اورژانس اجتماعی چیست ؟
در جوامع مختلف با هدف پاسخگویی به نیازهاو مشکلات آحاد جامعه راهکارها و برنامه های متعدد تدوین شده و از روش های مختلف برای رسیدن به هدف مذکور بهره گرفته می شود، که با گذشت زمان این برنامه ها و روش ها متنوع و پیشرفته تر شده است.
بررسی ها نشان می دهد که در گذشته ارائه خدمات به مردم فقط از طریق مراجعه افراد به مراکز و مؤسسات میسر بوده که این شرایط موجب تاخیر و یا کندی در ارائه و دریافت خدمات می شده است.
اما امروزه سازمان بهزیستی با بهره گیری از تکنولوژی و با هدف تسهیل در معرفی و ارایه خدمات به گروههای هدف و در دسترس قرار دادن امکانات و خدمات به آنها در پی آن است تا در کوتاه ترین زمان خدمات خود را به مردم و گروههای هدف سازمان معرفی و ارایه نماید.
در همین راستا دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی از سال 1383 اقدام به راه اندازی خط تلفن اورژانس اجتماعی با شماره سه رقمی بسیار آسان که فراگیری آنها برای همه مردم به آسانی میسر است ( خط 123 یا خط یک ، دو ، سه) نموده است . که در ابتدا با موضوع انجام مداخلات برای موارد کودک آزاری آغاز به کار کرد.
در سالهای اخیر باتوجه به حمایت های خاص سازمان بهزیستی و امکانات و تجهیزات فراهم شده تمامی مراکز استانهای کشور (30 استان) تحت پوشش این خط قرار دارند و این فعالیت از حوزه خاص کودک آزاری فراتر رفته و سایر گروههای در معرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی را نیز شامل می شود. ضمن اینکه سایر گروههای هدف بهزیستی که در شرایط اورژانسی باشد را نیز در بر خواهد گرفت.
از ویژگی های مهم اورژانس اجتماعی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تخصصی بودن
- بموقع بودن
- در دسترس بودن
اورژانس اجتماعی باید این ویژگی ها را داشته باشد تا از این طریق ارائه خدمات اجتماعی به مردم در سازمان بهزیستی کشور محدود به زمان و مکان نگردد و رویکرد فعال جایگزین رویکرد غیر فعال شود و "اجتماع جامعه محوری" در برنامه های عملیاتی شود.
این برنامه استفاده بهینه از منابع مادی و معنوی (نیروی انسانی)، کاهش دیوان سالاری اداری ،تجمع خدمات ، هماهنگی بین واحدها، جامعیت و فراگیری و... را در پی دارد. این برنامه قصد دارد تا مداخله های روانی اجتماعی را قبل از مداخله های قضایی و انتظامی و حتی در کنار این مداخله ها جایگزین کند که این مسئله در پیشگیری از وقوع جرم و قضا زدایی نیز نقش مهمی ایفا می کند.
اهداف اصلی اورژانس اجتماعی
- کنترل و کاهش بحرانهای فردی، خانوادگی و اجتماعی
- در دسترس قراردادن خدمات تخصصی به افرادی که هدف این مجموعه هستند
- ارتقاء توانمندی های افراد در معرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی جهت مقابله با آسیب های اجتماعی در شرایط بحرانی
- جایگزینی مداخله های روانی اجتماعی حین مداخله های قضایی انتظامی
- کمک به قضازدایی و پیشگیری از وقوع جرم
چه کسانی می توانند با اورژانس اجتماعی 123 تماس بگیرند ؟
شاید خیلی ها اسم اورژانس اجتماعی به گوششان رسیده و شاید اطلاعاتی هم در این زمینه داشته باشند اما نمی دانند که چه کسانی می توانند از این خدمات استفاده کنند. در این لیست تمامی مواردی که می توانند برای دریافت کمک با اورژانس اجتماعی تماس بگیرند بیان شده است:
- زوجین متقاضی طلاق
- افراد دارای اختلاف خانوادگی حاد
- زنان و دختران در معرض آسیب اجتماعی یا آسیب دیده اجتماعی
- افرادی که قصد خودکشی دارند یا اقدام به خودکشی کرده اند
- کودکان خیابانی
- همسران آزار دیده
- کودکان آزار دیده
- سالمندان آزار دیده
- مبتلایان به اختلال هویت جنسی
- دختران و پسران فراری از منزل
تمامی افرادی که ذکر کردیم و همچنین تمامی افرادی که در شرایط بحرانی قرار دارند می توانند از یاری اورژانس اجتماعی بهره ببرند.
اقدامات اجرایی اورژانس اجتماعی
اقدامات اجرایی شامل پذیرش ، خدمات تخصصی ، ترخیص و پیگیری پس از ترخیص است.
شماره تلفن اورژانس اجتماعی
این خط از سال 1383 با شماره سه رقمی (123) که یادگیری آن بسیار آسان است در تهران راه اندازی شده و در سال 1385 به 5 مرکز افزایش یافته است ولی از سال 1386 و 1387 در کل استان های کشور راه اندازی شد و در سال 1388 در برخی از شهرستان های دیگر فعال شده است. نیروی تخصصی خط عبارتند از: مددکار اجتماعی و روان شناس. ارائه خدمات این شماره به صورت شبانه روزی است.
دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور بر آن شد تا با حمایت و تعامل با وزارت ارتباطات و فن آوری اطلاعات، نیروی انتظامی کشور، وزارت کشور ، قوه قضاییه و دیگر ارگانهای مربوطه ، نسبت به راه اندازی خط تلفن اورژانس اجتماعی اقدام نماید تا بتواند قدمی موثر در جهت توانمندسازی اقشار در معرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی بردارد.
اقدامات اجرائی پس از تماس با اورژانس اجتماعی
چنانچه تماس تلفنی تماس گیرنده مرتبط با حیطه وظایف این خط نباشد، با ارائه یک راهنمایی کوتاه، تماس قطع می گردد ولی اگر تماس تلفنی مرتبط با وظایف این خط باشد با توجه به شرایط افراد اقدامات ذیل انجام می شود:
- کارکنان اورژانس اجتماعی به صورت حضوری از طریق خدمات اجتماعی سیار در محل حاضر می شوند. (در استانهایی که خدمات اجتماعی سیار راه اندازی نشده است از طریق تیم تخصصی مرکز مداخله در بحران فردی، خانوادگی و اجتماعی اقدامات انجام می شود.)
- ارجاع به مرکز مداخله در بحران فردی، خانوادگی و اجتماعی (اورژانس اجتماعی)
- ارجاع به سایر مراکز تابعه سازمان بهزیستی به تناسب شرایط افراد در حوزه معاونت های امور اجتماعی، امور فرهنگی و مرکز مداخله در بحران فردی، خانوادگی و اجتماعی و ...
- ارجاع به سایر سازمان های موجود اعم از دولتی و غیر دولتی به تناسب شرایط افراد.
راه اندازی خدمات سیار اورژانس اجتماعی
اجتماعات انسانی بویژه در کلان شهرهای چند میلیونی به علت پیچیده تر شدن روابط اجتماعی دچار مشکلات اجتماعی فراوانی می باشند. در جهت جلوگیری و رفع مشکلات و آسیب های اجتماعی می بایست خدمات متناسبی با حداقل سه ویژگی (بموقع بودن، تخصصی بودن ، دردسترس بودن) ارائه نمود.
یکی از راه های اجرایی شدن این سه ویژگی، ایجاد زمینه ای برای ارائه خدمات سیار مبتنی بر جامعه می باشد که در این راستا دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی برنامه خدمات اجتماعی سیار را تدوین که از سال 1387 با خودروهای استاندارد آغاز به کار کرده است.
در این راستا راه اندازی تیم های خدمات سیار اورژانس اجتماعی یک ضرورت اجتناب ناپذیر به حساب می آید زیرا از این طریق می توان افراد در معرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی را به موقع شناسایی نمود و مداخلات لازم را در محل در دسترس آنان قرار داد و همچنین از طریق تقویت مداخلات اجتماع محوری نسبت به ارجاع بازپروری و توانمند سازی آنان اقدام نمود.
در اورژانس اجتماعی سیار کمک به افراد به صورت سرپایی در محل انجام می شود که این خدمات بیشتر در مناطق حاشیه نشین و روستاهایی که از امکانات دور هستند صورت می گیرد.
نکاتی درباره اورژانس اجتماعی
اورژانس، ضابط قضائی نیست که خود را ملزم به پیگیری کند، یک ارگان تخصصی برای کمک به افراد و حمایت‌های روانی اجتماعی از آسیب‌دیدگان است و هیچ نقشی در معرفی مجرم و مجازات او ندارد. البته در این مواقع اورژانس اجتماعی برای مجرم و آزاردهنده برنامه‌های خاصی مانند مشاوره و آموزش و روان‌درمانی و خانواده درمانی ارایه می‌دهد.
در خیلی از موارد، به حکم قاضی، آزارشونده ملزم به زندگی دوباره با آزاردهنده است، بنابراین نیاز به آموزش و درمان شخص مجرم است تا باعث بروز آسیب دوباره نشود. با هر مورد کودک‌آزاری خفیف امکان گرفتن کودکان از خانواده‌ها وجود ندارد و چه بسا این برخورد قهری باعث تزلزل نظام خانواده شود و از آن طرف هم مراکز بهزیستی جایی برای بچه‌هایی که دچار آزار خفیف می‌شوند، ندارند.
اما چه تمایزی بین آزار حاد و خفیف وجود دارد؟ رئیس اورژانس اجتماعی پاسخ می‌دهد: در بیشتر مواقع نمی‌شود مرزی تعیین کرد. به‌طور مثال وقتی والدی کودکی را بشدت کتک می‌زند و زخمی می‌کند، این سوال پیش می‌آید که آیا باید این بچه را از خانواده گرفت یا اینکه باید خانواده را اصلاح کرد؟
باز همین هم خود نیاز به تعریف دارد که جزو کدام یک از چهار نوع کودک‌آزاری جسمانی، جنسی، روانی عاطفی و غفلت است و میزان و شدید آن به چه صورت است. در خیلی از مواقع اورژانس نمی‌تواند مداخله چندانی داشته باشد. بسیار پیش آمده که ما از دادگاه می‌خواهیم نظارت قوی داشته باشد ولی در عمل خلاف آن را می‌بینیم که همین باعث نگرانی مددکاران در به وجودآمدن اتفاق‌های بدتری می‌شود.
نحوه رسیدگی به گزارش شهروندان چنین است: در ابتدا اورژانس به‌صورت تلفنی اطلاعات لازم را می‌گیرد و اگر تشخیص دهد که نیاز به اعزام تیم سیار به محل است، به محل وقوع کودک‌آزاری مراجعه و با فرد خاطی، کودک و اطرافیان او مصاحبه می‌کند. گاهی در این مواقع مشخص می‌شود که اتفاقات ناخوشایندتری هم پیش آمده است.
در صورت نیاز به پیگیری دادگاه، پرونده قضائی تشکیل می‌شود و ممکن است کودک از خانواده جدا و به مراکز بهزیستی سپرده شود یا به اقوام داده شود. اگر احساس کنیم که افراد دیگر خانواده می‌توانند از کودک مراقبت کنند، نگهداری از کودک به آنها سپرده می‌شود.
توسعه خدمات اورژانس اجتماعی
مسعودی فرید در ارتباط با آموزش و فعالیت در مناطق حاشیه‌ای می‌گوید، اورژانس اجتماعی از چهار بخش تشکیل شده است؛
- خط ١٢٣
- خدمات سیار
- مرکز مداخله برای نگهداری کوتاه‌مدت از افرادی که نیاز دارند از خانه دور باشند.
- پایگاه‌های خدمات اجتماعی که در مناطق حاشیه نشین و آسیب خیز شهری واقع شده و با مرکز مداخله در بحران ارتباط دارند و افراد در معرض آسیب را در این مناطق شناسایی کرده و در صورت نیاز به اورژانس اجتماعی ارجاع می‌دهند.
کار دیگری که درحال اقدام است، راه اندازی مراکز خدمات جامع بهزیستی است که شامل خدمات زیر است:
- خدمات توانبخشی
- خدمات پیشگیری از محرومیت‌ها و آسیب‌های اجتماعی مثل معاینه برای تنبلی چشم و مشکلات شنوایی
- آموزش مهارت‌های زندگی
علاوه بر اینها، خدمات اجتماعی مانند رسیدگی به مسأله کودک آزاری یا ارجاع افراد معتاد برای درمان و نیز راه‌اندازی مشاغل خانگی مورد توجه قرار گرفته است. درحال حاضر این طرح از ٣٠ شهرستان محروم کشور شروع شده که طی چند ماه آینده به صورت صددرصدی راه‌اندازی می‌شود.
مشکلات و کمبودهای اورژانس اجتماعی
به‌گفته رئیس سازمان اورژانس اجتماعی یکی از بزرگترین نیازهای اورژانس اجتماعی این است که هنوز کارشناسان به‌صورت پیمانی و رسمی استخدام نشده‌اند و این عدم امنیت شغلی باعث تزلزل ماندگاری آنها می‌شود. از دید ناظران و اعتراف مسئولان اورژانس اجتماعی؛ کمبود پرسنل و نیروهای این نهاد از اصلی‌ترین مشکلاتی است که مانع رسیدگی سریع به درخواست‌های مددجویی می‌شود.
نمود بیرونی این مسأله برای برخی مراجعه‌کنندگان به اورژانس اجتماعی شاید این باشد که اورژانس می‌خواهد تماس‌گیرندگان را به نوعی منصرف یا به عبارت عامیانه دست‌به‌سر کند.
به همین خاطر شماری می‌گویند با توجه به محذورات چرا این نهاد از ظرفیت افراد داوطلب استفاده نمی‌کند. فرید می‌گوید: در بسیاری از موارد ما نمی‌توانیم صرفا افراد داوطلب را به محل کودک آزاری اعزام کنیم. در موردی مثل خودکشی کودک یک داوطلب با آموزش ابتدایی چه خدماتی می‌تواند ارایه دهد؟
از این رو ما نیاز به افرادی داریم که به نحو کامل آموزش دیده باشند و به شکلی تخصصی و حرفه‌ای با موارد گوناگون برخورد کنند. هر چند در مواردی که نیاز به تخصص چندانی ندارد می‌شود برای استفاده از داوطلبان برنامه‌ریزی کرد.
او درباره وضع گسترش اورژانس اجتماعی توضیح می‌دهد: در پایان سال ٩٥ ما در ١٩٧ شهر اورژانس اجتماعی داشته‌ایم و امسال هم با توجه به مصوبه برنامه ششم توسعه که در تمام شهرهای بالای ٥٠هزار نفر هم باید اورژانس راه‌اندازی شود، تاسیس بیش از ١٤٠مرکز جدید را در‌سال جاری پیش رو داریم، به‌طور قطع نیاز به بکارگیری نیروهای بیشتری در این فرآیند است.
مسأله دیگری که در مورد کارکردهای اورژانس اجتماعی مطرح است، ناآگاهی بسیاری از شهروندان از خدمات و حتی وجود این نهاد است. به گفته معاون اجتماعی بهزیستی، سازمان بهزیستی درحال تدوین سلسله نشست‌هایی با رسانه‌هاست که عموم مردم با روند خدمات سازمان آشنا شوند و بتوانند در رفع آسیب‌ها همکاری لازم را داشته باشند.
دادستان‌ها در همه استان‌ها مثل تهران وارد عمل نمی‌شوند و پروسه سرگیجه‌آوری را شاهدیم، چون باید در این پروسه به کلانتری مراجعه کنیم یا به قوه قضائیه. در صورتی که از کلانتری شروع کنیم، از ما حکم می‌خواهند و اگر از طریق قوه‌قضائیه وارد عمل شویم ما را به کلانتری ارجاع می‌دهند.
با توجه به فراوانی این معضل در جامعه، این فرآیند از واقعیت‌های جامعه خیلی عقب‌تر است. همچنین قانون هم دست ما را باز نمی‌گذارد. بسیار اتفاق افتاده که مددکار ما خواسته وارد خانه شود ولی در عمل قادر به این کار نیست. حتی درصورتی که ما پس از تلاش‌های فراوان اقدام هم کنیم و درنهایت کودک به بهزیستی سپرده شود، فردای آن روز آن کودک به خانه قبلی بازمی‌گردد.
«فاطمه دانشور»، عضو دوره چهارم شورای شهر تهران و موسس و مدیرعامل موسسه نیکوکاری «مهرآفرین» در همایشی مرتبط با بحث کودک‌آزاری هم معتقد است: با وجود تلاش‌هایی که برای کاهش کودک‌آزاری انجام شده، هنوز این اقدامات موثر نبوده است، اورژانس اجتماعی راه‌اندازی شده ولی ما هنوز جرأت نداریم آن را تبلیغ کنیم، چون می‌دانیم که زیرساخت‌ها برای آن کافی نیست و نمی‌تواند پاسخگوی نیازی باشد که در جامعه ایجاد می‌شود.
زیرساخت‌های بهزیستی تقویت نشده، به‌عنوان مثال مددکار وقتی وارد عرصه می‌شود، قدرت مداخله ندارد و نمی‌تواند به اندازه کافی در این موضوعات ورود کند. سوال اساسی من از دولت این است که چرا دولت، بهزیستی را تقویت نمی‌کند، چقدر زیرساخت‌های این نهاد را توسعه می‌دهیم که این همه توقع از این نهاد داریم؟ این سازمان شاید برای ٢٠سال گذشته پاسخگو بود اما در شرایط فعلی نمی‌تواند موثر واقع شود و باید حتما فکری برای آن کرد.
