ورم پا در بارداری، دلیلش چیست؟

بیشتر خانمها در طول دوران بارداری، به خصوص سه ماهه سوم، دچار ورم دست و پا میشوند. این وضعیت نه تنها ظاهر ناخوشایندی به دست و پا میدهد، بلکه پوشیدن کفش را نیز دچار مشکل میکند. تورم دست و پا در دوران بارداری بیشتر در ساق پا، قوزک پا و دستها دیده میشود و در فصل تابستان بیشتر میشود.
گاهی اوقات دست و پا به طور ناگهانی متورم میشود و فرد به ناگاه متوجه ورم پاهای خود میشود که نمیتوان علت آنرا بارداری دانست، بلکه امکان دارد فرد دچار افزایش فشار خون شده باشد. فشار رحم و محتویات درون آن بر وریدهای لگنی تأثیر میگذارد و موجب اختلال در بازگشت وریدی خون از پاها یا اصطلاحاً «اِدم» (Edema) میشود.


«اِدم» یعنی تجمع مایع در بافتهای بدن. مسلماً در دوران بارداری بدن آب بیشتری را در خود نگه میدارد و برخی تغییرات شیمیایی خون باعث حرکت مایعات به سمت بافتها میشود.  فشار رحم در دوران بارداری روی جریان خون اثر گذاشته، آنرا کندتر میکند و باعث تجمع خون در اندام تحتانی بدن میشود؛ به این ترتیب مایعات از داخل وریدها به داخل بافتهای مچ پا و پا میریزند. تورم پاها و دستها میتواند همراه با احساس خارش و حتی گاهی اوقات درد باشد.

ورم دست ممکن است زمینه ارثی هم داشته باشد که دراین مورد نمیتوان کار خاصی انجام داد و از آن پیشگیری کرد. تورم ناگهانی در ناحیه صورت و دستها، نشان دهنده شرایطی به نام «پره‌اکلامپسی» است؛ اما تورم معمولی پاها مسأله جدی نیست.
 
علل تورم دست و پا
بیماری حاد وریدی: شایعترین علت ادم در قسمتهای پایین پا، بیماری مزمن وریدی است که در آن وریدهای پا نمیتوانند خون کافی را به قلب بازگردانند و مایعات در پایین پاها جمع میشود.
 ادم میتواند در نتیجه ایجاد لختههای خون در رگهای عمیق پایین پا (ترومبوز) ایجاد شود. در این مواقع اِدم فقط به پا و زانو (احتمالاً یک سمت) سرایت میکند.
بارداری: زنان باردار مقدار آب بیشتری را در خون نگه میدارند. تورم در نواحی دست، صورت و پاها؛ بهخصوص در ماههای پایانی بارداری بیشتر دیده میشود. ورم بارداری لزوماً نشاندهنده «پره اکلامپسی» نیست.
سیکل ماهانه: تورم بدن زنان در دوران سیکل ماهانه به علت تغییرات هورمونی است. این نوع تورم بسیار شایع است و هیچ نیازی به درمان ندارد.
مصرف داروها: گاهی اوقات تورم در اثر مصرف برخی داروها، مثل داروهای خوراکی دیابت، داروهای مربوط به فشار خون، مسکنها (مثل ایبوپروفن) و استروژن ایجاد میشود.
بیماری های کلیوی: بیماریهای کلیوی نیز گاه باعث تورم پاها و چشمها میشوند.
نارسایی قلبی: در افرادی که دچار نارسایی قلبی هستند، قلب ضعیف میشود و عمل پمپاژ را بهطور ناقص انجام میدهد؛ در نتیجه نواحی شکم و پاها ورم میکنند. نارسایی قلبی منجر به تجمع مایعات در ریهها و کوتاه شدن تنفس میگردد.
بیماری کبد: ایجاد زخم و جراحت در کبد در اثر عوامل مختلف، باعث مسدود شدن جریان خون در کبد میشود. این افراد معمولاً در ناحیه شکم و بطن با تورم شدید مواجه هستند.
مسافرت: نشستن در یک موقعیت ثابت به مدت طولانی، بهخصوص هنگام سفر، میتواند باعث تورم پاها شود که هیچ خطری ندارد و خود به خود برطرف میشود.
 
علائم اصلی ادم
تورم و باد کردن صورت باعث میشود که پوست کشیده تر و درخشانتر به نظر برسد، اما تورم پاها، قوزک پاها و دستها در اثر آویزان بودن به مدت طولانی و بارداری ایجاد ناراحتی کرده و در اواخر روز تشدید میشود. بزرگتر شدن اندازه شکم و کوتاه شدن تنفس نیز در برخی مواقع دیده میشود.

 

 

تأثیر ویتامینها و املاح در تورم دوران بارداری
ویتامین ب کمپلکس (حفظ و نگهداری آب در بدن را کاهش میدهد). ویتامین C با بیوفلوونوئید (عملکرد آدرنال را بهبود میبخشد). کلسیم، منیزیم و روی باعث کاهش تورم میشوند.  ویتامین E به جریان خون کمک میکند.  پتاسیم مایعات بدن را در دیواره سلولها نگاه میدارد.

 

زمان بروز ورم حاملگی
ورم حاملگی زمان مشخصی ندارد؛ به عنوان مثال نمی توان گفت که این اختلال در هفته دوم ایجاد خواهد شد یا هفته هشتم بارداری؛ اما معمولا بعد از هفته پنجم نشانه ها ظهور خواهند کرد. از جمله نشانه های این ورم می توان به یکنواختی آن اشاره نمود که علت آن نیز تجمع و افزایش حجم مایعات برای تقویت هرچه بیشتر نوزاد می باشد.

هشدار های نگران کننده!
مقدار مشخصی از ورم پاها و مچ پا در دوران بارداری طبیعی است. همچنین ممکن است دست‌هایتان نیز به طور خفیفی دچار ورم شود.در صورتی که متوجه شدید صورت شما ورم کرده، اطراف چشم‌هایتان پف کرده، ورم دست‌هایتان بیش از حد معمول است و یا پاها و مچ پاهایتان به صورت ناگهانی و بیش از حد ورم کرده است؛ به ماما و یا پزشک خود مراجعه کنید. این ورم می‌تواند نشان از پره‌اکلامپسی یا مسمومیت حاملگی که یک بیماری جدی برای زنان باردار است، باشد.

همچنین اگر متوجه شدید که یکی از پاهایتان نسبت به دیگری به طور قابل‌ توجهی ورم کرده است به پزشک خود مراجعه کنید؛ به ویژه اگر ساق پا و یا ران شما نیز دارای درد و حساسیت به لمس باشد. این پا درد در بارداری می‌تواند نشان از وجود یک لخته خون که یک نوع بیماری جدی دیگر برای زنان باردار است، باشد.

 

توصیه های کلیدی
 اِدم دردوران بارداری بسیار طبیعی است و حدود 75 درصد از خانمها آنرا تجربه میکنند. بیشتر خانمها با تورم متوسط روبه رو هستند؛ اما گاهی اوقات تورم شدید میشود و ممکن است فرد را نگران کند. از آنجا که در طول دوران بارداری حجم خون دو برابر افزایش مییابد و بدن مایعات بیشتری را در خود حفظ میکند، تورم به وجود میآید. برای کاهش تورم دست و پاها در این دوران، بهتر است چند نکته را رعایت کنید:
1- بیشتر استراحت کنید و در حال استراحت پاهایتان را آویزان نکنید و به حالت ضربدری ننشینید.
2- آب بیشتری بنوشید. نوشیدن آب باعث میشودمایعات کمتری در بدنتان نگه داشته شود. همچنین ازگرفتگی عضلات پاها نیز جلوگیری میشود.
3- خوب غذا بخورید و از خوردن غذاهایی که ارزش غذایی ندارند، اجتناب کنید؛ به عبارتی هله هوله نخورید. یک رژیم غذایی متناسب در پیش بگیرید و از خوردن غذاهای پرنمک بپرهیزید. نمک، ورم بدن را بیشتر میکند. میوهجات و سبزیجات خام به کاهش تورم کمک میکند.
4- برخی ورزشهای سبک و ملایم را انجام دهید (حتی در حالت نشسته). ورزش و نرمش برای کاهش تورم بدن بسیار مفید است. چون در وضعیت بارداری هستید، میتوانید به پیادهروی بروید، یوگا تمرین کنید و حرکات کششی انجام دهید.
5-  در طول روز چند بار پاهایتان را بالا بگیرید. اگر امکان دارد به پهلوی چپ دراز بکشید زیرا سیاهرگ بزرگ «وناکاوا» در سمت راست بدن قرار دارد و باعث تورم بدن در این دوران میشود.
6- وقتی که در حالت نشسته هستید، گاهی اوقات انگشت شست پاهایتان را تکان دهید. همچنین پاهایتان را از مچ پیچ و تاب دهید و نگذارید در یک حالت ثابت بمانند.
7- پس از چند دقیقه نشستن از جایتان بلند شوید و کمی قدم بزنید یا اینکه روی زمین دراز کشیده و پاهای خود را بکشید.
8- از پوشیدن شلوارها و جورابهای کشی بسیار تنگ خودداری کنید.
9- در حالت نشسته پاهایتان را روی چیزی بگذارید که آویزان نباشند.
10- شب هنگام موقع خوابیدن پاهایتان را کمی بالاتر از سطح بدنتان قرار دهید؛ مثلاً زیر پاهایتان بالش بگذارید. حتی میتوانید کمپرس سرد روی آنها بگذارید تا ورمشان کمتر شود.
11- شنا کنید و ایروبیک در آب انجام دهید. این حرکات سبک ورزشی، ورم بدن را کاهش میدهند.
12- دوش آب گرم بگیرید و البته این بخش شامل حال کسانی میشود که باردار نیستند، زیرا گرمای زیاد به جنین آسیب میرساند. هنگام دوش گرفتن کمی عضلات و ماهیچه های خود را بکشید.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
بارداری با وجود تمام سختی‌ها و مشکلاتی که به دنبال دارد، یکی از مراحل زیبای زندگی است. در حالی که جنبه‌های مثبت این دوره بیشتر از جنبه‌های منفی آن به نظر می‌آید، ولی مادر ناراحتی‌های زیادی را نیز تحمل می‌کند.
از اختلال در خواب، حالت تهوع، گاز معده، کمردرد تا ورم پا ها در دوران بارداری اشک‌تان را درمی‌آورد.
ورم پا «edema »نامیده می‌شود. این مشکل مثل یک کابوس است. زمانی که پاهای‌تان ورم می‌کند، کفش‌هایتان اندازه پا نمی‌شود و در زمان راه رفتن احساس درد می‌کنید.
ممکن است edema در هر دوره‌ای از بارداری بروز کند، اما معمولا در سه ماه دوم بیشتر از هر زمان دیگری خود را نشان می‌دهد.
انجمن بارداری آمریکا گفته است که ورم یک مسئله طبیعی در دوران بارداری است. بدن در این دوران ،خون و مایعاتی برای رشد جنین تولید می‌کند؛ به همین دلیل پاها شروع به ورم کردن می‌کنند.
این مایعات در پاشنه‌ها، ساق‌ها و کف پاها تجمع می‌کنند. جنین در حال رشد ،دائما به رگ‌ها فشار وارد می‌کند و به همین خاطر سرعت جریان خون از پاشنه‌ها و کف پا به قلب کمتر شده و مایعات در بخش‌های پایین بدن جمع می‌شوند.
اما در بعضی مواقع صورت، انگشتان، گردن و پایین کمر نیز ورم می‌کنند. گرمای تابستان، ایستادن برای مدت طولانی، فعالیت‌های روزانه، کلسیم پایین بدن، مصرف بالای کافئین و قهوه و سدیم بالا نیز عوامل به وجود آوردن ورم هستند.
بنابراین، در صورت مشاهده ورم پا ناگهانی در صورت، حفره‌هایی در پوست، فشار بالا، سردردهای شدید و کم شدن ادرار به پزشک مراجعه کنید. برای کسانی که از ورم پاها رنج می‌برند، درمان‌های مختلفی وجود دارد.
با این روش‌ها می‌توانید درد ناشی از ورم پاهای‌تان را کمتر کنید.

چگونه از ورم پاها در دوران بارداری جلوگیری کنیم؟

با این روش‌ها از ورم پا جلوگیری کنید:

۱. از پیاده‌روی لذت ببرید
زمانی که حامله هستید، پیاده‌روی برایتان خیلی مفید است و به کاهش ورم پاها کمک می‌کند. پیاده‌روی می‌تواند به چند روش، مایعات را در بدن نگه دارد و از تجمع آنها در پاها جلوگیری کند.
زمانی که شما راه می‌روید، عضلات پا دائما منقبض شده و از این طریق مایعات اضافی از بافت بدن خارج می‌شوند.
از طرفی دیگر، ضربان قلب و جریان خون در پاها افزایش می‌یابد ؛ به همین دلیل، مایعات را از کف پاها خارج می‌کند.
پیاده‌روی یک امتیاز دیگر هم به شما می‌دهد! اگر به طور منظم راه بروید، قوی می‌شوید و در زمان زایمان، استقامت و تحمل بیشتری پیدا می‌کنید.
پیاده‌روی یک فعالیت ایمن و مناسب است که می‌توانید در طول نه ماه بارداری با خیال راحت آن را انجام دهید. در ابتدا خیلی آرام راه بروید و به‌تدریج، سرعت خود را بیشتر کنید و مدت زمان راه رفتن خود را از ۲۰ دقیقه به ۶۰ دقیقه برسانید.

۲. پاهای خود را بالا ببرید
بالا بردن پاها در دوران بارداری مانع از ورم پاهای‌ شما شده و گردش خونتان را منظم می‌کند؛ مایعات به قسمت‌های پایینی بدن سرازیر نشده و ضایعات بدن به راحتی دفع می‌شوند.
از طرفی دیگر، از التهاب و درد خلاص می‌شوید.
زمانی که خوابیده‌اید، یک کوسن یا بالش زیر پاهای خود قرار دهید.
در زمان نشستن، پاهای خود را روی یک بالش ترکی یا یک چهارپایه بگذارید.

۳. پاهای‌تان را در آب نمک بگذارید
آب‌نمک نه تنها ورم پاها را کم می‌کند، بلکه درد عضلات را هم از بین می‌برد. نمک اپسلوم ( نمک حمام ، حمام پا ) سم‌های بدن را خارج کرده و به بدن آرامش می‌دهد.
اگر از آب گرم استفاده کنید، جریان خون در پاها افزایش می یابد.
۱. یک لگن کوچک را با آب ولرم پر کنید.
۲. یک دوم نمک اپسلوم را به آن اضافه کنید و خوب هم بزنید.
۳. می‌توانید چند قطره عصاره لوندر، رز، رزماری یا انگورک به آب اضافه کنید.
۴. پاهای‌تان را تا زمانی که آب سرد شود، در آن نگه دارید.
۵. سه بار در هفته این کار را انجام دهید.

۴. پاهای‌تان را ماساژ دهید
ماساژ پاهای ورم‌کرده را تسکین می‌دهد. با ضربه‌های محکم روی پوست ورم‌کرده را بمالید و به عضلات فشار وارد کنید. این کار سیستم لنفاوی را فعال و مایعات را به‌طور طبیعی از پاها خارج می‌کند.
یک ماساژ خوب همچنین شما را آرام می‌کند و روحیه‌تان را بهبود می‌بخشد.
هم چنین ماساژ پاها مستقیما بر قلب تأثیر می‌گذارد و ضربه و فشار وارده را کمتر می کند. اگر در ماه‌های آخر بارداری ماساژ دادن پا برای‌تان سخت می‌شود، از شخص دیگری بخواهید تا آن را برایتان انجام دهد.

۵. نمک کمتری مصرف کنید
فشار خون بالا باعث ورم پاها در دوران بارداری می‌شود. کمتر نمک بخورید تا فشار خون‌تان را پایین بیاورید. بدن به سدیم کمی نیاز دارد. و استفاده زیاد از نمک به بدن آسیب می‌رساند.
در زمان آشپزی، نمک زیادی به غذا اضافه نکنید. در عوض، چاشنی‌هایی را که دوست دارید با خود سر میز بیاورید و به غذای داخل بشقاب‌تان اضافه کنید.
از غذاهای آماده و کنسرو شده ،فست‌فودها و نوشیدنی‌های انرژی‌زا استفاده نکنید؛ حتی اگر مزه شوری هم نداشته باشند، باز هم سدیم زیادی دارند.

۶. شنا کنید
شنا کردن یک ورزش سبک است که ناراحتی ناشی از ورم پاها را در دوران بارداری کمتر می‌کند. چند حرکت ساده ،در زمان شنا حرکت مایعات را در بدن بالا می‌برد و فشار کم آب باعث می‌شود آب از بافت به رگ‌های بدن‌تان منتقل شود.
شنا کردن وزن را پایین می‌آورد و فشار کمتری به کمر و باسن وارد می‌کند.
شنا کردن برای جنین خطری ندارد و معمولا ورزش مناسبی برای دوران بارداری محسوب می‌شود. شما می‌توانید این ورزش را تا قبل از تولد نوزاد انجام دهید.

۷. یوگای دوران بارداری انجام دهید
یوگای مخصوص دوران بارداری، جریان خون را در بدن بالا می‌برد و از تجمع آب در پاها جلوگیری می‌کند. یوگا ماهیچه‌های ساق پا را کش می‌دهد و باعث می‌شود مایعات خیلی سریع از بدن خارج شوند.
به جز آن ، فشار خون را پایین می‌آورد، درد کمر را کم می‌کند، خواب‌تان را بهبود می‌بخشد و ماهیچه‌ها را منبسط می‌کند. انبساط ماهیچه‌ها برای تولد نوزاد خیلی مهم است.
در دوران بارداری، بهتر است در کلاس یوگا شرکت کنید و آن را تنهایی در خانه انجام ندهید.

۸. غذاهای سرشار از پتاسیم بخورید
غذاهای سرشار از پتاسیم، سدیم را از بدن دفع و مقدار نمک را در بدن تنظیم می‌کند. سدیم آب را در بدن نگه می‌دارد؛ بنابراین، با مصرف پتاسیم از شر ورم پاها در دوران بارداری خلاص شوید. مقدار کافی از این ماده فشار خون‌تان را هم تنظیم می‌کند.
یک خانم باردار باید روزانه ۴۰۰۰ تا ۲۰۰۰ میلی‌گرم پتاسیم مصرف کند. غذاهای مقوی در بارداری و همچنین میوه هایی مانند موز، آواکادو، انجیر، کاهو، پیازچه، شاهی، کرفس، شهد سیاه، پاپایا، جعفری، ریواس، کنگر فرنگی، کیوی، آب آلوبخارا، اسفناج، گوجه‌فرنگی خشک‌شده، کلم و شوید سرشار از پتاسیم هستند.

۹. منیزم بدن‌تان را بالا ببرید
در خیلی از موارد، تجمع آب یا ورم بدن به دلیل کمبود منیزیم است. پس سعی کنید تا می‌توانید منیزیم بدن خود را افزایش بدهید.
خوردن ۴۰۰ تا ۲۰۰ میلی‌گرم منیزیم در روز ،ورم پاها را در دوران حاملگی کمتر می‌کند. غذاهای سرشار از منیزم را در رژیم غذایی‌تان بگنجانید. خوراکی‌هایی مثل بادام، توفو، اسفناج، شکلات تلخ، تخم‌کدو، بروکلی و آواکادو منیزیم زیادی دارند.
یک رژیم غذایی غنی از منیزیم ،فشار خون را پایین می‌آورد. این ماده از تولد زودهنگام نوزاد نیز جلوگیری می‌کند.

۱۰. آب کافی بنوشید
بیشتر ورم پا ها در دوران بارداری به دلیل عدم تعادل سدیم و آب در بدن است. این مشکل باعث می‌شود بدن دمای ثابت به خود بگیرد و شما دائما احساس گرما کنید.
نوشیدن آب به‌طور منظم، این مشکلات را از بین می‌برد، آب ضایعات بدن را خارج می‌کند و کارکرد کلیه‌ها را بهبود می‌بخشد.
آب فراوان بنوشید تا بدن‌تان آب کافی داشته باشد. برای اینکه خاصیت آن را بیشتر کنید، یک قطره لیمو هم به لیوان آب خود بیافزایید. لیموترش خاصیت ضدالتهابی دارد و باد بدن را خیلی سریع کاهش می‌دهد.
هم چنین، کافئین کمتری مصرف کنید. کافئین ادرارآور است و با مصرف آن مقدار زیادی از آب بدن‌تان را از طریق ادرار از دست می‌دهید و دچار کم‌آبی می‌شوید.

توصیه‌های بیشتر
پاهای‌تان را جمع نکنید. این کار باعث می‌شود خون از ران‌ها به کف پاها جریان پیدا نکند.
کفش‌های راحتی بپوشید و با کفش‌های پاشنه‌دار خداحافظی کنید.
در زمان خوابیدن یا استراحت، به طرف چپ دراز بکشید تا جریان خون در بدن افزایش یابد و ورم پاها از بین برود.
رژیم غذایی مناسبی داشته باشید تا در دوران بارداری سالم بمانید.
حداقل روزی ۵ وعده میوه و سبزیجات میل کنید.
سیگار کشیدن ورم پاها را زیاد می‌کند. از دوران بارداری به عنوان یک فرصت طلایی برای ترک سیگار بهره ببرید.
تا جایی که امکان دارد استراحت کنید و شب‌ها ۸ تا ۷ ساعت بخوابید.
لباس‌هایی که دور مچ دست و مچ پای آنها تنگ است، نپوشید.
برای استفاده از هر گونه دارو یا افزایش سطح فعالیت خود با پزشک مامای خود مشورت کنید.