همه چیز هایی که باید در مورد ویتامین B12 بدانید !

ویتامین B12 یک ویتامین حلال در آب است که به طور طبیعی در برخی از مواد غذایی وجود دارد و به صورت مکمل های رژیمی و یک داروی تجویزی نیز موجود است. ویتامین B12 به اشکال مختلفی وجود دارد و حاوی کبالت معدنی است، بنابراین ترکیب های حاوی ویتامین B12 را در مجموع کوبالامین ها نامیده می شوند. متیل کوبالامین و ۵- دی اکسی آدنوسیل کوبالامین، اشکالی از ویتامین B12 هستند که در متابولیسم بدن انسان فعال می باشند.

ویتامین B12 چیست؟

ویتامین B12 برای تشکیل گلبول های قرمز خون، عملکرد سیستم عصبی و سنتز DNA مورد نیاز است.همچنین برای سنتز هموگلوبین نیز مورد نیاز است.
ویتامین B12 پیوند یافته با پروتئین موجود در غذا به واسطه ی فعالیت هیدروکلریک اسید و پروتئاز شکمی در معده آزاد می شود. وقتی ویتامین B12 سنتز شده به غذاهای غنی شده و مکمل های رژیمی اضافه می شود، به صورت آزاد در آن ها ظاهر می شود و از این رو، نیازی به مرحله جداسازی نیست.

ویتامین B12 آزاد سپس با فاکتور داخلی ترکیب می شود، یک گلیکوپروتئین ترشح شده توسط سلول های جداری معده که ترکیب حاصل تحت آندوسیتوز گیرنده با واسطه جذب در ایلئوم دیستال است. به طور تقریبی، %۵۶ از mcg1 دوز خوراکی ویتامین B12 جذب می شود اما میزان جذب آن وقتی فاکتور داخلی بیش از حد افزایش می یابد(در mcg1-2 از ویتامین B12)، به طور چشمگیری کاهش می یابد.

کم خونی پرنیشیوز یک بیماری خود ایمنی است که بر مخاط معده تاثیر می گذارد و منجر به آتروفی معده می شود. این موجب از بین رفتن سلول های جداری، آکلرهیدریا و عدم تولید فاکتور داخلی می شود و در نهایت منجر به سو جذب ویتامین B12 می گردد. اگر کم خونی پرنیشیوز درمان نشود، موجب فقدان ویتامین B12 می شود و حتی در صورت مصرف مقدار کافی از ویتامین B12 به صورت مکمل، به کم خونی مگالوبلاستیک و اختلالات عصبی تبدیل می گردد.
وضعیت ویتامین B12 معمولاً از طریق سطوح ویتامین B12 پلاسما یا سرم ارزیابی می شود. مقادیر کمتر از تقریباً pg/ml170-250 picomol/L120-180 برای افراد بزرگسال نمایانگر کمبود ویتامین B12 است.

با این وجود، شواهد نشان می دهد که غلظت ویتامین B12 سرم ممکن است به طور دقیق غلظت داخل سلولی را انعکاس ندهد. سطح هموسیستئین سرم بالا(مقادیر بالاتر از micromole/L13) نیز می تواند کمبود ویتامین B12 را نشان دهد. با این وجود، این شاخص از ویژگی ضعیفی برخوردار است زیرا تحت تاثیر فاکتورهای دیگر ازجمله ویتامین B6 کم یا سطوح فولات قرار دارد. سطح افزایش یافته ی اسید متیل مالونیک (مقادیر بالاتر از micromole/L4/0)، شاخص قابل اطمینان تری از وضعیت ویتامین B12 است زیرا نشان دهنده یک تغییر متابولیکی است که به طور خاص به کمبود ویتامین B12 مرتبط می باشد.

مقادیر توصیه شده برای استفاده از ویتامین B12

مقدار توصیه شده مصرف برای ویتامین B12 و سایر مواد مغذی در مصرف مرجع رژیم(DRIها) توسعه یافته توسط هیئت غذا و تغذیه (FNB) در موسسه پزشکی آکادمی های ملی (IOM) ارائه شده است. DRI اصطلاح کلی برای مجموعه ای از مقادیر مرجع مورد استفاده برای برنامه ریزی و ارزیابی مصرف مواد مغذی برای افراد سالم است. این مقادیر که بسته به سن و جنسیت تغییر می کنند، عبارتند از:

• رژیم غذایی پیشنهادی(RDA): متوسط سطح مصرف کافی برای برآورده کردن نیاز مواد مغذی برای تقریباً تمام افراد سالم(۹۷%-۹۸%)؛ اغلب برای برنامه ریزی رژیم های غذایی مناسب استفاده می شود.
• مصرف کافی(AI): فرض بر این است که میزان مصرف در این سطح برای اطمینان از کافی بودن آن ماده مغذی است. وقتی بکار گرفته می شود که شواهد برای توسعه ی RDA کافی نیستند.
• نیاز متوسط برآورده شده(EAR): سطح متوسط مصرف روزانه برای برآورده کردن نیازهای %۵۰ از افراد سالم؛ معمولاً برای ارزیابی مصرف مواد مغذی گروه های مردمی و برنامه ریزی رژیم های غذایی متاسب برای آن ها استفاده می شود و همچنین برای ارزیابی مصرف مواد مغذی افراد نیز بکار گرفته می شود
• حداکثر میزان قابل تحمل(UL): حداکثر میزان قابل مصرف بدون اینکه موجب بروز عوارض جانبی بر بدن انسان شود.

منابع ویتامین B12

♦ غذا

ویتامین B12 به طور طبیعی در محصولات حیوانی مانند ماهی، گوشت قرمز، گوشت مرغ، تخم مرغ، شیر و محصولات لبنی وجود دارد. ویتامین B12 معمولاً در غذاهای گیاهی وجود ندارد اما غلات صبحانه منبع خوبی برای تامین مقدار ویتامین B12 مورد نیاز برای گیاه خواران است. برخی از غذاهای تخمیر شده نیز حاوی ویتامین B12 هستند. غذاهای غنی شده دارای ترکیبات متنوعی هستند، از این رو خواندن برچسب ارزش غذایی موجود بر محصولات غذایی برای تعیین انواع و مقادیر مواد مغذی موجود در هر یک از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

سازمان غذا و دارو DV (مقدار روزانه) را برای کمک به مصرف کنندگان در مقایسه ی مقدار مواد مغذی موجود در غذاها و مکمل های تغذیه ای در یک رژیک غذایی کلی توسعه داد. DV برای ویتامین B12 بر برچسب های ارزش غذایی و تغذیه ای و مورد استفاده برای افراد بزرگسال و کودکان بالای ۴ سال در جدول ۲ معادل با mcg4/2 آورده شده است. FDA، تولیدکنندگان را مجاب کرده است تا از آغاز ژانویه سال ۲۰۲۰ از این برچسب ها استفاده کنند اما شرکت هایی با فروش سالانه ی کمتر از ۱۰ میلیون دلار تا ژانویه سال ۲۰۲۱ از همان برچسب های قدیمی استفاده خواهند کرد که DV برای ویتامین B12 معادل با mcg6 است.

طبق FDA، لازم نیست که مقدار ویتامین B12 در برچسب نوشته شود مگر این که این ویتامین به آن ماده غذایی اضافه شده باشد. مواد غذایی که ۲۰% یا بیشتر از DV را تامین می کنند، منابع مغذی از این ویتامین به شمار می روند اما مواد غذایی که درصد کمتری از DV را شامل می شوند به عنوان مکمل سودمند در نظر گرفته می شوند.
وبسایت دپارتمان کشاورزی آمریکا، مقدار مواد مغذی موجود در مواد غذایی مختلف را فهرست می کند و فهرست جامعی از مواد غذایی حاوی ویتامین را بر اساس نام ماده غذایی فراهم می نماید.

♦ مکمل های تغذیه ای

در مکمل های تغذیه ای، ویتامین B12 معمولاً به صورت سیانوکوبالامین وجود دارد، شکلی که بدن به اسانی آن را به اشکال فعال متیل کوبالامین و ۵-دی اکسی آدنوسیل کوبالامین تبدلی می کند. مکمل های تغذیه ای همچنین ممکن است شامل متیل کوبالامین و اشکال دیگر ویتامین B12 باشند.

شواهد موجود هیچ گونه تفاوتی را بین اشکال مختلف ویتامین B12 به لحاظ جذب یا دسترسی زیستی نشان نمی دهند. با این وجود، توانایی بدن در جذب ویتامین B12 از مکمل های تغذه ای به شدت توسط ظرفیت فاکتور داخلی محدود می شود. به عنوان مثال، تنها حدود mcg 10 از mcg500 مکمل خوراکی توسط افراد سالم جذب می شود.

علاوه بر مکمل های خوراکی، ویتامین B12 به صورت قرص نیز تولید می شود. این قرص ها معمولاً از دسترسی زیستی بالاتری برخوردار هستند، اگرچه شواهد هیچ گونه تمایزی در کارایی بین اشکال خوراکی و قرص آن ارائه نمی دهند.

♦ داروهای تجویزی

ویتامین B12 به صورت سیانوکوبالامین و گاهی اوقات هیدروکسوکوبالامین به عنوان یک داروی تجویزی و معمولاً با تزریق عضلانی استفاده می شود. تجویز تزریقی معمولاً برای درمان کمبود ویتامین B12 ناشی از کم خونی پرنیشیوز و سایر شرایط حاد که منجر به سو جذب ویتامین B12 و کمبود شدید آن می شوند، استفاده می شود.

ویتامین B12 همچنین به عنوان داروی تجویزی در اسپری ژل بینی در دسترس است، محصولی که به عنوان جایگزینی برای تزریق ویتامین B12 برای بیماران استفاده می شود. این فرمولاسیون برای افزایش سطح ویتامین B12 خون در افراد بزرگسال و کودکان موثر است، اگرچه به صورت بالینی زیاد مورد مطالعه قرار نگرفته است.

وضعیت و مصرف ویتامین B12

طبق تحلیل داده های بدست آمده از بررسی آزمایش تغذیه و سلامت ملی(NHANES III) در سال ۱۹۸۸-۱۹۹۴، اکثر کودکان و بزرگسالان در آمریکا مقدار توصیه شده ی ویتامین B12 را مصرف می کنند. داده های حاصل زا NHANES در سال ۱۹۹۹-۲۰۰۰ نشان می دهد که متوسط مصرف روزانه ی ویتامین B12 برای جمعیت آمریکا معادل mcg4/3 است.

برخی از افراد، خصوصاً افراد سن بالاتر، افراد دارای کم خونی پرنیشیوز و افرادی با سطح اسید معده پایین یا اختلالات روده ای، در جذب ویتامین B12 از مواد غذایی و حتی در برخی موارد، از مکمل های تغذیه ای مشکل دارند. در نتیجه، کمبود ویتامین B12 رایج است و چیزی حدود ۵/۱ تا ۱۵ درصد از جمعیت کلی را شامل می شود. در بسیاری از این موارد، دلیل کمبود ویتامین B12 شناخته شده نیست.

شواهد بدست آمده از مطالعه ی فرامینگهام بیان می کند که شیوع کمبود ویتامین B12 در افراد جوان ممکن است قبلاً بیشتر بوده باشد. این مطالعه دریافت که درصد شرکت کنندگان در سه گروه سنی(۲۶-۴۹ سال، ۵۰-۶۴ سال و ۶۵ سال به بالا) با سطح کمبود ویتامین B12 یکسان بود. مطالعه همچنین بیا ن کرد که افرادی که از مکمل های حاوی ویتامین B12 یا غلات صبحانه بیش از چهار بار در هفته استفاده می کنند، احتمال کمبود ویتامین B12 در آن ها کمتر است.

افرادی که در جذب ویتامین B12 از مواد غذایی مشکل دارند و نیز گیاه خوارهایی که محصولات حیوانی مصرف نمی کنند، باید از غذاهای غنی شده با ویتامین B12، مکمل های تغذیه ای ویتامین B12 یا تزریق آن استفاده کنند.

کمبود ویتامین B12

کمبود ویتامین B12 توسط کم خونی مگالوبلاستیک، خستگی، ضعف، یبوست، کاهش اشتها و وزن مشخص می شود. تغییرات عصبی همچون بی حسی و سوزن سوزن شدن در دست ها و پا نیز می تواند رخ دهد. علائم دیگر کمبود ویتامین B12 شامل دشواری در حفظ تعادل، افسردگی، گیجی، زوال عقل، ضعف حافظه و خشکی در دهان هستند.

مطالب مرتبط : بهبود عملکرد حافظه با مصرف ویتامین B12

علائم عصبی کمبود ویتامین B12 ممکن است بدون کم خونی ظاهر شوند، بنابراین تشخیص زودهنگام و درمان آن می تواند از آسیب های جبران ناپذیری جلوگیری کند. در نوزادان، علائم کمبود ویتامین B12 شامل اختلالات حرکتی، تاخیر در رشد و کم خونی مگالوبلاستیک هستند. بسیاری از این علائم عمومی هستند و ممکن است ناشی از بیماری های دیگری به جز کمبود ویتامین B12 ایجاد شوند.

معمولاً، کمبود ویتامین B12 با تزریق آن درمان می شود زیرا این روش، موانع جذب ویتامین را دور می زند. با این وجود، دوز بالا از مکمل های خوراکی نیز موثر است. نویسندگان مروری بر آزمایش های کنترل شده از مقایسه ی مصرف خوراکی با تزریق ویتامین B12 به این نتیجه رسیدند که mcg 2000 از مصرف روزانه ی خوراکی ویتامین B12 و سپس کاهش mcg 1000 دوز روانه و سپس هفنگی و در نهایت در ماه می تواند به همان اندازه تزریق تاثیرگذار باشد.

به طور کلی، توانایی یک بیمار در جذب ویتامین B12 مهم ترین فاکتور در تعیین نوع درمان است. در بسیاری از کشورها، استفاده از روش تزریق عضلانی در درمان کموبد ویتامین B12 همچنان بدون تغییر باقی مانده است.

اسید فولیک و ویتامین B12

مقادیر زیاد اسید فولیک می تواند آسیب های ناشی از کمبود ویتامین B12 را با اصلاح کم خونی مگالوبلاستیک جبران کند. علاوه بر این، شواهد اولیه بیان می کند که سطوح بالای سرم فولات نه تنها کمبود ویتامین B12 را جبران می کند، بلکه کم خونی را تشدید و علائم شناخته شده مرتبط با کمبود ویتامین B12 را بدتر می کند. اگر کمبود ویتامین B12 درمان نشود، آسیب عصبی دائمی می تواند رخ دهد. به همین دلایل، مصرف اسید فولیک از غذاهای غنی شده و مکمل ها نباید از mcg1000 روزانه در افراد سالم بیشتر باشد.

گروه های در خطر ابتلا به کمبود ویتامین B12

دلایل اصلی کمبود ویتامین B12 شامل سو جذب ویتامین B12 از مواد غذایی، کم خونی پرنیشیوز، سو جذب بعد از عمل جراحی و کمبود رژیم است. با این وجود، در بسیاری از موارد، دلیل کمبود ویتامین B12 هنوز ناشناخته است. گروه هایی که در ادامه بدان ها اشاره می شود، بیشتر در خطر ابتلا به کمبود ویتامین B12 قرار دارند.

• • • • افراد مسن

گاستریت آتروفیک یک نوع بیماری است که ۱۰%-۳۰% از افراد مسن را تحت تاثیر خود قرار می دهد، این بیماری ترشح هیدروکلریک اسید را در معده کاهش می دهد و منجر به کاهش جذب ویتامین B12 می گردد. کاهش سطح ترشح هیدروکلریک اسید ممکن است منجر به افزایش رشد باکتری های روده شده و در نتیجه، مقدار ویتامین B12 موجود در بدن را کاهش دهد.

افراد مبتلا به بیماری گاستریت آتروفیک قادر به جذب ویتامین B12 موجود در مواد غذایی نیستند. علاوه بر این، تنها می توانند ویتامین B12 مصنوعی موجود در غذاهای غنی شده و مکمل های تغذیه ای را جذب کنند. در نتیجه، IOM توصیه می کند که افراد بالای ۵۰ سال بیشتر از مکمل های تغذیه ای و غذاهای غنی شده با ویتامین B12 استفاده کنند. با این وجود، برخی از افراد مسن با بیماری گاستریت آتروفیک باید به منظور جلوگیری از کمبود تحت بالینی، دوزهای بالاتری از RDA را مصرف کنند.

• • • • افراد مبتلا به کم خونی پرنیشیوز

کم خونی پرنیشیوز، بیماری است که ۱۵-۲% از افراد مسن را تحت تاثیر قرار می دهد و به واسطه ی کمبود فاکتور داخلی مشخص می شود. افراد مبتلا به این نوع کم خونی نمی توانند ویتامین B12 را در دستگاه گوارش جذب کنند. کم خونی پرنیشیوز معمولاً از طریق تزریق ویتامین B12 درمان می شود. با این وجود، تقریباً ۱% از ویتامین B12 خوراکی را می توان در صورت عدم وجود فاکتور داخلی جذب کرد یعنی دوزهای خوراکی بالا از ویتامین B12 نیز می تواند یک درمان موثر باشد.

• • • • • افراد مبتلا به اختلالات دستگاه گوارش

افراد مبتلا به اختلالات معده و روده کوچک مانند بیماری سلیاک و بیماری کرون ممکن است قادر به جذب مقدار کافی ویتامین B12 از مدا غذایی نباشند. کاهش عملکرد شناختی ناشی از کمبود ویتامین B12 ممکن است تنها علائم اولیه این اختلالات دستگاه گوارش باشد که به دنبال آن کم خونی کگالوبلاستیک و زوال عقل رخ می دهد.

• • • • افرادی که جراحی دستگاه گوارش داشته اند

عمل های جراحی در دستگاه گوارش مانند جراحی های کاهش وزن یا برداشتن بخشی یا کل معده اغلب منجر به از دست رفتن سلول هایی می شود که اسید هیدروکلریک و فاکتور داخلی را ترشح می کنند. این امر موجب کاهش مقدار ویتامین B12 خصوصاً ویتامی موجود در مواد غذایی می شود. جراحی دیستال ایلئوم نیز می تواند منجر به ناتوایی در جذب ویتامین B12 شود. کمبود مواد مغذی افرادی که چنین عمل های جراحی را پشت سر گذاشته اند، باید قبل و بعد از عمل چک شود.

• • • • گیاه خوارها

گیاه خوارها و خام خوارها به لحاظ کمبود ویتامین B12 در معرض خطر بیشتری نسبت به گیاه خوارهای حاوی شیر و تخم مرغ قرار دارند زیرا منابع طبیعی غذایی حاوی ویتامین B12 تنها محدود به محصولات حیوانی است. غلات صبحانه غنی شده با ویتامین B12 و مواد مغذی دیگر از تنها منابع ویتامین B12 حاصل از گیاهان به شمار می روند و باید در رژیم غذایی گیاه خوارها و خام خوارها قرار گیرند. فرمولاسیون غذاهای غنی شده متفاوت است، بنابراین خواندن برچسب ارزش غذایی موجود بر محصولات غذایی برای تعیین نوع و مقدار مواد مغذی اضافه شده، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

• • • • زنان باردار و شیرده به همراه نوزادانشان

ویتامین B12 در دوران بارداری از جفت عبور می کند و در شیر مادر وجود دارد. نوزادانی که فقط از شیر مادر تغذیه می کنند و مادر هیچ نوع محصول حیوانی را استفاده نمی کند، ممکن است ذخایر ویتامین B12 محدودی داشته باشند و در ماه های اول پس از تولد با کمبود ویتامین B12 مواجه شوند. اگر کمبود ویتامین B12 در نوزادان تشخیص داده نشود و درمان نشود، منجر به آسیب های جدی و دائمی عصبی خواهد شد.

آکادمی تغذیه و رژیم غذایی توصیه می کند که گیاه خوارها در دوران بارداری و شیردهی از مکمل های تغذیه ای استفاده کنند تا ویتامین B12 لازم برای نوزادان تامین شود. زنان باردار و شیرده ای که از رژیم های سخت گیاه خواری تبعیت می کنند باید با یک متخصص اطفال در ارتباط با مکمل های ویتامین B12 مشورت کنند.

مطالب مرتبط : ویتامین های مفید برای مغز

ویتامین B12 و سلامت

بیماری های قلبی و عروقی دلیل اصلی مرگ و میر در کشورهای صنعتی همانند آمریکا است و در کشورهای در حال توسعه نیز رو به افزایش است. فاکتورهای ریسک برای بیماری قلبی و عروقی عبارتند از افزایش سطح لیپوپروتئین با چگالی کم(LDL)، فشار خون بالا، کاهش سطح لیپوپروتئین با چگالی بالا(HDL)، چاقی و دیابت.
افزایش سطح هوموسیستئین نیز به عنوان یک فاکتور ریسک مستقل برای بیماری قلبی شناخته شده است. هوموسیستئین یک آمینواسید حاوی سولفور است که متیونین موجود در خون بدست می آید. افزایش سطح هوموسیستئین موجب ترومبوژنز، اختلال در عملکرد وازوموتور ادوتلیال، پراکسیداسیون لیپید و تکثیر عضلات صاف عروقی می شود. شواهد حاصل از مطالعات گذشته، سطوح بالای هوموسیستئین را به بیماری کرونر قلبی و سکته نسبت می دهند.

ویتامین B12، فولات و ویتامین B6 در متابولیسم هوموسیستئین دخیل هستند. در صورت ماکافی بودن ویتامین B12، سطوح هوموسیستئین به دلیل عملکرد نامناسب سنتاز متیونین افزایش می یابد. نتایج حاصل از تعدادی آزمایش تصادفی نشان می دهد که ترکیبات مکمل های ویتامین B12 و فولیک اسید با یا بدون ویتامین B6 موجب کاهش سطح هوموسیستئین در افراد مبتلا به بیماری های عروقی یا دیابت و در زنان جوان می شود. در مطالعه ای دیگر، زنان و مردان مسن که مکمل های چندویتامنی/مواد معدنی را به مدت ۸ هفته مصرف کردند، کاهش قابل توجه ای در سطوح هوموسیستئین را ثبت نمودند.

شواهد نشان دهنده ی تاثیر مکمل های فولیک اسید و ویتامین B12 بر کاهش سطح هوموسیستئین است اما نتایج حاصل از مطالعات بسیاری نمایانگر کاهش ریسک بیماری های قلبی عروقی نیستند. در مطالعه ی آنتی اکسیدان و فولیک اسید زنان، زنانی که از مکمل های روزانه ی حاوی ۱ میلی گرم ویتامین B12، ۵/۲ میلی گرم فولیک اسید و ۵۰ میلی گرک ویتامین B6 به مدت ۳/۷ سال استفاده کردند، علیرغم کاهش قابل توجه در سطح هوموسیستئین، خطر ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی در آن ها کاهش نیافت. آزمایش ارزیابی پیشگیری پیامدهای قلبیHOPE شامل ۵۵۲۲ بیمار بالای ۵۴ سال با بیماری عروقی یا دیابت، به این نتیجه رسید که درمان روزانه با ۵/۲ میلی گرم از فولیک اسید ، ۵۰ میلی گرم از ویتامین B6 و ۱ میلی گرم از ویتامین B12 برای متوسط ۵ سال موجب کاهش سطح هوموسیستئین می شود و خطر سکته را کاهش می دهد اما ریسک بیماری های قلبی عروقی اصلی را کاهش نمی دهد.

در آزمایش مداخله ویتامین B نروژ غربی، ۳۰۹۶ بیمار تحت درمان آنژیوگرافی به صورت روزانه از مکمل های حاوی ۴/۰ میلی گرم ویتامین B12 و ۸/۰ میل یگرم فولیک سید با یا بدون ۴۰ میلی گرم ویتامین B6 به مدت ۱ سال استفاده کردند و سطوح هوموسیستئین تا ۳۰% کاهش یافت اما در مرگ و کیر کلی یا ریسک ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی تاثیری نداشت. آزمایش ویتامین نروژی(NORVIT) و آزمایش پیشگیری از سکته نیز نتایج مشابه ای را بدست آوردند.
انجمن قلب آمریکا نتیجه گیری کرده است که شواهد در دسترس برای حمایت از نقش ویتامین های B در کاهش ریسک بیماری های قلبی و عروقی وجود ندارد.