علل، علائم و درمان پوکی استخوان: همه چیز درباره بیماری خاموش

اکثر ما در سنین جوانی تصور می‌کنیم بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان فقط مختص پدربزرگ‌ها، مادربزرگ‌ها و پدرها و مادرهاست.

در واقع هیچگاه تصور نمی‌کنیم شاید این بیماری سراغ ما نیز بیاید. البته قصد نگران کردن شما را نداریم. اما باید مراقب بود. علل، علائم و درمان پوکی استخوان موضوعاتی هستند که بهتر است از همان جوانی درباره آنها اطلاعات دقیقی داشته باشیم تا با در صورت لزوم، با اصلاح سبک زندگی خود از ابتلا به پوکی استخوان پیشگیری کنیم.

بیماری پوکی استخوان چیست؟

در روند پیر شدن، استخوان‌ها مواد معدنی خود به‌خصوص کلسیم را از دست می‌دهند که اصطلاحا به آن پوکی استخوان یا استئوپروز می‌گویند و اگر میزان کاهش تراکم استخوانی به حدی برسد که احتمال بروز شکستگی استخوان را افزایش دهد، بیماری تلقی می‌شود. ویژگی بارز پوکی استخوان کاهش چگالی استخوان است.

۲۰۰ میلیون نفر در سرتاسر جهان پوکی استخوان دارند

برآورد شده است که بیش از ۲۰۰ میلیون نفر در جهان از بیماری پوکی استخوان رنج می‌برند که با بالا رفتن میزان سالمندی، این تعداد رو به افزایش است.

استخوان بافتی زنده و حاوی رگ‌های خونی است و همین زنده بودن است که به آن امکان رشد و ترمیم را می‌دهد. براساس مطالعه انجام شده در انگلستان تا سال ۲۰۴۰ تعداد افرادی که در دنیا در معرض شکستگی استخوان ناشی از بیماری پوکی استخوان هستند، دو برابر و به ۳۱۹ میلیون نفر خواهد رسید. همچنین افزایش میزان بروز شکستگی‌های ران تا ۲۰۰ درصد طی ۳۰ سال گذشته در کشورهای آسیایی گزارش شده است.

ساختمان استخوان‌های بدن انسان

در طول عمر، بافت استخوانی بدن مرتبا توسط سلول‌های خورنده استخوانی (استئوکلاست‌ها) جذب شده و در همان حال استخوان جدید توسط سلول‌های استئوبلاست (استخوان‌ساز) بر روی آن جایگزین می‌شود. به این ترتیب بافت همه استخوان‌های بدن مرتبا در حال نو شدن است.

ساختمان استخوان‌های بدن انسان از دو گونه استخوان تشکیل شده است:

• استخوان متراکم
• استخوان اسفنجی

اکثر استخوان‌های بدن از یک بدنه اصلی تشکیل شده‌اند که مانند اسفنج مشبک و متخلخل است و به آن استخوان اسفنجی‌می‌گویند.

روی این استخوان‌ها را لایه‌ای از استخوان سخت و بدون سوراخ گرفته است که به آن کورتیکال می‌گویند. در قسمت کورتیکال، استخوان بصورت لایه لایه و بسیار متراکم است.

در بعضی از قسمت‌های بدن، قسمت اسفنجی و در بعضی از قسمت‌های دیگر، قسمت کورتیکال بیشتر است. ساختار سه بعدی مشبک استخوان به این علت ایجاد شده است که استخوان در عین محکم بودن، سبک هم باشد.

روند ساخت استخوان در سنین کودکی و جوانی بیشتر از جذب آن است، ولی در سنین بالا بیش از اینکه ساخته شود، جذب می‌شود. اما حتی در شدیدترین حالات پوکی استخوان، بدن دست از ساخت استخوان جدید برنمی‌دارد و فقط مقدار آن کم می‌شود.

روند ایجاد بیماری پوکی استخوان

روند ایجاد بیماری استئوپروز به این صورت است که تحلیل استخوان اسفنجی بیشتر می‌شود، به طوری که حفرات داخل آن بزرگ‌تر و فاصله بین تیغه بیشتر شده و تیغه‌های داربست نازک‌تر می‌شوند. همچنین قسمت کورتیکال روی استخوان نازک‌تر می‌شود.

علل پوکی استخوان

موارد زیر از علل پوکی استخوان هستند:

• ژنتیک: میزان حداکثر توده استخوانی به‌طور عمده‌ای تحت تأثیر عوامل ژنتیکی است، اما در سال‌های بعد سایر عوامل اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند. با وجود این، آمارها نشان می‌دهند افرادی که اسکلت‌بندی کوچک‌تری دارند، امکان ابتلا به این بیماری در آنها بیشتر است.
• یائسگی زودرس: در یائسگی زودرس، کمبود هورمون استروژن خطر ابتلا به بیماری پوکی استخوان را بیشتر می‌کند.
• آمنوره (توقف عادت ماهیانه) : آمنوره در خانم‌های مبتلا به بی‌اشتهایی، خانم‌های لاغر که ورزش حرفه‌ای می‌کنند و همچنین در زنانی که مبتلا به بیماری‌های کبدی مزمن یا التهاب روده هستند دیده می‌شود و احتمال ابتلا به پوکی استخوان در این خانم‌ها بیشتر است.
• درمان با استروئیدها
• سابقه شکستگی استخوان
• بیماری تیروئید
• سرطان

عوامل مربوط به نحوه زندگی که در ایجاد پوکی استخوان تأثیر دارتد، شامل موارد زیر است:

• عوامل مربوط به برنامه غذایی شامل کمبود ویتامین D و کلسیم. همچنین مصرف زیاد پروتئین‌ها، کافئین و نمک ممکن است خطر بروز پوکی استخوان را افزایش دهد.
• علاوه بر این مصرف الکل، استعمال دخانیات و عدم فعالیت بدنی نیز در ایجاد این بیماری دخیل هستند.

علائم پوکی استخوان

استئوپروز، یک بیماری خاموش و بدون علامت است. برخلاف بسیاری از بیماری‌های مزمن دیگر که علائم و نشانه‌های متعددی دارند، این بیماری تا زمانی که شکستگی استخوان ایجاد نشود، علامتی را بروز نمی‌دهد.

شکستگی ناشی از استئوپروز، شکستگی‌هایی هستند که به‌طور معمول در افراد سالم رخ نمی‌دهند.

نقاط شایع شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان بیشتر در مهره‌های ستون فقرات، مچ دست، لگن و به ندرت در سایر استخوان‌های بدن است که در این بین، شکستگی مهره‌ها به‌صورت خاموش بوده و حتی می‌تواند به دنبال کارهای معمول روزانه از قبیل بلند کردن یک جسم، خم شدن و حتی عطسه کردن رخ دهد.

تشخیص نهایی بیماری پوکی استخوان معمولا به دنبال یک شکستگی حاد یا انجام آزمایش سنجش تراکم استخوان مسجل می‌شود.

همچنین رادیوگرافی می‌تواند شکستگی فشاری مهره‌ها را نشان دهد، ولی این داده‌ها مادامی قابل اعتماد هستند که ۳۰ درصد از توده استخوانی تحلیل رفته باشد.

پیشگیری از پوکی استخوان

بهترین راه پیشگیری از بیماری پوکی استخوان مقابله با عوامل مرتبط با نحوه زندگی است. انجام اقداماتی مثل اصلاح برنامه غذایی، تمرینات ورزشی و… باعث بهبود سلامت استخوان‌های افراد مبتلا می‌شود. این اقدامات حتی در افرادی که دچار پوکی استخوان هم نیستند بسیار مفید است و از بروز این خطر جلوگیری می‌کند.

کنترل برنامه غذایی

برنامه غذایی سرشار از کلسیم و ویتامین D کمک شایانی به سلامت و قوی شدن استخوان‌ها می‌کند. از مواد غذایی حاوی کلسیم و ویتامین D می‌توان به لبنیات، تخم مرغ و ماهی‌های چرب و روغنی اشاره کرد.

باید گفت که منبع اصلی این ویتامین نور آفتاب است. مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین D باعث رسیدن به حداکثر توده استخوانی و همچنین کاهش از دست دادن استخوان‌ها در سنین بالاتر می‌شود.

اثرات کاهش شدید وزن

کاهش غیرمنطقی و شدید وزن اثرات مضری بر استخوان و سایر سیستم‌های بدن دارد. برعکس افراد چاق دارای توده استخوانی زیادی هستند، اما این به این معنا نیست که چاقی و چاق شدن را تشویق کنیم بلکه توصیه بر این است که با در نظر داشتن قد، به یک وزن مناسب و ایده‌آل دست بیابیم.

تمرینات ورزشی

با در نظر داشتن اصل تعادل در انجام تمرینات ورزشی، از انجام ندادن و یا انجام دادن زیاد و غیراصولی ورزش بپرهیزید.

انجام تمرینات ریتمیک که در آن اعمال وزن صورت گرفته است، توصیه می‌شود. پیاده‌روی و ورزش‌های هوازی، تمرینات کششی و تقویتی مناسب که در علم فیزیوتراپی وجود دارد بسیار کمک‌کننده هستند.

درمان پوکی استخوان

اغلب استئوپروز پیرامون مفاصل باعث بروز آرتروز می‌شود. اصل کلی در درمان پوکی استخوان تقویت عضلات، حفظ دامنه حرکتی مفاصل، کاربرد کارآمد اعضا و سیستم‌های بدن است و هرگز نقش ورزش‌های تنفسی و اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها نباید از ذهن دور بماند.