تأثیر شیوع کرونا بر تولید زباله، مصرف آب و آلودگی هوا در ایران

95

1399/1/26

17:14


تأثیر شیوع کرونا بر تولید زباله، مصرف آب و آلودگی هوا در ایران

سلامت نیوز: کووید-١٩ از نخستین روزهای شیوع به محیط‌زیست اشاره داشت؛ وقتی که گفته شد منشأ ‏آن احتمالا سوپ خفاش و پنگولین است، وقتی با قرنطینه مردم در خانه‌ها، دلفین‌های فراری از آب‌های آلوده ‏به ونیز برگشتند و بزهای کشمیری خیابان‌های ولز را برای چریدن امن دیدند یا وقتی که نمودارها نشان داد ‏با تعطیلی بسیاری مشاغل و کارخانه‌ها، حجم تولید گازهای گلخانه‌ای به شدت کاهش یافته است .

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شهروند ، در ایران هم ‏اجرای طرح فاصله‌گذاری اجتماعی و محدودیت‌های مختلف، امنیت مناطق چهارگانه زیر نظر سازمان محیط‌زیست را در روزهای تعطیل بالا برد، گیاهان دارویی در ارتفاعات استان مرکزی فرصت روییدن یافتند، آمار ‏شکار غیرمجاز زنجان پایین آمد و با خلوت‌شدن خیابان‌ها در بعضی روزهای عید، کیفیت هوا بهتر شد. ‏صرف‌نظر از مرگ‌ومیر گسترده‌ای که شیوع کووید-١٩ سبب آن شده، فرصتی برای تنفس زمین پیش آمده ‏است.

چنانکه بعضی به کنایه گفتند باید رد ویروس را از فعالان محیط‌زیست گرفت. همه این اتفاقات ‏خوب اما برای محیط‌زیست نبوده؛ خانه‌مانی ایرانی‌ها از سوی دیگر مصرف آب را تا ٤٠درصد بیشترکرده و ‏توصیه به رعایت اصول بهداشتی، میزان استفاده از شوینده‌ها را افزایش داده و طر‌ح‌های بازیافت در ایران و ‏بسیاری کشورها متوقف و تولید پسماند‌های عفونی از همیشه بیشتر شده است.

همچنین با کاهش فعالیت‌های ‏اقتصادی و افت قیمت نفت در بازار جهانی، نگرانی‌ها درباره بحران محیط‌زیستی افزایش یافته است. ما تا قبل ‏از این خودمان را در حبابی امن می‌دیدیم و حالا کرونا ویروس جدید مثل سوزنی این حباب را ترکانده است. ‏دو روز پیش روزنامه گاردین در گزارشی از رکورد دوونیم‌میلیارد تنی کاهش میزان انتشار کربن حاصل از ‏صنایع سوخت‌های فسیلی گفت که با شیوع کرونا اتفاق خواهد افتاد. براساس این گزارش، محدودیت‌های ‏بی‌سابقه در زمینه سفر، کار و صنعت، بزرگ‌ترین کاهش تقاضا برای سوخت‌های فسیلی (تا ٥درصد) را به ‏ثبت رسانده است.

با این همه کارشناسان محیط‌زیست می‌گویند موهبت‌های خانه‌نشینی همگانی، مثل ‏مسکن زودگذر است. آنها نگران ادامه تبعات شیوع ویروس مرگبارند و می‌گویند بهبود وضعیت مقطعی است.‏این موضوعی است که اینگر آندرسِن، رئیس برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد هم در هفته گذشته به ‏آن اشاره کرد:

«تأثیرات مثبت و قابل مشاهده این همه‌گیری از جمله بهبود کیفیت هوا یا کاهش انتشار ‏گازهای گلخانه‌ای موقت است، زیرا این تأثیرات حاکی از عقب‌افتادگی اقتصادی غم‌انگیز و پریشانی بشر است و ‏نباید آن را دستاوردی برای محیط‌زیست دانست‎.»

‏این میان یک تأثیر غیرمستقیم شیوع کرونا، بیش از دیگر اتفاقات ابعاد جهانی داشته و آن کاهش شدید تولید ‏گازهای گلخانه‌ای و دی‌اکسید نیتروژن به دلیل کاهش فعالیت‌های انسانی است؛ تولیدات بخش‌های مهم ‏صنعتی از جمله زغال‌سنگ و نفت پالایشگاه در چین کاهشی ١٥ تا ٤٥درصدی داشته است و آژانس فضایی ‏اروپا از تصاویر ماهواره‌ای رونمایی کرده که کاهش ترکیبات گازهای دی‌اکسید نیتروژن را در آسمان ایتالیا ‏نشان می‌دهد. در ایران هم کلانشهرها بهبود کیفیت هوا را بیشتر تجربه کرده‌اند که البته نمی‌توان نقش ‏ناپایداری هوا را در این وضعیت انکار کرد.

گاردین در گزارش اخیرش نوشته با اینکه کارشناسان اقلیم انتظار ‏داشتند میزان انتشار کربن حاصل از سوخت‌های فسیلی در سال ٢٠٢٠ به نسبت حدود ٣٦ ونیم میلیارد تن ‏در سال گذشته افزایش یابد، در عوض شاهد انتشار دی اکسید کربن در پایین‌ترین سطح خود به نسبت یک ‏دهه اخیر هستند. با عینک خوش‌بینی، اینها نتایج خوب انتشار یک ویروس کشنده است.

‏گاردین در روزهای گذشته در گزارش دیگری نوشت که ترس تازه دانشمندان این است که نظارت و تحقیقات ‏آب و هوایی قربانی کرونا ویروس جدید شود. هراس دانشمندان این است که بحران شیوع کووید-١٩ برای ‏جمع‌آوری داده‌های زیست‌محیطی به پروژه‌هایی آسیب برساند. بر اساس این گزارش محدودیت‌های بهداشتی ‏بر اجرای بعضی پروژه‌های بلندمدت اثر گذاشته و اگر قرار باشد همه‌گیری در یک دوره طولانی ادامه داشته ‏باشد، ممکن است نظارت روتین بحران اقلیمی را هم تحت‌تأثیر قرار دهد.

این گزارش می‌گوید دانشمندان ‏هشدار داده‌اند که هم‌اکنون پاندمی کرونا ویروس کار میدانی علمی را متوقف کرده است و حتی ممکن است ‏بر نظارت بر برنامه آب‌وهوا هم تأثیر بگذارد. در حال حاضر پروژه‌های مهم جمع‌آوری داده‌های زیست‌محیطی ‏به دلیل نگرانی از بیمار شدن تیم تحقیقاتی، به تعویق افتاده یا لغو شده است. این در حالی است که به گفته ‏دبیرکل سازمان جهانی هواشناسی تأثیر بحران اقلیمی و افزایش فجایع ناشی از آن ادامه دارد.‏

آتش در جنگل نیفتاد

در ایران همزمانی قرنطینه و نوروز، گردشگری را تعطیل کرد و باعث شد طبیعت، شلوغی همیشگی بهار را ‏تجربه نکند. با بستن ورودی جنگل‌ها و پارک‌های کشور، این‌طور که علی عباس‌نژاد، فرمانده یگان حفاظت ‏سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری به ایسنا گفته در نبود گردشگر، «آتش‌سوزی خاصی» در عرصه‌های ‏جنگلی و مرتعی رخ نداده است.

مناطق چهارگانه و پارک‌های ملی تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌‏زیست هم خالی از مردم بوده و روز طبیعت امسال، واقعا به نفع طبیعت به سر شد. با اجرای طرح ‏خلوت‌سازی از نهم فروردین، ترددها کاهش یافته و بر اساس گزارش فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست، ‏دست‌کم در نوروز حضور مردم در مناطق چهارگانه ٩٠درصد کاهش داشته است.

اداره منابع طبیعی استان ‏مرکزی هم گزارش داده که همسو با تصمیم ملی برای پیشگیری از شیوع بیماری کرونا، برداشت گیاهان ‏دارویی ممنوع شده و به عکس هر سال، گیاهان فرصت روییدن پیدا کرده‌اند. فرمانده یگان حفاظت اداره ‏محیط‌زیست استان زنجان هم گفته به دلیل شیوع بیماری کرونا، تمایل شکارچیان غیرمجاز به شکار حیات ‏وحش به شدت کاهش یافته است.

‏پیدا کردن رد کرونا در سوپ خفاش و ارتباطش با پنگولین (نوعی مورچه‌خوار) باعث شده بخش تنوع زیستی ‏سازمان‌ملل هم بار دیگر ممنوعیت تجارت حیوانات زنده را برای مصرف انسان درخواست کند. بازار فروش ‏حیوانات وحشی در چین هم به طور موقت تعطیل شده است، تصمیمی که اگر همیشگی باشد، هم به نفع ‏حیات وحش است و هم به نفع بهداشت عمومی.‏


موثر به اندازه یک قرص مسکن

اميد بزرگ حداد، سرپرست پیشین دانشکده محیط‌زیست مثل بسیاری از کارشناسان دیگر معتقد است این ‏اتفاقات اثر بلندمدتی بر محیط‌زیست نخواهد گذاشت. او که استاد پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه ‏تهران است می‌گوید: «آثار مثبت قرنطینه ظاهر شده اما با شکستن زنجیره شیوع و برطرف ‏شدن مشکل جهانی، وضعیت دوباره به حالت اولیه بازخواهد گشت، هرچند زمان این بازگشت معلوم نیست.

‏برای صنایع ظرفیتی مشخص در نظر گرفته شده و در حال حاضر بعضی به صورت مقطعی از کارکردشان دور و بعضی از گردونه خارج شده‌اند. بنابراین طبیعی است که در کیفیت هوا بهبود وضعیتی شاهد باشیم.

‏بعد گذر بحران هم گمان نمی‌کنم موج مصرف به راه بیفتد و آلودگی شدید شود. در نهایت به روند پایدار ‏قبلی برمی‌گردیم.» از نگاه او آثار مثبت خانه‌نشینی و توقف فعالیت‌های صنعتی از جنبه محیط‌زیستی شاید ‏خوشحال‌کننده باشد اما ضربه‌ای که به اقتصاد وارد می‌شود، چه بسا بسیار بیشتر از منافع آن است.‏‎ ‎

اگرچه ‏بسیاری شغل‌شان را از دست داده‌اند اما سی‌بی‌سی نیوز در گزارشی نوشته که دورکاری به دلیل مهار کرونا ‏ویروس، به محیط‌زیست هم کمک می‌کند‎.‎‏ در این گزارش گفته شده که به طور مثال در شرایط حاضر بیشتر ‏از ٤میلیون شاغل کانادایی امکان دورکاری دارند و اگر دو روز در هفته دورکاری کنند، ٣٨٥هزار و ٢٣١ ‏خودرو از جاده‌ها کم می‌شود و تولید و انتشار گازهای گلخانه‌ای سالانه ۱.۹ میلیون تن کاهش خواهد یافت.

اما ‏در ایران که بسیاری کارشان را از سر گرفته‌اند و دورکاری‌ها پایان یافته، به نظر نمی‌رسد که قرار باشد تغییرات ‏حاصل از قرنطینه مدتی طولانی دوام بیاورد. از طرف دیگر، هنوز بررسی علمی درباره آثار شیوع این ویروس بر ‏محیط زیست در کشور منتشر نشده و کارشناسان حوزه هر کدام از ظن خود شواهد را تحلیل می‌کنند. بزرگ ‏حداد می‌گوید: «در ایران فاصله‌گذاری اجتماعی با تعطیلی نوروز همراه شد؛ هرچند کاهش تولیدات، ‏فعالیت‌های اقتصادی و رفت‌وآمدها در مقایسه با نوروزهای گذشته تفاوت چندانی نداشته است. صنایع به طور ‏کامل تعطیل نشدند و تنها ساعات کاری‌شان کم شد.

بسیاری با ایجاد تمهیداتی به کارشان ادامه می‌دهند اما ‏با دورکاریِ شمار زیادی از کارمندان، آلاینده‌های ناشی از تردد خودروها تا حدودی کمتر شده. با همه اینها فکر ‏می‌کنم تأثیر این قرنطینه کوتاه شبیه تأثیر تعطیلی‌ها برای کاهش آلودگی هواست که درمانگر نیست اما مثل ‏یک مسکن عمل می‌کند.»‏مشکل آلودگی از به‌روز نشدن صنایع استدر روزهای خانه‌نشینی، کلانشهرها باز هم آلودگی را تجربه کردند، هم اسفند ماه و هم فروردین.

مسعود ‏تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید: «در حال حاضر ‏مصرف بنزین کاهش پیدا کرده است و به ٤٠-٥٠ میلیون لیتر در روز رسیده‌ایم. با وجود رعایت ‏فاصله‌گذاری اجتماعی، اگرچه آلودگی کمتری وارد هوا می‌شود اما این بهبود مقطعی بود و دوباره به وضع ‏قبل برگشت.

استفاده از خودروهای شخصی بیشتر شده و به طور مثال آمار روزانه خودروهای ورودی ‏به تهران همچنان بالاست. بنابراین اگر بهبودی هم در وضعیت کیفیت هوا بوده، در نتیجه کاهش تردد بوده؛ ‏هرچند آن‌طور که انتظار داریم آلودگی هوا در کلانشهرها کاهش پیدا نکرده است.» از طرف دیگر به گفته او در ‏حالی که ایران از اساس کشوری صنعتی نیست، با تعطیلی کارخانه‌ها، از آلودگی هوا کاسته نمی‌شود، چون ‏مشکل از به‌روز نشدنِ صنایع قدیمی است.‏


الگوی پسماند عوض شد و بازیافت متوقف

‏با شیوع ویروس کرونا مصرف مواد غذایی و بهداشتی بیشتر شده و به تبع آن تولید زباله افزایشی قابل توجه ‏پیدا کرده است؛ هم پسماندهای خانگی و هم زباله‌های عفونی. اداره محیط زیست انسانی استان تهران گزارش ‏داده که ترکیب پسماندها در تمام استان‌ها تغییر کرده و در تهران آمار تولید زباله در ٥٠ روز اخیر بالاتر رفته ‏است.

بر اساس آمار شهرداری تهران میزان پسماند تولیدی این شهر که از ۷۵۰۰ تن به حدود ۵۰۰۰ تن در ‏روز کاهش پیدا کرده بود با شیوع ویروس کرونا به همان میزان قبلی برگشته ‌است، با این تفاوت که آنالیز ‏زباله‌ها تغییر کرده است، یعنی حجم قابل توجهی دستکش و ماسک از جنس‌های مختلف به‌ویژه منسوجات و ‏پلاستیک، ترکیب زباله همیشگی را بر هم زده است‎.‎‏

فاطمه اکبرپور، رئیس این اداره به ایسنا گفته که البته ‏افزایش میزان پسماند فقط ناشی از افزایش استفاده از ماسک، دستکش و وسایل حفاظتی نیست بلکه خورد و ‏خوراک مردم و استفاده آنان از مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده نیز در تغییر ترکیب پسماند شهری موثر بوده ‏است‎.‎‏ علاوه بر این، به گفته او طی حدود یک ماه گذشته پسماندهای بیمارستانی ۲۰۰ تن افزایش پیدا کرده ‏است.

‏با شیوع بیماری و افزایش مرگ‌ومیرهای ناشی از آن بازیافت زباله‌ها متوقف شد. در تهران از ابتدای اسفند این ‏فرآیند متوقف شده و قرنطینه خانگی حجم تولید زباله را هم افزایش داده است. به گفته صدرالدین علی‌پور، ‏مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران، در حالی که پیش از شیوع ویروس کرونا حجم پسماند ‏ورودی به آرادکوه روزانه به ٤ هزار و ٨٠٠ تن رسیده بود، در حال حاضر با قطع جریان تفکیک زباله، روزانه ٧ ‏هزار تن پسماند در تهران دفن می‌شود.

این روند تبعات محیط زیستی در پی خواهد داشت که بزرگ‌شدن ‏حجم دریاچه شیرابه، تنها یکی از آنهاست.‏سازمان حفاظت محیط زیست از اسفندماه دستورالعمل‌هایی برای مدیریت پسماند عفونی و بیمارستانی به ‏استان‌ها ابلاغ کرده است. معاون محیط زیست انسانی می‌گوید: «کرونا اثرات منفی طولانی‌مدتی بر پسماند ‏خواهد گذاشت.

این پدیده تازه‌ای است که با آن مواجه شده‌ایم و به همین دلیل آمادگی اجرای آن را ‏نداشتیم. البته این تجربه در تمام دنیا جدید است. ما که تا قبل از این، درباره تفکیک زباله با مشکل روبه‌رو بودیم، ‏با بخش عفونی هم مواجه شدیم. وقتی می‌گویند کارخانه‌ای در روز ٥٠ میلیون ماسک تولید می‌کند یعنی در ‏روز باید٥٠ میلیون زباله عفونی جمع‌آوری شود و این حتما سطل زباله و امحای جدا نیاز دارد. این از جمله ‏مواردی است که در دنیا آمادگی برای آن وجود نداشت و به همین دلیل بازیافت متوقف شد.»

به گفته او ‏دستگاه‌های متولی از ١٠ روز پیش دستورالعمل‌های خودشان را به کار گرفته‌اند، دستورالعمل‌هایی که از ‏تجربه چین به دست آمده است. «در جایی مثل بیمارستان که تولید پسماند به صورت متمرکز است، نظارت ‏شدیدی داریم اما در سطح شهر که پسماند پراکنده است این آمادگی اصلا وجود نداشت و طول کشید همه ‏کم‌کم در مواجهه با این پسماند خودشان را پیدا کنند.

از طرف دیگر درست است که ماندگاری این ویروس در ‏پسماند طولانی نیست، اما زباله‌های تولیدی آن به عنوان یک پسماند تجزیه‌ناپذیر در طبیعت بحران ایجاد ‏خواهد کرد.» در حالی که برای جلوگیری از شیوع، ایران و بسیاری از کشورهای دیگر فرآیند بازیافت را به ‏طور کامل متوقف کرده‌اند اما مشهد از یک هفته پیش جمع‌آوری زباله‌های خشک را از سر گرفته و برنامه ‏بازیافت شهرهای دیگر هم به زودی به حالت قبل بازخواهد گشت.

این در شرایطی است که نگرانی درباره نوع ‏برخورد با پسماندهای عفونی کم نیست؛ به طوری که در روزهای گذشته، سعید محمودی، مدیر کل حفاظت ‏محیط زیست استان تهران درباره نحوه دفع زباله‌های خانه‌های دارای بیمار کرونا ابراز نگرانی کرده و به ایلنا ‏گفته بود: «در رابطه با بیمارستان‌ها یا مراکزی که سیستم تصفیه دارند، اغلب جای نگرانی وجود ندارد، زیرا ‏این زباله‌‌های عفونی از فیلتر دستگاه‌‌های تصفیه عبور داده می‌شوند.

بیشتر ما نگران وضعیت زباله‌‌هایی هستیم ‏که از این قبیل فیلتر‌ها عبور داده نمی‌شوند‎.‎‏ نه صرفا در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، بلکه زمانی که یک بیمار ‏کرونایی در خانه وجود دارد، زباله‌های خانگی او با وضع متفاوتی تلقی می‌شود؛ این زباله‌ها کاملا ویژه و ‏خطرناک است و حتما باید با عنوان زباله‌‌های عفونی دفع شود‎.‎‏» بر اساس آمار سازمان پسماند شهرداری ‏تهران در حالی که تا پیش از این حجم ماهانه پسماند پزشکی تهران به ٦٠ تا ٧٠ تن می‌رسید، اکنون این ‏میزان به ١٠٠ تن رسیده است.‏


افزایش مصرف آب تا ٣٠ درصد

شیوع بیماری در هوا تأثیراتی کوتاه داشته اما علاوه بر پسماند، آب هم در معرض خطر جدی قرار ‏گرفته است. اوایل ماه جاری وزیر نیرو از افزایش مصرف ٤٠ درصدی آب شرب در بعضی شهرها در مقایسه با سال ‏گذشته خبر داد. معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست بالا رفتن مصرف آب و آلوده‌شدن ‏آن را از آثار این روزهای خانه‌نشینی و شیوع بیماری می‌داند:

«افزایش مصرف باعث می‌شود در تابستان و ‏فصل‌های بعد دچار مشکل و بعد ناچار شویم در بعضی مناطق از آب‌های زیرزمینی استفاده کنیم و در ‏نهایت فرونشست افزایش پیدا کند. افزایش مصرف آب نشان می‌دهد مردم در حال نظافت و شست‌وشو به ‏دلیل توصیه‌های بهداشتی هستند. بنابراین استفاده از شوینده‌ها هم بیشتر شده است. این شوینده‌ها در حالی ‏وارد طبیعت می‌شود که هیچ‌یک از تصفیه‌خانه‌های کشور توانایی حذف آنها را ندارند.»‏

مطالب مشابه


نظرات


تصویری


ویدئو