اردشیر میرمنگره: هدف حفظ ارتباط بین مخاطبان تجسمی و آثار هنری است / نگاهی به نمایشگاه آنلاین "هشتاد پرتره از پیشروان هنر و ادبیات معاصر ایران"

سرویس تجسمی هنرآنلاین: صفحه اینستاگرام موسسه توسعه هنرهای تجسمی معاصر در روزهای گذشته محل نمایش مجموعه‌ای از آثار هنری بود که برای اغلب مخاطبان هنر، تازگی داشت. مجموعه‌ای از طراحی چهره که حدود 40 سال پیش توسط هنرمندان مختلف به تصویر کشیده شده و در نمایشگاهی با عنوان "هشتاد پرتره از پیشروان هنر و ادبیات معاصر ایران" به نمایش درآمده بود، در طول 10 روز در صفحه @tajasomi به نمایش درآمد و فرصتی را در اختیار بینندگان گذاشت تا با نحوه کار عده‌ای از اساتید شناخته شده هنر ایران، در آن مقطع زمانی آشنا شوند.

محمدابراهیم جعفری، هایده زرین‌بال، حسین کاظمی، فرامرز پیلارام، احمد صنعتی، علی‌اصغر داوودی، علی‌اکبر صنعتی، پروانه اعتمادی، مینو قاسمیه، نسرین افشار، محمود اولیاء، آیدین آغداشلو، غلامحسین نامی، صادق تبریزی، هوشنگ سیحون، نیکزاد نجومی، بهروز گلزاری، رسام ارژنگی، محمدحسین شیددل، ویکتور دارش و هانیبال الخاص هنرمندانی هستند که آثار آنها در این مجموعه دیده می‌شود.

همه آثار این مجموعه طراحی‌های سیاه‌وسفید هستند و تنها نقاشی حسین کاظمی از ابوالحسن اقبال آذر و نقاشی‌های رسام ارژنگی از عارف قزوینی و درویش خان هستند که در آنها رنگ به کار رفته است. نکته دیگری که در این میان به چشم می‌رسد آن است که محمود اولیاء، علی‌اکبر صنعتی و حسین کاظمی هنرمندانی هستند که پرتره‌ای از خود را به تصویر کشیده و در این نمایشگاه ارائه کردند.

می‌توان گفت که بیشتر هنرمندان در بازنمایی چهره سوژه خود به واقعیت وفادار بوده و تلاش کرده‌اند تصویری منطبق با اصل را ارائه دهند. آنها از ابزار معمول مانند مداد و ذغال استفاده کرده و با سایه و روشن‌ها بر روی کاغذ تصویری از مفاخر ایران را بازنمایی کرده‌اند. اما در تعداد اندکی از آثار با رویکردهای دیگری مواجه هستیم؛ زیرا هنرمند با ساده کردن یا استفاده از خط و بافت تلاش کرده است از واقع‌گرایی صرف دوری کرده و تصویری متفاوت را به وجود آورد.

محمدابراهیم جعفری در تصویر ابوالقاسم لاهوتی با استفاده از حرکت خطوط نازک در جهت‌های مختلف، حجم چهره را به وجود آورده است. فرامرز پیلارام نیز پرتره جهانگیرخان صوراسرافیل را با هاشورهای منظم به تصویر کشیده است. علی‌اکبر صنعتی چهره علی‌اصغر گرمسیری را با لکه‌های مرکب نمایش داده اما پروانه اعتمادی برای تصویر کردن چهره پرویز ناتل خانلری تنها از خطوط محیطی برای نمایش اجزای چهره استفاده کرده و تصویری ساده اما گویا به وجود آورده است.

احمد صنعتی در پرتره صادق چوبک با خطوطی قوی و تیره که از جهت‌های مختلف وارد تصویر شده‌اند، چهره‌ای محکم و پراحساس را به وجود آورده است. آیدین آغداشلو در رسم نیم‌تنه روح‌الله خالقی زمینه‌ای خاکستری را ایجاد کرده که خطوط نازک و مقطع روی آن بدون آنکه چندان به چشم بیایند به‌خوبی چهره مورد نظر را تداعی می‌کند. او پرتره ابراهیم پورداوود را نیز در فضایی سورئال به تصویر کشیده و نیم‌تنه‌ای سه‌بعدی از او را در میان دشتی فراخ قرار داده است.

صادق تبریزی چهره میرزاده عشقی را به صورت طبیعی ترسیم کرده است، اما در زمینه و لباس او با حرکت دوار خاکستری‌ها، موجی از احساس را به وجود آورده است. غلامحسین نامی در پرتره میرزا آقا تبریزی با هاشورهای نازک و فراوان، چهره‌ای مبهم را به تصویر کشیده است و محمدحسین شیددل چهره کمال‌الملک را با استفاده از چند خط ساده و اندکی سایه زدن به تصویر کشیده است که در تضاد کامل با شیوه نقاشی پر جزییات کمال‌الملک بوده است.

اردشیر میرمنگره که گردآوری این نمایشگاه مجازی را بر عهده داشته است در گفت‌وگو با هنرآنلاین اظهار داشت: با توجه به اینکه در دوران شیوع بیماری کرونا فعالیت‌های هنری کم شده و در نتیجه ارتباط مخاطبان با آثار هنری کمتر شده، اداره کل هنرهای تجسمی برنامه‌هایی تدارک دید که در فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی بتوانیم ارتباط مخاطبان با آثار هنری را حفظ کنیم. یکی از ایده‌هایی که در این زمینه به نظر من رسید بازنشر آثار نمایشگاهی بود که تیرماه ۵۷ در فرهنگسرای نیاوران برگزار شده بود.

میرمنگره افزود: نمایشگاه "هشتاد پرتره از پیشروان هنر و ادبیات معاصر ایران" مجموعه‌ای از طراحی و نقاشی بود که در آن ۲۱ هنرمند مطرح آن دوران ۸۰ اثر را ارائه کردند. بعضی از این هنرمندان یک اثر و بعضی دیگر حدود ۱۰ اثر در نمایشگاه داشتند. آنها چهره افراد تاثیرگذار در شاخه‌های مختلف هنرهای تجسمی، سینما، موسیقی، ادبیات و... را طراحی و نقاشی کردند و همان زمان یک کاتالوگ هم از نمایشگاه منتشر شد.

میرمنگره ادامه داد: با توجه به این‌که چهل سال از آن نمایشگاه گذشته و دسترسی به آن کتاب هم برای بیشتر افراد میسر نیست، فکر کردم شاید بازنشر آثار برای هنرمندان و مخاطبان هنر امروز جالب‌توجه باشد. بنابراین آثار کاتالوگ را اسکن و ویرایش کرده و سپس در فضای مجازی منتشر کردیم.

او درباره ویژگی‌های این مجموعه گفت: انجام این کار از چند جنبه برای من جذاب و جالب بود که فکر ‌کردم شاید برای مخاطبان هم این‌طور باشد. نخست آن‌که تعدادی از هنرمندانی که این آثار را خلق کردند بعداً کار دیگری به این شیوه از آنها ندیدیم. به‌عنوان‌مثال آنها را با کارهای بزرگ نمایشگاهی می‌شناسیم اما در این نمایشگاه پرتره‌هایی ساده و صمیمی از آنها نمایش داده شده است. یا ممکن است آنها دوره‌ای کار فیگوراتیو و پرتره انجام می‌دادند اما در چند دهه بعدی شیوه کار آنها تغییر کرده است. نکته دیگر تنوع دست‌خط هنرمندان است. بعضی از آنها عین به عین چهره را شبیه‌سازی کرده‌اند و عده‌ای دیگر بر اساس شخصی که سوژه کارشان بوده و با توجه به رشته فعالیت و روحیات او آثاری را به وجود آورده‌اند که معرف آن شخص باشد.

میرمنگره با بیان اینکه تعدادی از هنرمندان این مجموعه در قید حیات نیستند، افزود: افرادی مانند پیلارام، صنعتی و جعفری بیشترین تعداد کار را در این مجموعه دارند. این نمایشگاه احتمالاً گردآورندگانی داشته که هنرمندان یا سوژه کار را انتخاب کرده‌اند. در کاتالوگ نام 6 نفر به عنوان مسئولان پروژه نوشته شده است که کیوان مهجور، محمدابراهیم جعفری و یعقوب امدادیان مطرح‌ترین آنها هستند.

او درباره بازخوردهای انتشار مجدد این آثار گفت: استقبال خوبی از جانب مخاطبان صورت گرفت و عقیده داشتند که این کارها برای‌شان تازه و جالب بوده است. این کار یک جنبه پژوهشی داشت که باعث شد شیوه کار بسیاری از اساتید در چهل سال پیش به چشم مخاطبان بیاید. حتی آقای مهجور که یکی از برگزارکنندگان نمایشگاه بود از خارج کشور با ما تماس گرفت و از بازنشر مجموعه ابراز خوشحالی کرد.