آموزش کاشت تمر هندی و آشنایی با شرایط مورد نیاز برای رشد بهتر این درخت

درخت تمر هندی از نظر اقتصادی بسیار با اهمیت بوده و در بسیاری از کشورهای آفریقایی، آمریکای جنوبی و آسیایی به صورت خودرو یا کشت شده وجود دارد. این درخت به تنش های زیستی و غیر زیستی مقاوم بوده و ارزش غذایی بالایی دارد. همچنین دارای قابلیت فراوری به فراورده های غذایی بوده که در کشورهای بسیاری توسعه چشمگیری یافته و زمینه کسب درآمد را نیز برای مردم فراهم نموده است. قصد داریم در این مقاله به اموزش کاشت تمر هندی بپردازیم.

آشنایی با نحوه کاشت تمر هندی

گیاهشناسی درخت تمر هندی

درخت تمرهندی با نام علمی Tamarindus indica متعلق به خانواده لگومینوزها(پروانه آساها) بوده و بومی نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری آفریقا می باشد. عمر این درخت طولانی بوده و قد آن تا حدود ۲۵-۳۰ متر  می رسد. همچنین قطر تنه درخت نیز بین ۱-۲ متر است. تاج درخت تمرهندی متراکم بوده و پوست آن خشن و خاکستری می باشد. گلها معطر به رنگ قرمز و زرد و کشیده هستند. برگهای بیضوی شکل  آن نیز همیشه سبز، متناوب و به رنگ سبز روشن هستند.

میوه های تمر هندی لگوم  و به صورت غلاف قهوه ای لوبیا شکلی بوده که داخل هر غلاف یک تا شش دانه قهوه ای براق و تا حدودی صاف وجود دارد. دانه های آن درون یک خمیر مایل به زرد یا قهوه ای رنگی قرار می گیرند که طعم بسیار ترش و شیرین اما دلپذیری دارد. می توان آنها را به صورت خام(نفاخ و دیرهضم) یا پخته شده مصرف کرد. همچنین دانه های بالغ را خشک نموده و سپس برشته شده یا آب پز مورد مصرف قرار داد. علاوه بر این از روغن دانه ها نیز برای تهیه رنگ و لاک استفاده می شود. خمیر میوه ها حاوی ۷۰ درصد کربوهیدرات ، ۳ درصد پروتئین و کمتر از ۱ درصد چربی است، همچنین حاوی اسید تارتاریک (۸-۱۰ درصد) بوده که در میوه های دیگر مانند موز و انگور نیز یافت می شود.

برگها و گلهای جوان درخت تمرهندی نیز خوراکی بوده به صورت خام یا پخته استفاده می شوند. همچنین این درخت به عنوان یک گیاه دارویی عمل می کند و برای درمان  زخم ها، جوش ها، بثورات ، آسم ، روماتیسم ،عفونت ، سرفه ، تب و بیماریهای متعدد دیگری موثر است. از طرف دیگر خمیر میوه  آن چنانچه با نمک دریایی مخلوط شود، برای صیقل دادن نقره ، مس و برنج بکار می رود.  چوب درخت تمر هندی نیز در  صنعت نجاری، انواع چرخ ها، ظروف چوبی ، ابزار کشاورزی ، مبلمان و غیره مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین برای سوخت و زغال چوبی ایده آل است. این درخت توسط بذر یا قلمه تکثیر می یابد اما سرعت رشد اهسته ای دارد.

تمرهندی درختی همیشه سبز بوده و خاکهای سبک (شنی) ، متوسط (لومی) و سنگین (خاک رس)  با زهکشی خوب برای رشد آن مناسب هستند.  همچنین از نظر PH در خاکهای اسیدی، خنثی و قلیایی می تواند رشد کند حتی در خاکهای بسیار اسیدی و شور نیز توانایی رشد دارد. به طور کلی این درخت خاک خشک یا مرطوب را ترجیح می دهد و می تواند خشکسالی را نیز تحمل کند. تمر هندی به آفتاب کامل نیاز دارد و در سایه نمی تواند رشد کند. بهتر است این درخت در فضای باز مورد کشت و پرورش قرار گیرد. چرا که فضای گلدان برای سیستم ریشه ای آن کافی نیست. در ادامه با نحوه کاشت درخت تمر هندی بیشتر آشنا خواهید شد.

شرایط مورد نیاز برای پرورش تمر هندی

درخت تمر هندی بسیار کم توقع بوده و کاشت ان در زمینهای با بازده کم یا با شرایط آبی و خاکی نامناسب توصیه می شود. در مناطق با بارندگی متوسط ۵۰۰-۱۵۰۰ میلیمتر می تواند به صورت دیم مورد کشت قرار گیرد. همچنین در کشت دیمی روبرو شدن با دوره های نسبتا طولانی خشکی مشکلی برای گیاه ایجاد نکرده بلکه در تقویت میوه دهی ان نیز موثر است. این درخت می تواند در مناطق گرم رشد کند اما محدود دمایی حداکثر ان بین ۳۳- ۳۷ درجه سانتی گراد باشد و دمای حداقل تا منفی ۹ درجه را تحمل می کند. در مناطقی که امکان یخبندان وجود دارد نباید تمر هندی را تحت کاشت قرار داد.

درخت تمر هندی در انواع خاکها نظیر شنی، رسی، سنگلاخی و حاصلخیز با زهکشی خوب توانایی رشد دارد. این درخت در فضای باز رشد خوبی داشته ولی در شرایط سایه رشد قابل قبولی ندارد. شاخه های آن نسبت به باد مقاوم بوده و سیستم ریشه ای عمیق و گسترده سبب پایداری تمرهندی می گردد. تمرهندی توانایی رشد تا ارتفاع ۲۰۰۰ متری از سطح دریا را دارد. برای بهره برداری بهتر از زمین می توان تا رسیدن درختان به سن ۴ سالگی نسبت به میانکاری(مانند لوبیا) اقدام نمود.

روشهای ازدیاد درخت تمر هندی

تمر هندی از طریق بذر یا قلمه(رویشی) قابل تکثیر است. در روش اول به اماده سازی و کاشت مستقیم بذر درون خاک یا کمپوست نیاز است. این روش ساده بوده اما زمان لازم برای رسیدن درخت به سن میوه دهی طولانی تر است. روش دوم ایجاد درختی جدید با استفاده از شاخه، جوانه یا قلمه حاصل شده از درختی بالغ و با کیفیت است. بهترین زمان برای تکثیر به شرایط اقلیمی منطقه، دسترسی به آب و روش ازدیاد بستگی دارد.  تکثیر از طریق بذر به زمان میوه دهی درختان سالم انتخابی جهت بذرگیری بستگی دارد درحالی که در روش رویشی این گونه نیست. می توان پیوندک را در تمام طول سال تهیه کرد هرچند باید مرحله رشد پایه مادری را در نظر گرفت. در هر صورت باید جهت بذرگیری از درختانی با عملکرد کیفی و کمی مطلوب بهره برد. به عبارت دیگر این درختان باید دارای تاج خوب و تنه قوی باشند همچنین بدون علایم بیماری یا افت زدگی بوده و غلاف بذر یا پیوندک بهتر است از درختانی که سن بالای ۱۵ سال و قابلیت میوده دهی خوب دارد انتخاب شود.

در کاشت تمر هندی از طریق بذر ابتدا بذور تمیز و بدون آلودگی را به مدت ۲۴ ساعت در اب تمیز خیسانده(جوانه زنی تا ۸۰ درصد) و یا از خراش دهی پوسته بذر(جوانه زنی تا ۸۵ درصد) و تیمار ترکیبی خراش دهی و خیساندن بذر به مدت ۲۴ ساعت(۹۲ درصد جوانه زنی) نیز برای جوانه زنی بهره برد.  سپس این بذرها را در بسترهای اماده بذر مانند جعبه یا گلدان را در حفره هایی به عمق ۱-۲ سانتی متر به فاصله ۲-۳ سانتی متر از هم کاشت. درون هر حفره یک عدد بذر قرار داده و روی ان را با کمپوست بپوشانید. جوانه های  تمرهندی خارج شده از خاک تا زمانی که به ارتفاع ۳۰-۴۰ سانتی متری برسد به طور منظم ابیاری شده سپس به زمین اصلی برای کاشت انتقال می یابند.

در روش رویشی احتمال موفقیت ان در فصول گرم کمتر است. این روش به شرایط سایه بان و منابع اب کافی نیاز است و با تلفات بیشتری نیز همراه است. بهره گیری از هورمون های ریشه زای شیمیایی می تواند بازدهی تکثیر را بهبود بخشد. در این روش از قلمه ساقه(چوب نرم، چوب نیمه سخت و سخت) پیوند و خوابانیدن زمینی یا هوایی استفاده می شود. ساده ترین و ارزانترین روش استفاده از قلمه شاخه است. و باید همه قلمه ها در ابتدای صبح جمع اوری شوند. طول قلمه های نرم حدود ۱۵ سانتی متر و طول چوب نیمه سخت بین ۱۸-۲۰ سانتی متر(دارای ۳ گره) باشد. در همه قلمه ها برگهای گره پایینی را حذف کنید و ته قلمه به صورت مورب(زاویه ۴۵ درجه) برش زده شود. سپس قلمه ها را درون پارچه ای مرطوب پیچیده تا رطوبتش از دست نرود. برای تقویت ریشه دهی ابتدا ان را به هورمون ریشه زایی اغشته و سپس در بستر شنی و تحت سیستم مه پاش با رطوبت ۷۵-۸۰ درصد می کارند.

نکات جانبی برای کاشت تمر هندی

تمر هندی در مناطق برخوردار از آفتاب کامل و در شرایط فضای باز رشد بیشتری دارد و نباید در زیر سایه های سنگین، زمین های باتلاقی یا تحت سایه اندازی درختان دیگر، مناطق متروکه و یا مکان هایی با احتمال الودگی و آسیب از سوی حیوانات مورد کاشت قرار گیرد. همچنین تمر هندی در خاکهای با شوری بالا یا مناطق با احتمال الودگی توسط فلزات سنگین قابلیت کاشت ندارد.

زمین انتخابی برای کشت باید دارای زهکشی مطلوبی بوده و در  معرض وقوع سیل نیز نباشد. درخت تمر هندی را می توان در کنار جاده ها، اطراف مناطق مسکونی، چمنزارها یا زمین های کشاورزی مورد کاشت قرار داد. حذف درختچه های چوبی و با رشد زیاد از فضای اختصاص یافته به پرورش درخت تمرهندی باید مورد توجه جدی قرار گیرد. می توانید برای جلوگیری از اسیب احشام یا رشد درختان دیگر در کنار  تمر هندی از حفاظ هایی با ارتفاع ۱۲۰ سانتی متر پیرامون هر درخت استفاده کنید.

موارد مصرف خوارکی تمر هندی

تمر هندی به صورت خام (نفاخ و دیر هضم) یا پخته مصرف می شود. از آن به عنوان چاشنی و همچنین برای تهیه ترشیجات، آب میوه و رب استفاده می شود. همچنین در انواع سوپ ها ، خورش ها و سس ها نیز از ان بهره می برند.

استفاده های دیگر از درخت تمرهندی

• این درخت با تاج متراکمی که دارد می تواند به عنوان سایه بانی در خیابان یا فضای باز عمومی مانند پارکها مورد استفاده قرار گیرد.
  
• ریشه های عمیق درخت در برابر طوفان ها بسیار مقاوم بوده که می تواند به عنوان بادگیرها مناسب باشد.
• مخلوط خمیر میوه با نمک دریا می تواند در صیقل دادن نقره ، مس و برنج استفاده شود.