سوراخ قلب نوزاد، خوب می شود؟

سوال مخاطب نی‎‎نی‎‎بان: نوزاد دختر ۲۱ روزه ای دارم قلبش یه سوراخ کوچک داره و فشار ریه اش هم بالا بوده که ۹ روز اول تولدش در بیمارستان بستری شده. دیروز بردمش دکتر قلب نوزادان دخترمو اکو کرد گفت فشار ریه اش کمتر شده اما سوراخ قلبش همچنان هست و احتمالا تا ۶ ماهگی پر میشه.در ضمن شربت لانوکسین و قرص کاپتوپریل بهش میدم و اینکه دخترم خیلی زیاد بالا میاره. چیکار کنم برای استفراغش؟

دکتر محمدرضا علیپور، متخصص نوزادان، فوق تخصص قلب کودکان:
سوراخ های قلب در جاهای مختلفی از قلب و بین بطن یا بین دهلیز قرار دارند و بسته به موقعیت آن ها وضعیت های مختلفی می توانند داشته باشند. اگر سوراخ بین دهلیزی باشد و انداه آن زیر 5 میلی متر باشد تا 85 درصد آن ها به مرور بسته خواهند شد و مشکلی ایجاد نمی کنند اگر اندازه آن بین 5 تا 10 میلی متر هم باشند باز هم حد زیادی از آن ها بسته می شوند و این اتفاق چه با مصرف شربت لانوکسین و چه بدون آن می افتد. سوراخ های کوچک قلب فشار ریه را نیز به ندرت بالا می برند اگر سوراخ بین بطنی باشد نیز به همین صورت است. اما اگر در نوزادی سوراخ قلب بزرگ باشد باعث فشار ریه می شود، اختلال تنفسی ایجاد می کند و در رشد نوزاد نیز باعث اختلال می شود. با توجه به اینکه شما مادر گرامی ذکر نکرده اید سوراخ قلب در چه وضعیتی است و وزن گیری نوزاد به چه صورت بوده است نمی توان به طور کامل به شما پاسخ داد. در مورد شربت لانوکسین باید بگویم یکی از عوارض شایع لانوکسین حالت تهوع و استفراغی است که در نوزاد به وجود می آورد. شما یک یا دو روز این دارو را به نوزاد ندهید و بعد از آن به مقدار کمتر از گذشته خوراندن آن را به نوزاد شروع کنید و بعد از چند روز به میزان اولیه برسانید تا نوزاد دچار بالا آوردن و تهوع نشود.

 

سوراخ قلب اصطلاحی برای تعریف یک ناهنجاری مادرزادی در قلب است. این اصطلاح برای توصیف یک سوراخ واقعی در دیواره‌ی جداکننده‌ی حفره‌های قلب یا یک اختلال ساختاری در قلب می‌باشد. قلب ایستگاه مرکزی پمپاژ خون در بدن است. این عضو مانند خانه‌ای با چهار اتاق می‌باشد. دو اتاق یا حفره‌ی بالایی دهلیز و دو حفره‌ی پایینی بطن نامیده می‌شوند. دیواره‌ای که دو حفره‌ی بالا را جدا می‌کند دیواره بین دهلیزی و دیواره‌ای که دو حفره‌ی پایین را از هم جدا می‌کند دیواره‌ی بین بطنی نام دارند. در ادامه به انواع متداول نقائص مادرزادی قلب که می‌توانند بر هر بخشی از قلب یا ساختارهای اطراف تاثیر بگذارند اشاره می‌کنیم.

بسیاری از ناهنجاری‌های قلب  با یک عمل در اوایل طفولیت برطرف می شود. اختلالات پیچیده‌تر ممکن است مستلزم مجموعه‌ای از دو یا سه عمل باشند که در دوران نوزادی شروع می شود و در حدود سه سالگی به پایان می رسد.

نقص دیواره بین دهلیزی
نقص دیواره بین دهلیزی به معنی سوراخی در دیواره‌ای است که دهلیز چپ و راست را از هم جدا می‌کند. این سوراخ باعث می‌شود که جریان خون اضافه از دهلیز چپ به دهلیز راست و ریه‌ها وارد شود.

دلایل
نقص دیواره بین دهلیزی در حین رشد قلب جنین رخ داده و در هنگام تولد وجود دارد. در چند هفته‌ی اول پس از بارداری، قلب شکل می‌گیرد. در صورتی که در طول این فرایند مشکلی رخ دهد، ممکن است سوراخی در دیواره‌ی بین دهلیزی ایجاد شود. در برخی موارد ابتلا به این مشکل می‌تواند ژنتیکی باشد. سندرم‌های ژنتیکی می‌توانند باعث اضافه یا کم شدن بخش‌هایی از کروموزوم‌هایی شوند که مرتبط با نقص دیواره بین دهلیزی هستند. هر چند در اکثر کودکان مبتلا به این مشکل، هیچ دلیل مشخصی وجود ندارد.

علائم
اندازه‌ی سوراخ و موقعیت آن در قلب تعیین می‌کند که کودک چه علائمی را تجربه می‌کند. بیشتر کودکانی که دچار نقص دیواره بین دهلیزی هستند به نظر سالم می‌رسند و هیچ علائمی ندارند. بطور کلی این کودکان احساس خوبی دارند و بطور طبیعی رشد کرده و وزنشان افزایش می‌یابد.
با این حال کودکان با نقص بزرگ‌تر و شدیدتر ممکن است برخی از علائم و نشانه‌های زیر را داشته باشند:
  -  کم اشتهایی
  -  رشد کم
  -  خستگی
  -  تنگی نفس
  -  مشکلات و عفونت‌های ریه مانند ذات‌الریه
متخصص قلب کودکان اغلب توصیه به بستن سوراخ قلب در اوایل کودکی می‌کند.

تشخیص و آزمایش‌ها
در صورتی که پزشک صدای سوفل قلب را بشنود و مشکوک به یک نقص شود، ممکن است کودک به یک متخصص قلب کودکان ارجاع داده شود. به منظور تشخیص ممکن است پزشک یک یا چند آزمایش زیر را تجویز کند:
  -  رادیوگرافی از قفسه سینه که تصاویری از قلب و اندام‌های اطراف را تهیه می‌کند.
  -  نوار قلب که فعالیت الکتریکی قلب را ثبت کرده و می‌تواند حجم اضافه بار در سمت راست قلب را نشان دهد.
  -  اکوکاردیوگرافی (اکوی قلب) که در آن از امواج صوتی برای تهیه تصاویر قلب و تجسمی از جریان خون از میان حفره‌های قلب استفاده می‌شود. این تست اغلب روش اصلی مورد استفاده در تشخیص سوراخ دهلیزی است.

نقص دیواره بین بطنی
نقص دیواره بین بطنی که یکی از شایع‌ترین نقایص مادرزادی قلب است به معنی سوراخی در دیواره‌ی بین بطن چپ و راست می‌باشد. این وضعیت می‌تواند در نواحی مختلف رخ دهد و ابعاد بسیار کوچک تا بسیار بزرگی داشته باشد. برخی از نقائص کوچک‌تر ممکن است به تدریج و به خودی خود برطرف شوند.

 

دلایل
نقائص دیواره بینی بطنی در حین رشد قلب کودک رخ داده و در هنگام تولد وجود دارند. در چند هفته اول پس از بارداری، قلب از یک لوله‌ی بزرگ شروع به رشد می‌کند و به قسمت‌هایی تقسیم می‌شود که در نهایت به دیواره‌ها و حفره‌ها تبدیل می‌شوند. در صورتی که مشکلی در این فرایند رخ دهد، می‌تواند سوراخی در دیواره بین بطنی ایجاد شود. در برخی موارد، ایجاد سوراخ بطنی ممکن است به دلیل سندرم‌های ژنتیکی باشد که باعث اضافه یا کم شدن بخش‌هایی از کروموزم‌ها می‌شوند. هرچند اکثر این نقائص دارای دلیل مشخصی نمی‌باشند.
علائم
نقص‌های دیواره بین بطنی معمولاً در چند هفته‌ی اول زندگی توسط پزشک و در حین یک معاینه‌ی معمول یافت می‌شوند. پزشک با عبور خون بین بطن‌های چپ و راست صدای سوفل قلب را می‌شوند. سوفل قلب ناشی از سوراخ بطنی دارای ویژگی‌های خاصی است که به پزشک این امکان را می‌دهد تا تشخیص دهد که این صدا ناشی از دلایل دیگر نیست. اینکه سوراخ قلب بطنی باعث علائمی شود بستگی به اندازه‌ی سوراخ و موقعیت آن دارد. سوراخ‌های کوچک دهلیزی معمولاً باعث علائم خاصی نمی‌شوند و ممکن است به خودی خود برطرف شوند. سوراخ‌های متوسط و بزرگ دهلیزی که در کودکی درمان نشده باشند ممکن است باعث علائم قابل توجهی شوند. نوزادان ممکن است دارای تنفس سریع‌تر باشند و در حین تلاش برای غذا خوردن خسته شوند. همچنین ممکن است در حین تغذیه دچار تعریق شوند و گریه کنند و وزن آنها با سرعت کمتری افزایش یابد.
تشخیص و آزمایش‌ها
متخصص قلب معاینه‌ای را انجام داده و سابقه‌ی پزشکی کودک را بررسی می‌کند. در صورتی که پزشک مشکوک به سوراخ بین بطنی باشد، ممکن است یک یا چند آزمایش زیر را تجویز کند:
  -  رادیوگرافی از قفسه سینه که تصویری از قلب و اندام اطراف را تهیه می‌کند.
  -  نوار قلب که فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند.
  -  اکوکاردیوگرافی (اکوی قلب) که در آن از امواج صوتی برای تهیه تصویری از قلب و تجسمی از جریان خون از میان حفره‌های قلب استفاده می‌شود. این تست روش اصلی برای تشخیص سوراخ قلب بطنی است.
  -  کاتتریزاسیون قلبی که اطلاعاتی را در مورد ساختار قلب و فشار خون و میزان اکسیژن خون در حفره‌های قلب ارائه می‌کند. این تست معمولاً تنها زمانی برای نقص دیواره بین بطنی استفاده می‌شود که نیاز به اطلاعاتی بیشتری از نتایج تست‌های دیگر باشد. همچنین گاهی از آن برای بستن برخی انواع سوراخ‌های بین بطنی استفاده می‌شود.

درمان
بسیاری از ناهنجاری‌های قلب را می‌توان با یک عمل در اوایل طفولیت برطرف کرد. اختلالات پیچیده‌تر ممکن است مستلزم مجموعه‌ای از دو یا سه عمل باشند که در دوران نوزادی شروع شده و در حدود سه سالگی به اتمام می‌رسند. در بیشتر ناهنجاری‌های پیچیده، کودک بیشتر اوقات خود را تحت مراقبت والدین خود در خانه و مراجعات گاه به گاه به متخصص قلب اطفال و پزشک مراقبت‌های اولیه سپری می‌کند.
عمل‌های کمتر تهاجمی که به جای اتاق عمل در بخش کاتتریزاسیون قلبی انجام می‌شوند، ممکن است برای درمان برخی از مشکلات استفاده شوند. این عمل‌ها شامل آنژیوپلاستی با بالون یا والوولوپلاستی برای برطرف کردن انسداد رگ خونی یا دریچه می‌باشند. در این عمل‌ها، متخصص قلب یک کاتتر که یک لوله پلاستیکی با یک بالون مخصوص متصل به آن است را وارد رگ خونی می‌کند. سپس بالون متورم می‌شود تا ناحیه تنگ رگ خونی یا دریچه قلب را باز کند. یک عمل دیگر، بستن سوراخ از طریق کاتتر به منظور بسته شدن بازشدگی‌ها یا سوراخ‌های غیرعادی در قلب یا رگ‌های خونی بدون عمل جراحی است.
برخی از ناهنجاری‌ها مانند نقص دیواره بینی بطنی متوسط ممکن است با رشد کودک بسته شوند یا اندازه‌ی آن کاهش پیدا کند. هنگام انتظار برای بسته شدن سوراخ، ممکن است نیاز به مصرف برخی داروها باشد که برخی کودکان پس از جراحی همچنان به آن نیاز خواهند داشت.
سوراخ قلب چه از طریق جراحی چه با روش‌های پزشکی درمان شود، کودک نیاز به مراجعه منظم به متخصص قلب اطفال خواهد داشت. در ابتدا ممکن است این مراجعات به دفعات زیاد باشند (هر یک یا دو ماه یک بار)، اما پس از درمان احتمالاً یک بار مراجعه در سال کافی خواهد بود.