اگر بگوییم که مسجد ایاصوفیه استانبول با معماری بی نظیر خود چندین سال است که به عنوان نماد ترکیه قدم علم کرده، سخنی به گزاف نگفته ایم. این مسجد از جمله اماکن دیدنی این کشور بوده که گردشگران زیادی برای بازدید از آن سفر می کنند. مناره های بلند این مسجد به همراه قبه ها و همچنین معماری سبک بیزانس سبب شده که مرکز شهر استانبول و منطقه سلطان آباد به محلی پر رفت و آمد برای توریست هایی بدل شود که برای پلان مسجد ایاصوفیه استانبول از اقصی نقاط جهان خود را به آدرس مسجد ایاصوفیه استانبول می رسانند.
آدرس مسجد ایاصوفیه استانبول: Sultan Ahmet, Ayasofya Meydanı, 34122 Fatih/İstanbul, Turkey
امپراتور کنستانتین، اول شخصی بود که دستور ساخت این بنای باشکوه را صادر کرد. قدمت مسجد ایاصوفیه استانبول که در ابتدا تحت عنوان کلیسای مسیحت شرق شناخته می شد، به سال 532 میلادی بر می گردد. اسم اصلی ایاصوفیه، هاگیا صوفیا یا حاجیا سوفیا است. بعدها، دو معمار معرفو یعنی ایسیدوروس و آنتییوس به دستور جاستنیانوس این مسجد را مرمت و بازسازی کردند. زمانیکه ساختمان باشکوه مسجد ایاصوفیه را در سال 532 میلادی می ساختند، چیزی در حدود 10 هزار کارگر و 100 استاد به مدت 5 سال کار کردند و در سال 537 میلادی توانستند ساخت بنای این کلیسای باشکوه را به اتمام برسانند. بعد از به اتمام رسیدن ساخت کلیسا اولین نامی که بر آن نهاده شد، کلیسای بزرگ بود. داستان تبدیل این کلیسا به مسجد بر می گردد به زمان فتح استانبول توسط محمد دوم. همچنین به دستور سلیمان اول تمام نقاشی ها و نگارگری های داخل کلیسای بزرگ را برای برگزاری مراسم باشکوه نماز جمعه پوشاندند. تا قبل از مراد سوم هیچ گونه مناره و محرابی در این مسجد نبود؛ زیرا همانطور که می دانید در ابتدا این بنا به عنوان کلیسا ساخته شده و مراد سوم دستور اضافه کردن مناره و محراب را به کلیسای بزرگ یا همان مسجد ایاصوفیه امروزی داد. دیوارها و سقف مسجد ایاصوفیه در زمان مراد چهارم منقش به حروفی از آیات قرآن کلام الله مجید شدند و این کار توسط مصطفی چلبی انجام گرفت. در همین زمان بود که لوحه های الله، محمد، ابوبکر، عمر و عثمان، علی، حسن و حسین بر سرتاسر سقف ایاصوفیه نصب و بعدها در زمان عبدالمجید الواح مدوری به خط ابراهیم افندی به جای این لوحه ها قرار گرفتند. از زمانی که در این کشور حکومت جمهوری توسط آتاتورک اعلام شد، از این بنای باشکوه به عنوان موزه استفاده می شود.
چگونگی دسترسی به مسجد ایاصوفیه استانبول
از آنجایی که این مسجد در محله اروپایی و شلوغ قرار گرفته و توریست پذیر است، از طریق هر کدام از ناوگان حمل و نقل شهر استانبول مانند اتوبوس، تاکسی، مترو و تراموا می توانید خود را به آدرس مسجد ایاصوفیه استانبول برسانید. از مسجد ایاصوفیه تا کاخ پادشاه عثمانی چیزی در حدود 5 دقیقه با پای پیاده فاصله است و همچنین همه روز هفته می توانید از موزه ایاصوفیه دیدن کنید. زمان بازگشایی این موزه در فصل بهار و تابستان از 9 – 19 و در فصل زمستان از 9-17 است. توجه داشته باشید که خرید بلیط بازدید از پلان مسجد ایاصوفیه استانبول، حداقل یک ساعت قبل از بازگشایی باید صورت گیرد.
تاریخچه مسجد ایاصوفیه استانبول
کسی که سهم زیادی در از هم پاشیدن امپراطوری بزرگ روم داشت، دیوکلسین است. زمانی که دیوکلسین سرزمین بزرگ روم را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم نمود و آن را با فرماندهان همترازش سهیم شد، هیچ فکر نمی کرد که دارد زمینه نابودی این امپراطوری بزرگ را به طور ناخواسته با دستان خود پایه گذاری می کند. شهر کهن بیزانس که تاثیر زیادی در سرنوشت روم داشت، با نام قسطنطنیه (کنستانتسنوپل) شناخته می شد که توسط کنستانتین ساخته شده است. امپراطور آرکادیوس بعد از تقسیم روم به دو بخش شرقی و غربی، آن را تصرف کرد. شهر بیزانس یا استانبول امروزی در زمان آرکادیوس به عنوان پایتخت شناخته می شد. این شهر در آن زمان شهری مهم و پر اهمیت به شمار می رفت. از یک طرف تمدن بزرگ و چشمگیری داشت و از طرف دیگر به دلیل اینکه در مسیر غرب به شرق واقع شده، دارای ارزش تجاری زیادی در این منطقه بود. یکی از ویژگی های مردم بیزانس این بود که به سنت های قدیمی خود همچنان پایبند بودند و شاید بتوان به جرات گفت که همین پایبندی به سنت ها بود که به کسی اجازه تسلط به این شهر را نمی داد. نمونه ای از داستان مقاومت مردم این شهر مربوط به می شود به سال 405 قبل از میلاد، زمانیکه یکی از حاکمان طرفدار اسپارت بر این شهر تحمیل شد، مردم 16 سال در برابر او مقاوت کردند و سرانجام توانستند او را از شهر بیرون کنند. ویژگی های فرهنگی سیاسی و اقتصادی این شهر باعث شده که بتواند با استفاده از آن ها شرایطی را فراهم آورد تا با همسایگان مجاور خود و فرهنگ و ارزش های اجتماعی آن ها آشنا شود. آثار هنری که توسط هنرمندان بزرگ این شهر تولید شده اند در حد جهانی هستند و از این طریق توانسته که آن ها را به جهانیان عرضه نماید. از ویژگی های بی نظیر آثار هنری آن ها این است که سنت ها و فرهنگ های بومی در آن ها مشهود است. هنرمندان زیادی به این امر معتقد هستند که هنر و معماری مشرق زمین در هنر و معماری بیزانس تأثیر زیادی داشته و علتش این است که اگرچه این شهر یک شهر بزرگ امپرواطوری روم نبوده، اما به دلیل اینکه با تمدن های بابل، ایلام و همچنین ایران دسترسی داشته، توانسته است در معماری خود از آن ها تاثیر پذیرد. در زمانی که کلیسای ایاصوفیه تاسیس شد، قسطنطنیه به عنوان مرکز امپراتوری بیزانس شناخته می شد. قسمتی از ایاصوفیه با نام هاجیا سوفیا در آتش سوزی سال 404 میلادی سوخت و علتش هم آشوب بزرگی بوده که در شهر قسطنطنیه به وقوع پیوسته بود. بعد از آن در قرن ششم میلادی دوباره پلان مسجد ایاصوفیه استانبول احیا گشت. در قرن پانزدهم میلادی مسلمانان توانستند تحت فرماندهی سلطان محمد فاتح، پادشاه عثمانی امپراتوری بیزانس را ساقط کرده و کنترل شهر قسطنطنیه را بعد از چندین سال جنگی که بین آنان در گرفت، در دست بگیرند. بعد از اینکه پادشاه عثمانی این شهر را در تصرف خود درآورد، نام آن را از قسطنطنیه به اسلامبول تغییر داد و این شهر را به مقر فرماندهی و پادشاهی خود انتخاب نمود. نام کلیسای حاجیا سوفیا از آن به بعد به نام مسجد ایاصوفیه تغییر نام داد. همچنین زمانی که مصطفی کمال آتاتورک، جمهوری ترکیه را در این کشور برپا نمود، اسلامبول را به استانبول تغییر داد و مسجد ایا صوفیه را نیز تبدیل به موزه کرد.
موقعیت مسجد ایاصوفیه استانبول
در نزدیکی این مسجد که در محله سلطان احمد قرار گرفته، شاهد هتل ها، مراکز خرید و برخی دیگر از جاذبه های دیدنی استانبول هستیم، مثل مسجد سلطان احمد و همچنین کاخ توپقاپی که از بناهای باشکوه و دیدنی استانبول هستند و در این محله شلوغ و مجاورت آدرس مسجد ایاصوفیه استانبول قرار دارند.
معماری مسجد ایاصوفیه استانبول
نخستین عصر طلایی هنر امپراطوری روم شرفی مربوط می شود به دوران حکومت ژوستی نیانوس، زیرا که وی فردی هنر پرور بود. آثار هنری که توسط وی حمایت می شدند و مورد تشویق قرار می گرفتند و همگی آثاری باشکوه بوده که از عظمتی شاهانه برخوردار بودند. اگر بخواهیم زمان پیدایش هنر معماری بیزانس را به طور دقیق بگوییم باید خدمت شما عرض کنیم که این هنر همزمان با آغاز حکومت ژوستی نیانوس در قرن ششم میلادی پدیدار شد. امروزه در راوانا ایتالیا می توان از بهترین گنجینه های هنر معماری بیزانس مربوط به نخستین عصر طلایی را دید، زیرا این شهر از سال 402 میلادی توسط امپراطوران روم غربی به عنوان پایتخت و مرکز فرمانروایی برگزیده شد و بعدها پادشاه استروگوتها، تئودوریک آن را مرکز فرمانروایی خود قرار داد. او به هنر و سبک معماری کنستانتینوپل علاقه شدیدی داشت و همین امر باعث شد که این شهر در زمان ژوستی نیانوس به شهری برای گسترش هنر و معماری بیزانس در ایتالیا تبدیل شد. نمونه بارز تاثیر پذیری و گسترش این هنر در شهر راوانا را می توان در بنای تاریخی و مهم کلیسای سان ویتاله دید که زمان ساخت آن به سال های 526-47 میلادی بر می گردد. اسیدروس میلوتوسی و آنتیموس ترالسی از معماران برجسته ایاصوفه بودند. این بنای باشکوه دارای گنبدی به قطر 31 متر بر روی بنایی در ابعاد 72 در 91 متر است. از سطح زمین تا بالای گنبد ارتفاع این بنا به 56 متر می رسد. چهار مناره بزرگ ترکی و پشت بند عظیمی که بعدها در سال 1453 میلادی توسط عثمانی ها بر روی این بنای بی نظیر اضافه شدند، آن را تبدیل به مسجد ایاصوفیه کردند. هماهنگی بسیار زیبایی را می توان در ستون ها و طاق های پلان مسجد ایاصوفیه استانبول شاهد بود. تعداد ستون های آن 4 ستون به شکل پای فیل بوده که گنبد بزرگ بنا با عمقی 18 متر و قطری 31 متر بر روی آن ها قرار گرفته و 4 طاق بنا را برای این همه سال توسط این چهار ستون حفظ و پا برجا نگه داشته اند. در ساقه گنبد مسجد که نگاه می کنید، می توانید 40 پنجره در کنار یکدیگر ببینید که وظیفه تامین نور و روشنایی محیط داخلی مسجد ایاصوفیه را بر عهده دارند. همچنین دو نیم گنبد را نیز می توان بر روی بنای مسجد مشاهده نمود. در چهار گوشه زیر گنبد سه گوش های کروی شکلی که به تبدیل گر یا پندنتیو معروف بوده، قرار گرفته اند که فشار گنبد اصلی را به چهار ستون بزرگ زیر گنبد انتقال می دهند. همچنین، نیم گنبدهای شرقی و غربی وظیفه این را دارند که مقداری از فشار را به پایین و به طرف خارج بنا انتقال دهند.
