ترشح پرولاکتین توسط عوامل هیپوتالاموسی از قبیل هورمون آزاد کننده تیروتروپن (Thyrotropin Releasing Hormone (TRH که بر تولید پرولاکتین نقش تحریکی دارد و دوپامین که به عنوان مهارکننده عمل می کند تنظیم می گردد.
عملکرد پرولاکتین در زنان تکامل غدد پستانی و نیز برقراری و حفظ ترشح شیر پس از زایمان است ولی در مردان ناشناخته می باشد سطوح پایه پرولاکتین در بالغین نشانگر نوسانات شبانه روزی قابل ملاحظه ای است. در طی این چرخه تیترهای بالاتر هورمون در طی ساعات خواب ومقادیر پایین تر در زمان بیداری یافت می شود طوری که به هنگام خواب سطح پرولاکتین بعد ۹۰-۶۰ دقیقه شروع به افزایش می کند و ۵-۴ ساعت بعد به بالاترین مقدار خود می رسد. پرولاکتین بواسطه عملکرد فیزیولوژیک خاص خود به طرز پیشرونده ای در طی حاملگی افزایش یافته و در حوالی هفته ۳۸ بارداری به اوج خود می رسد درمادرانی که شیرنمی دهند سه هفته پس از زایمان پرولاکتین به سطح پایه بر می گردد ولی در مادرانی که به نوزادان خود شیر می دهند در تمامی دوران شیردهی در سطوح بالا باقی می ماند.
استفاده بالینی اصلی از اندازه گیری های پرولاکتین سرم در ارزیابی تومورهای هیپوفیزی مترشحه پرولاکتین می باشد ولی باید بدانیم که تومورهایی که به اندازه کافی بزرگ هستند ولی پرولاکتین ترشح نمی کنند نیز می توانند از طریق تحت فشار قراردادن ساقه هیپوفیز، باعث افزایش ترشح پرولاکتین گردند. به این تومورها پرولاکتینومای کاذب (سودوپرولاکتینوما) گفته می شود. زیرا علت افزایش ترشح پرولاکتین سرکوب شدن هورمون هایی است که به طور طبیعی مهار کننده ترشح پرولاکتین هستند. از این رو جهت تفسیر نتایج بالای پرولاکتین لازم است از سایر یافته های بالینی و نیز تصویر برداری کمک گرفت. درمان دارویی معمولا باعث کاهش محسوس اندازه تومور مترشحه پرولاکتین می گردد ولی بر روی سودوپرولاکتینوما تاثیر ندارد. شایع ترین تومور هیپوفیز پرولاکتین ترشح می کند که به آن پرولاکتینوما گفته می شود. آمنوره، قاعدگی های غیرطبیعی و گالاکتوره می توانند نشانه های حساس برای وجود احتمالی پرولاکتینوما در سنین باروری زنان باشد. این تومورها در مردان و زنان سالخورده فاقد چنین نشانه هایی بوده و غالبا با اثرات تهاجمی و مشکلات بینایی ظاهر می شوند. بعضی پزشکان در بررسی علل ناباروری مردان اندازه گیری پرولاکتین را هم لحاظ می کنند در صورتی که در این گونه موارد افزایش پرولاکتین دیده شود غالبا درمان با بروموکریپتین مفید خواهد بود در مردانی که ژنیکوماستی دارند
معمولا پرولاکتین طبیعی
است هیپرپرولاکتینمی تنها در ۴% از موارد ناتوانی جنسی علت محسوب می گردد و وجود هیپرپرولاکتینمی، بدون کاهش سطح سرمی تستوسترون نادر است.
معمولا در موارد بیماری محور هیپوتالاموس – هیپوفیز، آکرومگالی، هیپوتیروئیدیسم اولیه، بیماری های کلیوی و هیپوگلیسمی وابسته به انسولین، پرولاکتین افزایش می یابد. استرس، حاملگی، خواب، تحریک نوک پستان و شیردهی نیز از سایر موارد افزایش دهنده پرولاکتین می باشند.
داروهایی مثل استروژن ها، متیل دوپا، آنتی دپرسانها و داروهای ضدفشارخون بالابرنده پرولاکتین هستند و داروهایی مثل دوپا مینرژیک ها از ترشح پرولاکتین ممانعت می کنند.
نمونه لازم برای اندازه گیری پرولاکتین، سرم می باشد. نمونه بهتر است ۴-۳ ساعت بعد از بیداری گرفته شود نمونه بهتر است ناشتا گرفته شود و سرم های بشدت همولیز و لیپمیک باید کنار گذاشته شود. در بعضی رفرانس ها نمونه گیری در لوله های سردشده از قبل و قراردادن نمونه در یخ توصیه شده است. برای نگهداری نمونه به مدت طولانی سرم حتما باید در دمای ۲۰- درجه سانتیگراد نگهداری شود.
روش اندازه گیری مرجع RIA و روش ارجح الکتروکمی لومینسانس می باشد ولی همانطور که می دانید در اکثر آزمایشگاه های تشخیص طبی از روش ELISAاستفاده می گردد. در صورت به کارگیری روش ELISA توصیه می شود از کیت هایی که در آنها دو نوع آنتی بادی بکار برده شده است (روش ساندویجی) استفاده گردد.
یکبار بالابودن پرولاکتین تشخیصی نبوده و سطح آن به میزان زیادی به هنگام خواب افزایش یافته و در صبح بالاتر از بعد از ظهر است.
از آنجائیکه در ۲۰% موارد هیپوتیروئیدی دومین علت شایع پرولاکتینمی است لذا اندازه گیری سطح سرمی T4 و TSH در کنار پرولاکتین الزامی خواهد بود.
مقادیر نرمال:
کودکان: ۱-۰ ماه: ng/ml 90-0
۱۱-۲ ماه: ng/ml30-0
۱۸-۱ سال: ng/ml15-1
مردان بالای ۱۹ سال: ng/ml24-2
زنان بالای ۱۹ سال: ng/ml30-4
زنان حامله: ng/ml400-20
