راهنمای کاشت مارچوبه و پرورش این گیاه با ارزش

مارچوبه از جمله گیاهان گلدار، نیمه خشبی و چند ساله است که سابقه کشت طولانی مدتی دارد. این گیاه بومی غرب اروپا، شمال افریقا و غرب آسیا بوده اما امروزه به عنوان نوعی سبزی آبدار و گوشتی به طور وسیعی در سراسر دنیا در حال پرورش است. مارچوبه جزو زراعت های نسبتا طولانی است که در صورت مراقبت صحیح می تواند مدتهای طولانی محصول دهی داشته باشد. خواص مارچوبه بسیار زیاد است و از ارزش مالی خوبی نیز برخوردار می باشد. در این مقاله با کاشت مارچوبه و پرورش این گیاه باارزش، با ما همراه باشید.

کاشت گیاه با ارزش مارچوبه

تخمین زده شده که سابقه کاشت مارچوبه به بیش از دو هزار سال می رسد. این گیاه با اهداف غذایی توسط رومیان و یونانی های قدیم پرورش می یافت که از میوه های سته و ساقه های زیر زمینی آن در درمان عوارضی مانند زنبورگزیدگی، استسقاء بدن، نارسائی های قلبی و دندان درد نیز بهره می بردند. مارچوبه با نام علمی Asparagus oficinalis گیاهی دوپایه، علفی و چندساله از خانواده Asparagaceae  است که جزو سبزیجات محسوب می گردد.

این گیاه دارای ساقه های محکم، شاخه های متعدد و شاخ و برگ های پر مانند می باشد. برگ های معمولی مارچوبه سوزنی شکل هستند اما برگهای محور ساقه ها فلس مانند می باشند. ارتفاع گیاه نیز به حدود ۳-۱ متر می رسد. ساقه های جوان ضخیم و گوشتی مارچوبه با گرم دشدن هوا به شکل سرخس مانند در می آیند و با سرد شدن هوا خشک شده در حالیکه تعداد و اندازه های ریشه هایش هرساله بیشتر می شود. مارچوبه دوستدار خاکهای حاصلخیز با زهکشی مناسب و PH حدود ۶.۸-۶ است.

مارچوبه جزو زراعت های نسبتا طولانی است که در صورت مراقبت صحیح می تواند مدتهای طولانی محصول دهی داشته باشد. گاها این گیاه تا ۵۰ سال نیز دوام می آورد اما بهترین بازده اقتصادی آن بین ۱۰-۲۰ سال است. در ادامه به نحوه کاشت و پرورش گیاه مارچوبه می پردازیم.

واریته های مارچوبه:

تاکنون واریته های نسبتا کمی از گیاه مارچوبه برای کشت و کار در دسترس قرار گرفته است. نژاد washington mary به طور گسترده ای در حال کشت است. نژادهای هیبریدی مانند uc.157f1 و uc.157f2 نز توانسته اند با شرایط محیطی مخلفی از جمله اوکلاهاما سازگاری پیدا کنند. رقم های وحشی مارچوبه با نام علمی Asparagus prostrates رشد طولی حدود ۳۰-۷۰سانتی متر داشته و این گونه  ارقام در افریقا با نام کاتبوس(katbos) معروفند. ارقام تجاری معروف مارچوبه عبارتند از california 500، connover colossal، ucf2، uc66، uc157  می باشند.

شرایط مناسب جهت رشد مارچوبه

مارچوبه گیاهی سازگار با شرایط اقیلمی معتدله است به نحوی که می تواند در دماهای پایین و طی دوره های خشکی نیز دوام بیاورد. صفرگیاهی آن ۱۰ درجه سانتی گراد بوده و اپتیمم دمایی ۲۴ درجه سانتی گراد(۳۰-۱۶  درجه سانتی گراد) دارد. ساقه های جوان برای رشد از ۱۰ تا ۲۵ سانتی متر در شرایط دمایی ۱۱ درجه سانتی گراد به حدود ۵ روز و در شرایط دمایی ۲۵ درجه سانتی گراد به حدود ۲ روز زمان نیاز دارد.

بوته های سبز نسبت به سرما حساس بوده اما بوته های در حال خواب نسبت به سرما حساسیت کمتری دارند. مارچوبه در انواع خاک ها قابل پرورش است اما خاک های شنی-لوم تا لوم- شنی حاوی مواد آلی، عمیق، عاری از سنگریزه و دارای رطوبت و زهکشی کافی را بیشتر می پسندد. از کاشت گیاه مارچوبه در خاکهای سنگین مانند رسی- لومی به ویژه در شرایط عدم زهکشی مناسب خودداری کنید. ریشه های گیاه در شرایط مناسب تا اعماق ۱ الی ۳ متری خاک نفوذ می یابند.

در کشت این گیاه جهت کسب راندمان بالای محصول از تناوب زراعی مناسب با شرایط اقلیم و اقتصادی بهره بگیرید. در اراضی حاصلخیز به کاشت و پرورش گیاه مارچوبه بپردازید. این گیاه مکان های آفتابگیر با روزهای افتابی تا ۸ ساعت و دارای زهکش مناسب را می پسندد و در خاکهای اشباع و اسیدی قادر به رشد نیست. بستر کاشت گیاه مارچوبه باید در پاییز با افزودن کود دامی، بقایای محصولات گیاهی و کمپوست ها مورد تقویت قرار گیرد. در پاییز خاکهای نامرغوب مانند خاکهای رسی و شنی را با اضافه نمودن مواد آلی اصلاح می کنند تا فرصت کافی برای پوسیدن مواد آلی وجود داشته باشد. در شروع بهار باید نسبت به آماده سازی بستر کاشت گیاه مارچوبه را اقدام کرد.

انتخاب بستر کاشت مارچوبه

اراضی جهت کشت مارچوبه را باید ۲ سال قبل انتخاب کرد. تا در این مدت ph خاک را تنظیم کرده و علف های هرز چند ساله(نظیر قیاق و پنجه مرغی) را نیز از بین برد و در اراضی در معرض بادهای شدید باید به احداث بادشکن پرداخت تا باد سبب شکستگی ساقه های جوان، ترد و ظریف مارچوبه نشود. اصلاح خاک اراضی را باید یکسال قبل از کشت تاج های گیاه انجام داد. از جمله با پاشیدن آهک کافی(۱کیلوگرم اهک در یک هکتار) میزان اسیدیته خاک را کاهش داد. اضافه کردن کودهای دامی و کود سبز نیز قبل از کشت باعث تسریع استقرار گیاه می شود. افزایش کود شیمایی مبتنی بر انجام آزمایش خاک باشد. برخی از کشاورزان برای تقویت بستر کاشت مارچوبه از کودفسفات امونیوم بین ۴۰ تا ۶۰ کیلوگرم در هکتار استفاده می کنند.

تکثیر گیاه مارچوبه

برای ازدیاد و تکثیر گیاه از روشهای زیر بهره برده اند.

۱- بذور حقیقی: بذور قوی که از بوته های قوی مارچوبه به دست می آیند گیاهان قوی تری تولید کرده که حساسیت کمتری به بیماریهای گیاهی دارند. بذور را قبل از کشت جهت جوانه زنی سریعتر به مدت ۲ تا ۳ روز در آب زلال ۳۵-۳۰ درجه بخیسانید. عمق بستر کشت نیز حدود ۴-۲.۵ سانتی متر می باشد. مناسب ترین بستر کشت بذور را خاک های سبک فاقد علف هرز و دارای زهکش کافی با ph حدود ۶.۶ تشکل می دهند.

۲- تاج گیاه: تکثیر از این طریق ازدیاد غیر جنسی نامیده می شود. که کاشت تاج گیاه مارچوبه در طی اواسط ماه فروردین تا اواسط اردیبهشت ماه صورت می گیرد. در این روش بهتر است از بوته های نر استفاده شود، زیرا محصول بیشتری تولید می کنند. قبل از کاشت از طریق تاج مارچوبه ریشه های پوسیده این گیاه حذف می شوند. سپس تاج گیاه را در داخل خندق هایی قرار می دهند و بخش عمده ای از خندق را با خاک مناسب می پوشانند به طوریکه ریشه ها و طوقه تاج گیاه کاملا در عمق ۵ سانتی متری در خاک مدفون شوند. خاک را اندکی متراکم نموده تا مانع از شکل گیری هوای محبوس در داخل زمین شود.

قسمت تاج گیاه باید در بالای محل قرا گرفتن ریشه ها و به حالت قائم واقع شود تا جوانه زنی گیاه مارچوبه سریعتر صورت گیرد. مزرعه تازه احداث شده از تاج مارچوبه را پس از کاشت بلافاصله آبیاری می کند. توجه کنید که ریشه های تاج خریداری شده را تا زمان کشت به طور منظم از طریق مه پاشی مرطوب نگه دارید همچنین از یخزدگی و خشک شدن ریشه های تاج گیاهی جلوگیری کنید.

کاشت مارچوبه

کاشت گیاه مارچوبه از اواسط اسفند تا اواسط اردیبهشت امکان پذیر است. به این منظور ریشه های تاج گیاه را ۲۴ ساعت قبل از کشت می خیسانند. سپس ریشه ها را در خندق هایی به عرض ۳۰ سانتی متر و عمق ۲۰ سانتی متر با فاصله ۴۵ سانتی متر از یکدیگر قرار داده و روی آن ها را با خاکی به عمق ۵ سانتی متر می پوشانند. سپس در فصل بهار و تابستان که ساقه های جوان گیاه از خاک خارج شد باید مابقی عمق شیار تا سطح گودال ها را با خاک مناسب پوشش دهند زیرا در مواردی که سطح خاک روی تاج گیاه مارچوبه به اندازه کافی ضخیم نباشد، سبب ایجاد ساقه هایی باریک در بهار می شود.

توجه نمایید که خاکدهی عمیق نیز موجب خفگی گیاه و کاهش عملکرد آن در واحد سطح می گردد. در ادامه کشت از رشد علفهای هرز به ویژه در دو سال اول جلوگیری کنید. در طی دوره های برداشت ساقه های جوان مارچوبه باید به طور مرتب با استفاده از فوکا(شن کش) ظرف و باریک نسبت به کنترل علفهای هرز اقدام نمود. در طی سالهای پس از استقرار گیاه نیز بهتر است از تکنیک بسترهای کهنه جهت کنترل علف های هرز بهره برد. از علف کشها نیز می توان جهت از بین بردن علفهای هرز رشد یافته استفاده کرد.

گیاه مارچوبه می تواند با حداقل آب رشد کند و در خاک دوام آورد در حالیکه آب مازاد  سبب پوسیدگی ریشه هایش خواهد شد. آبیاری هفتگی در صورت عدم وقوع بارندگی ها به ویژه در دوره برداشت ضروری است. هرچند گیاه به دلیل فنوتیپ خاصی که دارد می تواند دوره های خشکی تابستانه را تحمل کند. این امر کمک می کند تا دوره های آبیاری را طولانی تر نمود. بیشترین نیاز آبی این گیاه در ۲ سال اولیه پس از کاشت می باشد.

از نظر کوددهی گیاه مارچوبه دارای نیاز متوسط تازیاد به کوددهی است. بنابراین اضافه کردن سالانه کودهای ازته در اواخر زمستان تا اوایل بهار توصیه شده است. در هر صورت بهتر است کشاورزان بعد از هر برداشت نسبت به کودپاشی مجاورتی بوته های مارچوبه اقدام نمایند.

آشنایی با آفات و بیماریهای گیاه مارچوبه

از مهمترین آفات مزارع مارچوبه می توان به مینوز، سوسک بال قرمز ،سوسک خالدار ، شته، سوسک ژاپنی، سِن کدر کننده مارچوبه، طوقه بر حاشیه بال تیره، طوقه بر سفید، ملخ ها و … اشاره نمود. از انواع بیماری هی این گیاه نیز می توان بیماری لکه ارغوانی ،زنگ مارچوبه، بوته میری،پژمردگی یا فوزاریومی، ساقه هی توخالی،قلابی شدن ساقه های جوان و … را نام برد. جهت مدیریت آفات و بیماری های گیاه مارچوبه موارد زیر را به کار بندید.

• از آفت کش و قارچ کش های مناسب برای کاهش خسارت به گیاه بهره گیرید.
• بعد از قطع سرشاخه های خشک بوته های مارچوبه در اواخر رشد باید فواصل بین ردیفها را با دیسک یا فوکا زیرو رو نمود. بنابراین پیشنهاد می شود طی ماههای زمستان سطح مزرعه مارچوبه را جهت جلوگیری از شیوع آفات تمیز نگه دارید.
• شاخ و برگ های سرخس مانند مارچوبه را تا زمانی که خشک نشده اند نباید حذف کرد زیرا آن ها برای ساخت مواد غذایی جهت ذخیره در ریشه های گیاه فعال هستند.
• وجود شاخ و برگ خشک باعث برفگیری تاج گیاه می شود به این ترتیب با حفظ حرارت از آسیب دیدگی گیاه در طول زمستان های سخت جلوگیری می شود.
• تمام عملیات زیرو رو کردن بقایای گیاهی، کنترل علفهای هرز، اضافه کردن کود باید به صورت کم عمق انجام شود تا ریشه های گیاه مارچوبه آسیب نبیند.