مکیدن انگشت در کودکان، علل و درمان

یکى از عادات رایج دوران کودکى است. این رفتار براى کودکان خردسال کاملاً طبیعى و عادى است، ولى اگر بعد از 6 سالگى باز هم کودک مبادرت به مکیدن شست کند، نیاز به درمان و رسیدگى دارد، زیرا موجب به هم ریختگى ردیف دندان ها، فک و آرواره مى شود.
پژوهش ها نشان مى دهند حدود 75 درصد کودکان خردسال (تا یک سالگى) مُشت یا انگشتان خود را در دهان مى گذارند و مى مکند. انجام این کار براى این گروه سنى از کودکان آرامش بخش، سرگرم کننده و لذت بخش است. به طور معمول، کودکان زمانى مبادرت به مکیدن انگشت خود مى کنند که یا خسته اند، یا ناراحت اند و یا حوصله شان سر رفته است.

دلیل به وجود آمدن عادات دهانی در کودکان کدام است؟
دلیل به وجود آمدن این عادت هنوز به خوبی روشن نیست، ولی دو فرضیه در این زمینه وجود دارد:
فرضیه ی اول که به نام تئوری PSYCHOANALYTIC شهرت دارد، بیان‌ گر این مطلب است که کودکانی که بالاتر از 3 سالگی به چنین عادتی ادامه می ‌دهند، دارای بعضی اختلالات روانی زمینه‌ای می ‌باشند.فرضیه ی دوم یا تئوری LEARNING بر این نکته تأکید دارد که مکیدن غیر تغذیه‌ای، یک عادت آموخته شده می ‌باشد و صرفاً نمی ‌توان آن را جزو اختلالات روانی کودک تلقی کرد. آن چه مسلم است، این است که کودک با انجام این عادات به آرامش می ‌رسد.

مکیدن انگشت چه ناهنجاری‌ها و تغییراتی می‌تواند در رشد دندان‌ها به وجود آورد؟
تغییرات و ناهنجاری‌های دندانی که متعاقب مکیدن انگشت به وجود می‌ آید، بسیار متنوع بوده و بستگی به شدت، طول مدت و تکرار عادت دارد.منظور از شدت همان نیرویی است که کودک هنگام مکیدن انگشت بر دندان‌های قدامی (پیشین) خود وارد می ‌کند. هرچه این نیرو بیشتر باشد، شدت ناهنجاری ثانویه بیشتر خواهد بود.طول مدت هم بیان ‌گر مدت زمان وجود عادت می ‌باشد و منظور از تکرار، تعداد دفعات انجام عمل مکیدن انگشت در روز می ‌باشد.طول مدت مکیدن انگشت، مهم ‌ترین نقش‌ را در به‌ وجود آمدن ناهنجاری دهان و دندان ایفا می ‌کند.

تعدادی از ناهنجاری‌های شایع متعاقب مکیدن طولانی مدت انگشت در کودکان
1- ANTERIOR OPEN BITE
در این حالت، هنگامی که کودک دهان خود را بسته و دندان‌ها را به هم می ‌فشارد، دندان‌های جلو به یکدیگر نمی ‌رسند و از یکدیگر فاصله دارند.
2- تنگی قوس فک بالا
در این حالت قوس فک بالا تنگ می ‌شود، یعنی ردیف دندان‌های سمت راست و چپ فک بالا به یکدیگر نزدیک می ‌شوند که معمولاً همراه با اختلال تکلم و جویدن می ‌باشد.
3- افزایش فاصله ی افقی بین دندان‌های پیشین فک بالا و پایین
که اصطلاحاً به آن ناهنجاریCLASS II گفته می‌شود.

عوارض ناشى از مکیدن شست
مکیدن انگشت بعد از 6 سالگى مى تواند مشکلات جدى در زمینه دندان ها، لثه و آرواره به وجود آورد. مک زدن هاى با فشار کودک به شست یا انگشتش در طول روز و شب، موجب جلو آمدگى دندان ها و ناهنجارى هاى استخوان فک او مى شود. دندان هاى ردیف بالا به سمت بیرون کشیده مى شوند و دندان هاى ردیف پائین نیز به سمت داخل دهان کج مى شوند.

اما سؤال بسیارى از والدین این است که چگونه مکیدن یک انگشت کوچک مى تواند موجب ناهنجارى شدید آرواره شود؟
علت آن است که استخوان بندى کودک تا قبل از 8 سالگى بسیار نرم و شکل پذیر است. متأسفانه زمانى که کودک به مدت طولانى انگشتش را مى مکد، در شکل ظاهرى آرواره خود تغییر به وجود مى آورد. اگر کودکى نتواند عادت شست مکیدن خود را تا قبل از آن که دندان هاى دائمی ردیف جلویى او در نیامده ترک کند، ممکن است در مدت چند ماه فک و آرواره او آسیب جدى ببیند.
علاوه بر آن، مکیدن شست یا انگشت مى تواند موجب نارسایى هاى کلامى (تلفظ اشتباه حرف هاى «ف» و «و»)، اختلال در جویدن، نوک زبانى صحبت کردن، اختلالات گفتارى (مثل لکنت زبان ، مِن مِن کردن و…)، خرخر کردن و باز ماندن دهان کودک شود. از آن جایى که بعد از چند سال مکیدن انگشت ، حالت آرواره و صورت کودک دچار به هم ریختگى مى شود، بر خودپنداره او نیز تأثیرى منفى خواهد داشت.

تاثیرگذاری این عادت پس از ۳ سالگی
تحقیقات نشان داده‌است که مکیدن انگشت باعث کج در آمدن دندان‌ها و حتی تأخیر در این مسئله می‌شود. در این سن که استخوان های فک هنوز نرم است مکیدن شست باعث تغییر شکل آن می شود.
- دندان ها کج درمی آیند.
- باعث باریک شدن دندان می شود.
- باعث ایجاد عفونت در اطراف ناخن ها و بیماری های عفونی می شود.
- دندان های فوقانی به سمت بیرون و دندان های پایین به سمت داخل رشد می کند.
- در رشد کام (سقف دهان) تاثیر می گذارد.
- یکی دیگر از خطرات مکیدن انگشت احتمال چرکی شدن آن است. حتی ممکن است کودک‌تان پس از لمس کردن ماده‌ای سمی با فرو بردن انگشتش در دهان، آنررا خورده و مسموم شود.
- این عمل همچنین ممکن است که باعث گشاد شدن دهان کودک شود و این احتمالات بستگی به این دارد که او چطور و از کدام جهت انگشتش را می‌مکد.
- شکل غیرطبیعی سقف دهان
- نادرست قرار گرفتن زبان
- ایجاد مشکل به هنگام جویدن: در یادگیری روش صحیح قورت دادن با مشکل مواجه می شوند. زبان نقش مهمی در عمل قورت دادن ایفا می کند. در افراد عادی به هنگام قورت دادن، زبان پشت سقف دهان قرار می گیرد. اما در کودکانی که عادت مکیدن شست را دارند، هم زمان با قورت دادن، زبان در جلو و بین دندان های جلویی قرار می گیرد. این امر قورت دادن را سخت تر می کند.
- کودک با مشکل گفتاری روبه رو می شود.
- باعث افتادگی لوزه و در نتیجه خرخر کردن می شود.
- نقص اسکلتی می تواند مشکلات ویژه در کودک ایجاد کند.

رعایت نکاتی برای ترک عادت
اکثر پزشکان توصیه می‌کنند تا زمانی که کودک خودش تصمیم به رها کردن این عمل نگرفته، والدین نباید وی را مجبور به این کار کنند.به کودک اجازه دهید، خود به اشتباهش پی ببرد.ممکن است تذکر دادن به کودک در مورد مکیدن انگشتش کارساز باشد اما بهترین راه سپردن این مشکل به خود اوست.اگر دوستانش در مهد کودک یا مدرسه یک بار او را در این حالت ببینند و مورد تمسخر او را قرار دهند کودک نا خوداگاه نسبت به این عمل اکراه پیدا می‌کند. بچه‌ها معمولاً تصور می‌کنند کودکانی که انگشت خود را می‌مکند، باهوش، خوشحال و زیبا نیستند و همین موضوع باعث می‌شود کودک‌تان این کار را جلوی دیگران انجام ندهد.اینکه کودک خودش به این نتیجه برسد، بسیار بهتر از آن است که شما وی را مجبور به این کار کنید؛ زیرا که این امر باعث تشدید این عادت می شود.
برایش جایزه تعیین کنید
هنگامی که این عمل را انجام نمی دهد او را تحسین کنید. می‌توانید با او وارد بازی شوید. یک تقویم یک ماهه روی یخچال خود بگذارید و روزهایی که او را در حین این عمل ندیده‌اید را علامت‌گذاری کنید. در پایان ماه به‌خاطر پیشرفتش به او جایزه دهید.

شیوه هاى درمان
بهترین زمان براى ترک عادات و مشکلات رفتارى کودکان (و از جمله مکیدن انگشت) هنگامى است که خانواده (والدین کودک و اعضاى خانواده) تغییر و تحولى در پیش رو نداشته باشند و در آرامش خاطر به سر برند. مثلاً قصد تغییر منزل، تغییر مهد (یا مدرسه)، تولد نوزاد جدید، مسافرت، متارکه، فوت اقوام و… را نداشته باشند.
یکى از ساده ترین روش هاى رفتار درمانى که بیشتر پدر و مادر و مربیان نزدیک کودک مى توانند با استفاده از آن عادت مکیدن شست در کودکشان را کاهش دهند، آن است که ابتدا یک ماه درباره موضوع و علت قطع این عادت با کودک صحبت کنند. سپس نمودارى از پیشرفت کودک تهیه کنند و به وسیله چسباندن عکس هاى عروسکى، ستاره ها و کارت هاى آفرین بر روى آن، روند بهبودى کودک را نشان دهند. خوب است که این نمودار بر روى دیوارى در دسترس کودک قرار گیرد و والدین از خود او براى چسباندن برچسب ها کمک بگیرند.
در مرحله بعد، سعى کنند پایان هر هفته پاداش و جایزه اى براى ترک این عادت به کودک بدهند. جایزه مى تواند رفتن به پارک، تماشاى فیلم مورد علاقه کودک، یا بازى کردن با کودک باشد. در نظر داشته باشید ترک عادت در صورتى که کودک با شما همکارى و همراهى نماید، بسیار آسان تر و راحت تر است. شما مى توانید از نظرات کودک در این ضمن استفاده کنید و به او اجازه دهید که برچسب ها، ستاره ها و یا حتى نوع جایزه اش را خودش انتخاب کند.
روش دیگرى که براى ترک مکیدن انگشت (شست) به کار مى رود آن است که در طول روز ماده اى تلخ (البته بهداشتى ) به نوک انگشت کودک مى مالند تا کودک از به دهان گذاشتن انگشتش امتناع ورزد، و در طول شب نیز دستکش یا جورابى تمیز به دست هاى کودک مى کنند، تا مانع از این کار کودک شوند.
زمانى که کودک سعى مى کند رفتار مکیدن انگشت خود را تغییر دهد، والدین و اطرافیان او باید از این تصمیم او استقبال کنند و با حمایت ها و تشویق هاى خود او را کمک و یارى نمایند. حمایت روانى براى کودک امنیت پدید مى آورد و باعث مى شود که کودک در ناملایمات و سختى ها از خود مقاومت بیشترى نشان دهد. مثلاً والدین مى توانند با کودک بازى کنند، براى او کتاب بخوانند، با یکدیگر کاردستى بسازند و… . در این زمینه پدر و مادر مى توانند با ذوق و خلاقیت خود فرآیند ترک عادت را براى کودکشان هرچه آسان تر و راحت تر کنند. گروهى از والدین سعى مى کنند با تذکرهاى پى در پى خود این عادت را از سر کودک بیندازند.
در حالى که براى حذف عاداتى مثل مکیدن شست باید ابتدا علت اصلى این رفتار را پیدا کرد و آن گاه با از بین بردن آن درصدد بهبودى کودک برآمد. در موارد بسیارى، مکیدن انگشتان ناشى از نیاز کودک به آرامش و امنیت است. بدین منظور پدر و مادر و مربیان کودک مى توانند با استفاده از روش هاى زیر به کودک کمک نمایند تا بر این مشکل خود غلبه کند.
- هیچ گاه سعى نکنید براى ترک عادت کودک بر او فشار آورید، زیرا ممکن است موجب تقویت و تشدید عادت در او شود.
- به کودک کمک کنید تا روش هاى مقابله با تنش ها و فشارهاى روانى را یاد بگیرد، مثلاً با شما صحبت کند، به ورزش بپردازد، با دوستش صحبت کند و…
- سعى کنید دست هاى کودک را به نوعى مشغول نگه دارید. ( نقاشى بکشد، کاردستى بسازد، مجسمه هاى سفالى درست کند و….)
- شنیدن داستانى شیرین، ماجرایى افسانه اى و خاطره اى از دوران کودکى، موجب تسلى و آرامش خاطر کودک هنگام خواب مى شود.
- تماس بدنى (مثل نوازش کردن) موجب آرامش، امنیت و آسودگى کودک مى شود و او را از اضطراب و نگرانى رها مى سازد. سعى نکنید با مسخره کردن و شرمنده کردن کودک او را مجبور به ترک عادت کنید، زیرا این گونه رفتارها موجب خودکم بینى و احساس بى ارزشى در کودک مى شود.
- سعى کنید عواملى را که موجب آزار روحى کودک مى شود، از بین ببرید.
- زمانى که کودک انگشتش را مى مکد، با او بازى نکنید، او را بغل نگیرید و به او توجه نکنید. اما زمانى که انگشتش را از دهانش درآورد، به او توجه کنید و او را نوازش کنید.
- انگشت مکیدن رفتارى ناخودآگاه است. پدر و مادر مى توانند با اشاره اى کوچک، کودک را نسبت به این حرکت خود آگاه کنند.
- زمانى که کودک انگشتش را مى مکد، او را جلوى آیینه ببرید.
- سعى کنید هیچ گاه دچار احساس ناکامى و شکست نشوید، زیرا این رویه را به فرزندتان نیز منتقل خواهید کرد.
روش هاى آرام سازى عضلانى را با کودک تمرین کنید: تمرین هاى یوگا (تمرین هاى تخلیه هیجانى و شیوه درست نفس کشیدن)، تمرین آرام سازى، تنفس هاى عمیق و تمرین هاى رهاسازى عضلات