هر دختر از زمانی که در رحم مادر خود قرار دارد تعداد زیادی فولیکول در بدنش تشکیل می شود که بعد از به دنیا آمدن به تدریج این فولیکول ها کم می شوند. در واقع این فولیکول ها محل بلوغ تخمک ها قبل از باروری هستند و با بلوغ دختر در هر سیکل قاعدگی در روزهای تخمک گذاری یکی از فولیکول های بالغ یک تخمک قابل باروری را آزاد می کند. پس از گذشت سنین باروری زن، به میزان قابل توجهی این فولیکول ها کاهش یافته و در دوران یائسگی تقریبا از بین می روند و یا تعدادشان آنقدر کم است که دیگر بارداری اتفاق نمی افتد.
اما سوالی که برای مخاطبان اومایی عزیز ممکن است به وجود بیاید این است که اندازه فولیکول برای بارداری و بچه دار شدن چقدر باید باشد؟ با ما تا پایان این مقاله همراه باشید تا پاسخ همه سوالات مربوط به فولیکول را پیدا کنید.
در این مقاله می خوانیم:
فولیکول چیست؟
وجود فولیکول در تخمدان به چه معناست؟
اندازه طبیعی فولیکول برای بارداری چقدر است؟
رشد فولیکول در هر روز
نقش فولیکول ها در تخمدان راست و چپ
با علائم تخمک گذاری در بدن آشنا شوید
در روش آی وی اف چه اتفاقی برای فولیکول های من می افتد؟
سوالات رایج شما درباره فولیکول و بارداری
فولیکول چیست؟
در ابتدا می خواهیم درباره فولیکول توضیح بدهیم. باید توجه داشته باشید که فولیکول، اووسیت یا همان سلول تخم نیست. خیلی از بیماران این دو را با هم به اشتباه می گیرند. گامت زن ( عامل بارداری)، تخمک است و گامت مرد، اسپرم است و سلول تخم تازه بعد از لقاح این دو باهم تشکیل می شود.
فولیکول ساختار عملکردی است که بخشی از تخمدان ها را تشکیل می دهد و تخمک سلولی است که از دیواره داخلی فولیکول بصورت منظم و در هر سیکل قاعدگی بالغ و آزاد می شود. علاوه برآن فولیکول با سلول هایی که دارد استروژن لازم برای بالغ شدن تخمک را آزاد می کند. در واقع فولیکول یک ساک احاطه کننده تخمک در تخمدان انسان است. وقتی یک فولیکول برای بالغ شدن تحریک می شود بزرگ شده و پر از مایع می شود. سپس تخمک به یکی از دیواره های فولیکول متصل خواهد شد. در هر سیکل فقط یک بار یک فولیکول به طور کامل بالغ می شود و همان یک بار تخمک گذاری انجام خواهد شد. پس از آن تخمک به سمت لوله فالوپ حرکت می کند.
سلول های تخمک در اولین هفته جنینی دختر در رحم مادر ایجاد می شود و بعد از اولین قاعدگی، هر ماه بصورت منظم یکی از این تخمک ها آزاد می گردند و کم کم تعداد آنها کم می شود. به همین دلیل است که با بالارفتن سن تعداد این تخمک ها کم شده و در نتیجه احتمال باردار شدن در سنین بالا کاهش و احتمال سقط جنین افزایش می یابد.
فولیکول تخمدان چیست؟
فولیکول های تخمدان کیسه های کوچک پر از مایع هستند که در تخمدان های زن یافت می شوند. آنها هورمون هایی را که بر روی مراحل چرخه قاعدگی تأثیر می گذارد، ترشح می کنند و زنان با حدود 300 تا 400 هزار فولیکول قابل رشد به دنیا می آیند که هر کدام بصورت جداگانه توانایی تخمک گذاری برای باروری را دارند. فولیکول ها و اندازه و وضعیت آنها بخش مهمی از ارزیابی باروری می باشند.
ارزیابی فولیکول ها شامل سونوگرافی لگنی رحم و تخمدان و همچنین آزمایش آنتی مولرین هورمون (AMH) می باشد. سونوگرافی لگن اندازه و تعداد فولیکول های موجود در تخمدان های شما را ارزیابی خواهد کرد. نتایج این اسکن و همچنین آزمایش خون شما به متخصص کمک می کند تا میزان قدرت باروری شما را به طور دقیق بررسی کند.
وجود فولیکول در تخمدان به چه معناست؟
دو عامل اصلی در مورد باروری زن وجود دارد:
- کیفیت تخمک
- تعداد فولیکول
تعداد فولیکول های موجود در تخمدان شما که از طریق آزمایش و سونوگرافی مشخص می شود به متخصص باروری در مورد بررسی وضعیت باروری شما کمک می کند. این به این دلیل است که فولیکول ها حاوی تخمک نابالغ هستند. این تخمک های نابالغ رشد می کنند تا زمانی که فولیکول های موجود در آن ها به اندازه مطلوب برسند و سپس در روزهای تخمک گذاری آزاد می شوند. هرچه شما مقدار بیشتری فولیکول داشته باشید، احتمال آزاد شدن تخمک قابل باروری هم بیشتر شده و بین این تخمک های سالم به احتمال زیاد با توجه به زمان مناسب نزدیکی و سالم بودن اسپرم یکی از آن ها قابلیت لقاح دارد و بارداری موفقی اتفاق خواهد افتاد.
کیفیت تخمک ها به سن و شیوه زندگی شما بستگی دارد. به عنوان مثال در یک زن با سن بالاتر مثلا بالای 35 سال، کیفیت تخمک ها، کاهش می یابد و به طور معمول از اواسط دهه 40، بیشتر زنان نمی توانند به طور طبیعی تخمک گذاری مفید داشته و باردار شوند. متاسفانه، هنوز روشی برای تشخیص کیفیت تخمک های شما پیدا نشده است.
اندازه طبیعی فولیکول برای بارداری چقدر است؟
فولیکول نرمال و بالغ که آماده آزاد سازی تخمک سالم با قابلیت لقاح و بارداری را داشته باشد در حدود 18 تا 24 میلی متر قطر دارد. بزرگتر از 25 میلی متر نمای کیست گونه دارد و بعید است تخمک آزاد شود. در یک سیکل منظم، فولیکول های مختلفی بزرگ و بالغ می شوند اما تنها یک فولیکول می تواند پروسه بالغ شدن را تا انتها در هر ماه کامل کند. با مراحل باردار شدن بیشتر آشنا شوید.
مقاله پیشنهادی اوما: 6 روش ارزیابی ذخیره تخمدان
رشد فولیکول در هر روز
ممکن است فکر کنید رشد فولیکول با شروع چرخه قاعدگی شروع شده و پس از تخمک گذاری پایان می یابد، اما این تفکر اشتباه است. چرخه عمر فولیکولی قبل از تولد یک دختر، زمانی که تخمدان ها در رحم مادر رشد می کنند، شروع می شود. در این زمان، تخمدان ها تنها فولیکول های اولیه را دارند. فولیکول ها می توانند در این حالت که به آن حالت "خواب" می گویند تا 50 سال قبل از "بیدار شدن" باقی بمانند. شش ماه تا یک سال طول می کشد تا هر فولیکول اولیه و بالقوه به فولیکول بالغ آماده تخمک گذاری برسد. پس این چرخه متوقف نمی شود. در هر سیکل روزانه فولیکول ها تا دو میلی متر می توانند رشد کنند.
در هر مرحله از رشد فولیکول، بسیاری از فولیکول ها قبل از اینکه بالغ بشوند از بین می روند و به نظر می رسد رسیدن به مرحله تخمک گذاری برای فولیکول ها مانند رقابت در یک بازی المپیک می باشد. به همین دلیل در هر سیکل قاعدگی تنها یک فولیکول به بلوغ کامل رسیده و تخمک قابل باروری را آزاد می کند. در واقع کمتر از یک درصد از فولیکول ها تخمک گذاری می کنند. مراحل رشد فولیکول عبارتند از:
1- فولیکول اصلی
یعنی مرحله ای که تمام فولیکول ها درون تخمدان های نوزاد دختر بصورت بالقوه هستند.
2- فولیکول های اولیه
که چند فولیکول اصلی در مرحله فولیکول اولیه شروع به بلوغ و رشد می کنند تا به یائسگی برسند.
3- فولیکول های ثانویه
که شامل سلول های اضافی هستند، که هورمون ها را ترشح می کنند.
4- فولیکولهای سومی
همچنین به عنوان فولیکول های آنترال شناخته می شوند که حاوی حفره مایع پر شده به نام antrum هستند. فولیکول ها در این مرحله از طریق سونوگرافی ترانس واژینال قابل مشاهده می باشند.
5- فولیکول Graafian
(فولیکول بزرگ برای تخمک گذاری، تنها یک یا دو فولیکول سوم در هر دوره به تخمک گذاری می رسند و بالغ می شوند)
6-Corpus luteum
همان فولیکولی است که بعد از بلوغ پاره شده و تخمک قابل باروری را آزاد می کند.
درباره سیکل قاعدگی خود بیشتر بدانید!
در نیمه اول سیکل قاعدگی، یک کیست کوچک که فولیکول نامیده می شود در یکی از تخمدان های زن شروع به رشد می کند. بافت احاطه کننده این فولیکول باعث ترشح هورمون های استروژنی می شود. استروژن در دهانه رحم در گردش است و تولید ماده ای به نام موکوس را تحریک می کند. موکوس مسیر حرکت اسپرم را در لوله فالوپ آسان کرده و احتمال بارداری را افزایش می دهد.
استروژن در حال گردش در دیواره رحم باعث رشد بافتی دیواره می شود و مکان را برای لقاح تخمک و اسپرم فراهم می کند. در اواسط سیکل قاعدگی غده هیپوفیز هورمونی به نام هورمون LH ترشح می کند و پس از آن هورمون پروژسترون از فولیکول ترشح می شود.
از این مرحله به بعد به فولیکول لتئوم می گویند و ترشح پروژسترون تا پریودی ادامه پیدا می کند. اگر بارداری اتفاق بیفتد همچنان پروژسترون تولید شده، باعث لقاح تخمک و اسپرم می شود. زمانی که لقاح انجام شود هورمون بارداری به نام هورمون HCG نیز در خون و ادرار ترشح می شود. این هورمون باعث ادامه یافتن ترشح پروژسترون و استروژن خواهد شد. در صورتی که بارداری اتفاق نیفتد پروژسترون کاهش یافته و باعث فرو ریختن دیواره رحم و خونریزی می گردد.
نقش فولیکول ها در بارداری
چرخه قاعدگی شما به دو قسمت اصلی، مرحله فولیکولی و فاز لوتئال تقسیم می شود. در طی مرحله فولیکولی، فولیکول های سومی که در بالا به آن اشاره کردیم، فرایندی را آغاز می کنند که در نهایت منجر به تخمک گذاری می شود. در حالی که چندین فولیکول شروع به کار می کنند اما تنها یک یا دو فولیکول به بلوغ کامل می رسند و یک تخمک را آزاد می کنند. اگر داروهای باروری مصرف می کنید، چندین فولیکول ممکن است به مرحله تخمک گذاری برسند. فولیکول ها خود مسئول موارد زیر هستند:
- تغذیه و حفاظت از تخمک
- انتشار هورمون های ضروری تولید مثل، از جمله استراديول و مهار کننده B، که به غده هیپوفیز و هیپوتالاموس برای افزایش یا کاهش انتشار GnRH، FSH و LH سیگنال می فرستند.
- تبدیل به لتئوم corpus پس از تخمک گذاری، که باعث آزاد شدن هورمون های پروژسترون و استروژن می شود.
مقاله پیشنهادی اوما: 12 راه پسردار شدن قبل از بارداری
نقش فولیکول ها در تخمدان راست و چپ
مرحله فولیکولی چرخه شما در روز اول پریودی شما آغاز می شود. قاعدگی به معنی فرو ریختن بافت اندومتر در دیواره رحم است که برای آماده سازی محیط برای بارداری توسط پروژسترون ساخته شده است. در پایان دوره شما، پوشش رحم کاملا نازک خواهد بود و دوباره برای سیکل بعدی آماده می شود.
اما قبل از این که دوباره پوشش رحم ضخیم شود، در همان حین پریودی تخمدان ها تخمک بعدی خود را برای تخمک گذاری آماده می کنند. بین پنج تا شش فولیکول در تخمدان شما شروع به رشد می کند. هورمون FSH یعنی همان هورمون تحریک کننده فولیکول توسط غده هیپوفیز تولید و منتشر می شود. این هورمون است که باعث می شود فولیکول ها به بلوغ برسند.
با افزایش اندازه فولیکول ها، استروژن بیشتری آزاد می شود. سطوح بالاتر استروژن به غده هیپوفیز سیگنال می فرستد تا به میزان تولید FSH را کاهش دهد. حتی اگر پنج یا شش فولیکول شروع به رشد بکنند، فقط یک (و گاهی اوقات دو) فولیکول به بلوغ خواهد رسید. سطوح پایین FSH باعث می شود که فولیکول های کوچک رشد کنند، در حالی که فولیکول های بزرگتر به رشد خود ادامه می دهند.
در نهایت، یک فولیکول غالب می شود و دیگران رشد خود را متوقف می کنند و می میرند. هنگامی که فولیکول نزدیک به حداکثر اندازه خود می رسد، استروژن بیشتری را آزاد می کند. سطوح بسیار بالای استروژن باعث می شود غده هیپوفیز به تولید و آزاد کردن LH یا هورمون لووتیونی بپردازد. این مسئله باعث می شود فولیکول کاملا به بلوغ رسیده، و در نهایت فولیکول باز می شود و تخمک قابل باروری را آزاد می کند. در این حالت شما در روز تخمک گذاری خود هستید.
بطور دقیق تر و خلاصه می توان گفت، در شروع هر چرخه قاعدگی، حدود ۱۲ تا ۲۰ فولیکول اولیه حاوی تخمک نارس تحت تاثیر هورمون محرک فولیکولی (FSH) شروع به رشد می کنند تا به فولیکول ثانوی تبدیل شوند. خود فولیکول های اولیه نیز از فولیکول های ابتدایی منشأ می گیرند. فولیکول های اولیه در تخمدان جنین مونث در ۱۰ تا ۳۰ هفتگی به وجود می آیند. تا حدود روز ۹ چرخه قاعدگی، تنها یکی از فولیکول های ثانویه باقی می ماند و بقیه فولیکول های در حال رشد از بین می روند.
فولیکول باقی مانده که فولیکول غالب نام دارد، مقدار زیادی هورمون جنسی زنانه یا استرادیول تولید می کند. تولید این هورمون به همکاری سلول های تکا و سلول های گرانولوزا بستگی دارد. در روز ۱۴ سیکل قاعدگی، تولید هورمون محرک لوتئینی کننده (LH) اوج می گیرد و این امر باعث تبدیل فولیکول ثانوی به فولیکول ثالثیه یا همان فولیکول سومی می شود که در طول ۲۴ تا ۳۶ ساعت بعدی تخمک قابل باروری را آزاد می کند.
با علائم تخمک گذاری در بدن آشنا شوید
زنان می توانند برخی از تغییرات اتفاق افتاده در طول سیکل قاعدگی را از روی تغییرات حالات بدنی خود متوجه شوند. در روزهای قبل از تخمک گذاری ترشحات واژن به شکل شفاف، چسبنده و بی بو افزایش می یابد که همان ماده موکوس است.
برخی از خانم ها نیز قبل و بعد روز تخمک گذاری در قسمت لگن خود احساس درد دارند. در روز تخمک گذاری به دلیل ترشح پروژسترون دمای بدن به اندازه 4 فارنهایت که کمتر از 1 درجه سانتیگراد است افزایش پیدا می کند و روش مناسبی برای تشخیص روزهای تخمک گذاری می باشد. همچنین چند روز بعد از تخمک گذاری سینه ها حساس شده و بزرگ می شوند و درد دارند. از طرفی ممکن است شما دچار نفخ شوید. دو هورمون استروژن و پروژسترون مسئول تغییرات فیزیکی و فیزیولوژیکی بدن در نیمه دوم سیکل قاعدگی هستند. برای افزایش احتمال بارداری باید در روزهای تخمک گذاری نزدیکی داشته باشید. پس قبل از هر کار روز دقیق تخمک گذاری خود را مشخص کنید.
مقاله پیشنهادی اوما: زمان تخمک گذاری | تخمک گذاری چند روز است؟
در روش آی وی اف چه اتفاقی برای فولیکول ها می افتد؟
در طی آی وی اف، تزریق هایی به تخمدان ها برای تولید تخمک سالم قابل باروری انجام می شود. نظارت بر فولیکول های تخمدان بخشی از روند درمان باروری است. چند مرحله سونوگرافی لگنی در طول تحریک تخمدان ها نیز وجود دارد تا پزشک بتواند بررسی کند که آیا دوز داروی مصرف شده درست است یا خیر؟ این نظارت شامل بررسی تعداد و اندازه فولیکول ها در هر تخمدان نیز می شود.
هنگامی که فولیکول های شما به قطر 18-20 میلی متر برسند، برای جمع آوری تخمک آماده می شوند. در این زمان شما تزریق هورمونی را برای تحریک فولیکول های خود برای آزاد کردن تخمک های بالغ انجام می دهید. حدود 12 هفته پس از تزریق برای تخمک گذاری مناسب زمان لازم است تا تخمک های بالغ جمع آوری شده به آزمایشگاه منتقل شوند و پزشک بتواند با استفاده از اسپرم آن ها را بارور کند و سپس بعد از باروری دوباره به داخل رحم برای لانه گزینی و شروع بارداری برمی گردند.
سوالات رایج شما درباره فولیکول و بارداری
در این قسمت به سوالات رایج شما پاسخ داده شده است:
1- فولیکول ها در یک روز چه مقدار می توانند رشد کنند؟
ممکن است فولیکول های کوچکتر، 14 تا 15 میلی متر در روز رشد کنند تا بتوانند یک تخمک زنده در خود داشته باشند.به طور کلی فولیکول ها با سرعت یک تا 2 میلی متر در روز رشد می کنند تا زمانی که آزاد شوند. یک زن می تواند بیش از یک فولیکول در یک چرخه تخمک گذاری آزاد کند که آزاد سازی آن ها حدود 24 ساعت طول می کشد.
2- وجود چند فولیکول در هر تخمدان طبیعی است؟
11-14 فولیکول در هر تخمدان طبیعی است.
3- فولیکول در بارداری چیست؟
در تخمدان های دستگاه تولید مثل، یک فولیکول تخمدان که دارای یک کیسه پر از مایع و حاوی تخمک است، وجود دارد. در طی تخمک گذاری، یک تخمک بالغ از یک فولیکول آزاد می شود. در حالی که چندین فولیکول در هر سیکل قاعدگی رشد می کنند، اما معمولا تنها یک تخمک در روزهای تخمک گذاری آزاد می شود.
4- اندازه فولیکول ایده آل برای بازیابی تخمک چقدر است؟
تحریک باید به حداقل 3 فولیکول بالغ (یا نزدیک به بالغ) منجر شود (فولیکول های بالغ با قطر متوسط 16-20 میلی متر هستند). اگر 2 فولیکول 16-20 میلیمتر و حداقل 2 تای آن بیشتر از 13-15 میلی متر باشد، می توانیم به بازیابی تخمک ادامه دهیم.
5- آیا یک فولیکول می تواند دو تخمک را آزاد کند؟
تخمدان های زن حاوی صدها هزار فولیکول یا کیسه های حاوی تخمک هستند. در چرخه قاعدگی به طور منظم، یک فولیکول به طور کامل رشد می کند و در نهایت یک یا دو تخمک را از تخمدان آزاد می کند.
6- یک فرد 30 ساله چند تخمک آزاد می کند؟
محققان با استفاده از یک مدل ریاضی و اطلاعات گرفته شده از 325 زن، متوجه شدند که خانم ها به طور متوسط با حدود 300000 تخمک متولد می شوند. با نزدیک شدن به سن بلوف بسیاری از این فولیکول ها از بین می روند و تنها 12 درصد از این تخمک ها در سن 30 سالگی باقی می مانند و در سن 40 سالگی 3 درصد آن وجود دارند.
7- چند تخمک معمولا در طی تخمک گذاری آزاد می شود؟
بهترین راه برای فکر کردن به تخمک گذاری به عنوان یک رویداد است که بیش از 24 ساعت طول می کشد. در آن زمان شما می توانید یک یا چند تخمک را آزاد کنید. در هر چرخه، حدود 15 تا 20 تخمک در هر تخمدان شروع به رشد می کند. اما همه آن ها قادربه تولید تخمک قابل باروری نیستند.
8- چه تعداد فولیکول باید در طول مصرف Clomid داشته باشم؟
در حالت ایده آل، شما فقط نیاز دارید یک یا دو فولیکول با اندازه خوب در طول چرخه کلومیفن (کلومیفن : داروی رایج محرک تخمک گذاری) داشته باشید. هر فولیکول بالغ می تواند یک تخمک را آزاد کند و آن تخمک می تواند بارور شود. اگر شما دو فولیکول داشته باشید، می توانید دوقلو باردار شوید.
9- چند فولیکول برای یک دوره آی یو دی یا چرخه گنادوتروپین طبیعی است؟
همانند Clomid، در حالت ایده آل، فقط یک یا دو فولیکول باید بالغ شوند. در درمان با داروهای باروری تزریقی (گنادوتروپین ها) احتمال بیشتری برای بارداری دوقلویی وجود دارد. ممکن است سه، چهار و حتی تعداد بیشتر فولیکول بالغ رشد پیدا کند. اگر چهار یا چند فولیکول دریافت کنید، پزشک ممکن است دوره درمان را لغو کند. (بارداری به روش آی یو آی).
10- چه تعداد فولیکول باید در طول یک دوره آی وی اف داشته باشم؟
در طول درمان با روش آی وی اف، دکتر می خواهد تخمدان ها را تحریک کند تا چندین فولیکول بالغ تولید کند. در طول بازیابی تخمک، پزشک با یک سوزن فولیکول ها را هدایت می کند. هر فولیکول لزوما حاوی تخمک با کیفیت نیست. بنابراین، اگر تعداد تخمک های بازیابی شده کمتر از تعداد فولیکول های اندازه گیری سالم است تعجب نکنید.
11- آیا ای وی اف می تواند فولیکول های من را تحت تاثیر قرار دهد؟
در موارد نادر بله. سندرم Hyperstimulation (سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) ) تخمدانی زمانی رخ می دهد که تخمدان ها بسیار حساس به تحریک هستند و تعداد زیادی از فولیکول های غیر معمول را تولید می کنند. این یک وضعیت بالقوه خطرناک است، اگر چه OHSS در فرم شدید آن فقط در 0.5٪ از بیماران رخ می دهد. در طی مرحله شبیه سازی چرخه درمان شما، فولیکول های شما توسط سونوگرافی تحت نظارت قرار خواهند گرفت تا از ایجاد این خطر جلوگیری شود.
Anita Sadaty, MD. How Ovarian and Antral Follicles Relate to Fertility.Updated on November 27, 2019
