ورم معده، مجموعه‌ای از شرایط است که منجر به بروز التهاب در دیواره‌ی معده می‌گردد. عوامل زیادی بر بروز این بیماری اثرگذار هستند و روش درمان نیز به علت آن بستگی دارد.
ستاره| سرویس سلامت - ورم معده یا بیماری گاستریت به مجموعه‌ای از شرایط و بیماری‌ها اتلاق می‌شود که همگی یک چیز مشترک دارند و آن التهاب پوشش معده است. این بیماری در اثر عوامل بسیاری ایجاد می‌شود و می‌تواند به یک مسئله‌ی حاد یا مزمن تبدیل گردد که خطر ابتلا به سایر بیماری‌ها مانند زخم معده، خونریزی یا سرطان را افزایش می‌دهد. نوع حاد (ناگهانی و شدید) گاستریت معمولا موجب علائم قابل توجهی می‌شود که پس از چند روز بدون درمان رفع می‌شوند، اما ورم معده مزمن ممکن است در بدن بدون هیچ علائمی باقی بماند، اما بعدا پیچیده شود. باکتری «H. Pylori» یکی از دلایل اصلی این بیماری است که تخمین زده می‌شود در ۵۰ درصد جمعیت جهانی حاضر باشد. ما در این مقاله به بررسی علائم، دلایل و درمان این عارضه می‌پردازیم و همچنین نکاتی در رابطه با رژیم غذایی مناسب برای افراد مبتلا به این بیماری ذکر خواهیم کرد.
در این مطلب آمده است:
- علائم ورم معده چیست؟
- عوارض ورم معده چیست؟
- انواع گاستریت معده و علل آن
- چه کسانی در معرض خطر ابتلا به این مشکل هستند؟
- آزمایش‌ها و نحوه تشخیص
- داروهای درمانی
- درمان خانگی
علائم ورم معده چیست؟
علائم ورم معده بسیار متعدد هستند. افراد مبتلا به این بیماری به طور مکرر درد شکمی را تجربه می‌کند. این درد اغلب در قسمت فوقانی - مرکزی شکم یا فوقانی - چپ معده احساس می‌شود که به سمت پشت انتشار می‌یابد. سایر علائم شایع شامل نفخ و حالت تهوع است. در مواردی که این مشکل با استفراغ همراه است، ظاهر استفراغ شفاف، زرد یا سبز است و گاهی ممکن است حاوی خون نیز باشد.
بالا آوردن خون، یکی از نشانه‌های ورم معده شدید است. همچنین علائمی مانند تنگی نفس، درد قفسه سینه، درد شدید معده و مدفوع بدبو خبر از شدت زیاد این بیماری می‌دهند. در صورت بروز هر یک از علائم زیر، فورا به پزشک مراجعه کنید:
بالا آوردن خون، یکی از نشانه‌های ورم معده شدید است. همچنین علائمی مانند تنگی نفس، درد قفسه سینه، درد شدید معده و مدفوع بدبو خبر از شدت زیاد این بیماری می‌دهند. در صورت بروز هر یک از علائم زیر، فورا به پزشک مراجعه کنید:
- استفراغ خونی
- حجم زیاد استفراغ زرد یا سبز رنگ
- مدفوع سیاه یا وجود خون در مدفوع
- درد شکم با تب
- سرگیجه و غش
- ضربان قلب سریع
- تعرق مفرط
- تنگی نفس
اما در نظر داشته باشید که گاستریت گاهی بدون هیچ علائمی بروز می‌کند.
عوارض ورم معده چیست؟
در برخی موارد، علائم این بیماری تشدید شده و به شرایط پیچیده‌تری منجر می‌شود. خونریزی و زخم معده در مبتلایان به ورم معده که هنوز معالجه نشده‌اند بسیار شایع است. گاستریت مزمن گاهی می‌تواند خطر ابتلا به رشد معده و تومور‌ها را افزایش دهد. انواع خاصی از این بیماری، از جمله «آتروفیک خود ایمنی» و «گاستریت اچ. پیلوری» می‌توانند بر توانایی بدن در جذب آهن از خون اثر منفی بگذارند. ورم معده آتروفیک خود ایمنی نیز می‌تواند بر جذب ویتامین B۱۲ تاثیر بگذارد که هر دو نوع می‌توانند به کم خونی منجر شوند.
بیشتر بدانید: درد معده در کودکان، ۱۱ نشانه که باید جدی بگیرید
انواع گاستریت معده و علل آن
این بیماری انواع مختلفی دارد و به علل متفاوتی هم ممکن است ایجاد شود. این بیماری پس از ضعیف شدن مخاط محافظ معده اتفاق می‌افتد که در اثر آن مایعات گوارشی به دیواره‌ی معده آسیب رسانده و موجب التهاب آن می‌شوند.
۱. گاستریت فرساینده
این شکل از بیماری شدید است، و هم التهاب و هم از بین رفتن تدریجی پوشش معده را شامل می‌شود. گاستریت فرسایشی معمولا ناگهانی و سریع شروع می‌شود، اما اگر بیماری مزمن باشد ممکن است بیشتر طول بکشد.
۲. گاستریت غیر‌فرساینده
این نوع از گاستریت شامل ایجاد تغییراتی در لایه‌ی پوششی معده است.
شایع‌ترین علت این عارضه عفونت باکتریایی «اچ. پیلوری - H. pylori» در پوشش داخلی معده است. با این حال، برخی از انواع بیماری هنگامی رخ می‌دهند که سیستم ایمنی بدن بدون هیچ موردی به پوشش معده حمله می‌کند، مانند «گاستریت آتروفیک خودایمنی». انواع دیگری نیز وجود دارند که ناشی از تروما یا صدمه به روده است. یک نمونه از این موارد، ورم معده پس از عمل جراحی است که در آن پس از حذف بخشی از معده، پوشش معده رو به انحطاط می‌گذارد.
مشخص نیست که چگونه و چرا این اتفاق می‌افتد. تصور می‌شود که برداشتن بخشی از معده ممکن است باعث افزایش رفلاکس، تحریک واکنش عصب واگوس یا کاهش تعداد اسید‌هایی که توسط هورمون‌ها فعال می‌شوند، گردد. انواع و عوامل دیگر ورم معده عبارت هستند از:
شایع‌ترین علت این عارضه عفونت باکتریایی «اچ. پیلوری - H. pylori» در پوشش داخلی معده است. با این حال، برخی از انواع بیماری هنگامی رخ می‌دهند که سیستم ایمنی بدن بدون هیچ موردی به پوشش معده حمله می‌کند، مانند «گاستریت آتروفیک خودایمنی». انواع دیگری نیز وجود دارند که ناشی از تروما یا صدمه به روده است. یک نمونه از این موارد، ورم معده پس از عمل جراحی است که در آن پس از حذف بخشی از معده، پوشش معده رو به انحطاط می‌گذارد.
مشخص نیست که چگونه و چرا این اتفاق می‌افتد. تصور می‌شود که برداشتن بخشی از معده ممکن است باعث افزایش رفلاکس، تحریک واکنش عصب واگوس یا کاهش تعداد اسید‌هایی که توسط هورمون‌ها فعال می‌شوند، گردد. انواع و عوامل دیگر ورم معده عبارت هستند از:
- گاستریت عفونی که ناشی از باکتری اچ. پیلوری نیست: ویروس‌ها یا قارچ‌ها نیز می‌توانند باعث این مشکل در افراد دارای مشکلات ایمنی یا بیماری‌های زمینه‌ای بلند مدت بشوند.
- گاستریت پرتودرمانی: قرار گرفتن ناحیه‌ی شکم در معرض تابش‌ها می‌تواند موجب آسیب دیده پوشش معده شود.
- گاستریت ائوزینوفیلیک (Eosinophilic gastritis): این شکل از بیماری گاستریت، به دلیل واکنش آلرژیک ممکن است ایجاد شود، اما علت واکنش آلرژیک نامشخص است.
- بیماری منیتر: این نوعی اختلال نادر است که منجر به ایجاد چین‌هایی ضخیم و کیست در دیواره‌ی معده می‌شود.
در حال حاضر مشخص نیست که شیوع این عارضه چگونه است. تصور می‌شود که موادغذایی، آب یا کارد و چنگال آلوده در انتقال اچ. پیلوری از فردی به فرد دیگر نقش داشته باشند. اگرچه، طیف گسترده‌ای از علل گاستریت نیز، تایید نهایی این امر را دشوار می‌کند.
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به ورم معده هستند؟
برخی افراد بیشتر در معرض ابتلا به گاستریت هستند. بسیاری از شرایط و عوامل در سبک زندگی وجود دارند که می‌توانند احتمال بروز التهاب در معده را افزایش دهند. عوامل خطرزای گاستریت عبارت هستند از:
- عفونت‌های باکتری‌هایی، به خصوص عفونت باکتری اچ. پیلوری
- عفونت‌های ویروسی، قارچی یا انگلی
- سیگار کشیدن
- مصرف کافئین
- مصرف بیش از حد الکل
- مصرف کوکائین
- فشار و استرس
- استفاده‌ی روزمره از داروهای مسکن مانند داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی
- استفاده مرتب از دارو‌هایی مانند استروئید‌های تجویزی، شیمی درمانی، مکمل‌های پتاسیم و آهن
- سن بالا
- بلع مواد خورنده یا اشیاء خارجی
- ابتلا به بیماری خودایمنی مانند بیماری «هاشیموتو» یا دیابت نوع ۱
- کمبود ویتامین B۱۲
- HIV (ایدز)
- بیماری کرون
- رفلاکس صفرا بعد از عمل جراحی معده
- سابقه استفراغ مزمن
- قرارگرفتن در معرض اشعه
- حساسیت غذایی
- سایر عفونت‌هایی که می‌توانند خطر ابتلا به گاستریت را افزایش دهند؛ از جمله بیماری سل و سفلیس
بیشتر بدانید: علت نفخ شکم در بارداری چیست و چگونه درمان می‌شود؟
آزمایش‌ها و نحوه تشخیص ورم معده
گاستریت را به روش‌های زیر می‌توان تشخیص داد:
- معاینه‌ی فیزیکی
- بررسی سابقه‌ی پزشکی فرد و علائم فعلی وی
- آزمایش خون، مدفوع یا تنفس جهت بررسی وجود باکتری اچ. پیلوری
- آندوسکوپی
- الکتروکاردیوگرام
در بعضی موارد، ورم معده را می‌توان با عکسبرداری اشعه ایکس از مری، معده و روده کوچک تشخیص داد که طی آن پیش از اسکن، بیمار مقداری باریم – یک فلز مایع سفید رنگ – می‌بلعد تا هر گونه ناهنجاری به صورت برجسته نمایان شود. پزشک همچنین ممکن است موارد زیر را درخواست کند:
- آزمایش خون
- آزمایش ادرار
- ارزیابی عملکرد کلیه و کبد
- بررسی کم‌خونی
- تست عملکرد کیسه صفرا و لوزالمعده
- تست بارداری
- آزمایش مدفوع
با استفاده از اطلاعات بدست امده از این معاینات، پزشک می‌تواند بیماری گاستریت را تشخیص دهد. اگر این آزمایشات بی‌نتیجه باشند، پزشک ممکن است آندوسکوپی فوقانی انجام دهد. این کار شامل وارد کردن یک لوله نازک، انعطاف‌پذیر و روشن، از طریق دهان به داخل معده است که از طریق یک دوربین به پزشک امکان مشاهده‌ی داخل معده را می‌دهد.
داروهای درمانی ورم معده
درمان این عارضه به چند عامل بستگی دارد؛ از جمله اینکه علت بروز بیماری چیست و اینکه آیا گاستریت حاد یا مزمن است یا خیر. گزینه‌های درمانی گاستریت شامل طیف وسیعی از دارو‌هاست:
داروهای آنتی‌بیوتیکی: یک دوره‌ی ۱۰ تا ۱۴ روزه از مصرف آنتی‌بیوتیک می‌تواند مستقیما به اچ. پیلوری حمله کند؛ از جمله داروی «کلاریتومایسین» و «مترونیدازول».
مهارکننده‌های پمپ پروتون: این‌ها شامل «امپرازول» و «لانسوپرازول» هستند. مهارکننده‌های پمپ پروتون تولید اسید را مسدود کرده و به درمان کمک می‌کنند.
مسدودکننده‌های هیستامین: دارو‌هایی مانند «فاموتیدین» می‌توانند تولید اسید را کاهش دهند.
ضد اسید‌ها یا داروهای ضد ترشی معده: این دارو‌ها می‌توانند اسید معده را خنثی کنند.
مواد پوشش‌دهنده: «سوکرالفات» یا «میزوپروستول» می‌تواند لایه‌های داخلی معده را پوشش داده و از آن‌ها محافظت کند.
داروهای ضد تهوع: این نوع دارو‌ها می‌توانند علائم این بیماری را کاهش دهند.
درمان گاستریت به علت آن بستگی دارد. به عنوان مثال اگر عامل ایجاد این بیماری باکتری نباشد، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها کاملا بی‌مورد است. ترکیب این روش‌های درمانی با تغییرات توصیه‌شده در رژیم غذایی، مطمئن‌ترین راه مقابله با گاستریت است.
مهارکننده‌های پمپ پروتون: این‌ها شامل «امپرازول» و «لانسوپرازول» هستند. مهارکننده‌های پمپ پروتون تولید اسید را مسدود کرده و به درمان کمک می‌کنند.
مسدودکننده‌های هیستامین: دارو‌هایی مانند «فاموتیدین» می‌توانند تولید اسید را کاهش دهند.
ضد اسید‌ها یا داروهای ضد ترشی معده: این دارو‌ها می‌توانند اسید معده را خنثی کنند.
مواد پوشش‌دهنده: «سوکرالفات» یا «میزوپروستول» می‌تواند لایه‌های داخلی معده را پوشش داده و از آن‌ها محافظت کند.
داروهای ضد تهوع: این نوع دارو‌ها می‌توانند علائم این بیماری را کاهش دهند.
درمان گاستریت به علت آن بستگی دارد. به عنوان مثال اگر عامل ایجاد این بیماری باکتری نباشد، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها کاملا بی‌مورد است. ترکیب این روش‌های درمانی با تغییرات توصیه‌شده در رژیم غذایی، مطمئن‌ترین راه مقابله با گاستریت است.
درمان خانگی ورم معده
همانطور که گفته شد، درمان این بیماری باید حتما تحت نظر پزشک و با مصرف دارو باشد. اما رعایت این ۸ مورد، به بهبود هرچه سریع‌تر بیماری کمک می‌کند.
۱. اتخاذ رژیم غذایی صحیح برای گاستریت
استفاده از مواد غذایی ضد التهابی می‌تواند التهاب و ورم معده را تسکین دهد. هیچ شواهدی به طور قطعی در رابطه با تاثیر واقعی مواد غذایی بر این بیماری در دست نیست. شما می‌توانید با یادداشت‌برداری از آنچه می‌خورید، تشخیص دهید که چه غذا‌هایی علائم این بیماری را تحریک می‌کند و سپس آن‌ها را حذف کنید. خوراکی‌هایی که اغلب در التهاب نقش دارند عبارت هستند از:
- غذا‌های فرآوری شده
- گلوتن
- غذا‌های اسیدی
- محصولات لبنی
- غذا‌های قندی
- غذا‌های ادویه‌دار
- الکل
۲. مصرف سیر و کنترل ورم معده
برخی تحقیقات نشان می‌دهند که عصاره‌ی سیر می‌تواند به کاهش علائم این بیماری کمک کند. خرد کردن سیر خام و خوردن آن نیز به همین خوبی عمل می‌کند. اگر شخصی طعم سیر خام را دوست ندارد، می‌تواند آن را با یک قاشق غذاخوری کره بادام‌زمینی یا پیچیده شده در داخل یک خرما مصرف کند.
بیشتر بخوانید: خواص سیر خام؛ از کاهش وزن تا درمان تیروئيد
۳. غافل نشدن از پروبیوتیک‌ها!
پروبیوتیک‌ها می‌توانند به بهبود هضم غذا کمک کرده و حرکات منظم روده را تحریک نماید. مکمل‌های پروبیوتیک باکتری‌های خوبی را به دستگاه گوارش افراد وارد می‌کنند که ممکن است از شیوع اچ. پیلاری جلوگیری کند. خوردن غذا‌های حاوی پروبیوتیک نیز ممکن است علائم گاستریت را بهبود بخشد، از جمله:
- ماست
- کیمچی (نوعی سالاد ترش کره‌ای)
- قارچ کومبوچا
- کلم ترش
- کفیر
۴. نوشیدن چای سبز با عسل مانوکا
مطالعه نشان می‌دهد که نوشیدن چای سبز یا سیاه، حداقل یکبار در هفته می‌تواند به میزان قابل توجهی شیوع اچ. پیلوری در دستگاه گوراش را کاهش دهد. عسل مانوکا نیز می‌تواند مفید باشد، چون حاوی خواص ضد باکتریایی است و با عفونت مبارزه می‌کند. (این عسل در مناطقی از جنگلهای نیوزیلند و استرالیا توسط زنبورهای عسل از شهد درخت مانوکا Manouka بدست می‌آید)
برخی نیز معتقد هستند که نوشیدن آب گرم به تنهایی می‌تواند معده را تسکین داده و به هضم غذا کمک کند.
۵. استفاده از روغن‌های اسانس
طبق مطالعات انجام شده روغن‌های اسانس مانند روغن علف‌لیمو و به لیمو، قادر هستند مقاومت در برابر اچ. پیلوری را افزایش دهند. روغن‌های دیگری مانند نعناع، زنجبیل و میخک نیز می‌توانند تاثیر مثبتی بر دستگاه گوارش داشته باشند.
نکته: روغن‌های اسانس نباید خورده شوند و تنها باید رقیق‌شده‌ی آن‌ها را به صورت موضعی مصرف کنید. از این روغن‌ها همچنین می‌توان در رایحه‌درمانی استفاده کرد، اما پیش از آن با پزشک خود مشورت کنید. لازم به ذکر است که سازمان غذا و داروی ایالات متحده، روغن‌های اسانس را به عنوان داروی جایگزین تائید نمی‌کند.
۶. مصرف وعده‌های غذایی سبک‌تر
خوردن وعده‌های غذایی سنگین و سرشار از کربوهیدرات می‌تواند با افزایش فشار بر سیستم گوارشی فرد بیماری را تشدید کند. خوردن وعده‌های غذایی کم‌حجم‌تر، اما متعدد در طول روز می‌تواند به سهولت در روند هضم و کاهش علائم گاستریت کمک کند.
بیشتر بخوانید: معرفی چند غذا برای معده درد
۷. خودداری از مصرف سیگار و استفاده بیش از حد از مسکن‌ها
سیگار کشیدن می‌تواند به معده‌ی شما آسیب برساند و همچنین خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهد. مصرف بیش از حد داروهای مسکن بدون نسخه مانند آسپرین یا ایبوپروفن نیز می‌تواند به معده آسیب برساند و این بیماری را بدتر کند.
۸. کنار گذاشتن استرس
استرس می‌تواند باعث تشدید گاستریت شود، بنابراین کاهش سطح اضطراب یک روش مهم برای کمک به مدیریت بیماری است. تکنیک‌های مدیریت استرس شامل موارد زیر است:
- ماساژ
- مراقبه
- یوگا
- تمرینات تنفسی
- پیشگیری از گاستریت
افراد با رعایت این نکات، می‌توانند خطر ابتلا به این مشکل را در خود کاهش دهند:
- رعایت بهداشت و شستشوی دست‌ها و مصرف غذایی که به خوبی پخته شده‌است. این کار از آلوده شدن به باکتری اچ. پیلاری جلوگیری می‌کند.
- اجتناب از مصرف برخی داروهای خاص، سیگار کشیدن، کافئین و الکل
لازم به ذکر است که، چون برخی از دلایل گاستریت ناشناخته هستند، هیچ راهی برای جلوگیری قطعی و کامل از این بیماری وجود ندارد.
سخن پایانی
درمان های بیماری ورم معده به علت بروز این بیماری بستگی دارد. گاستریت حاد معمولا با درمان به سرعت برطرف می‌شود. به عنوان مثال عفونت اچ. پیلوری اغلب با یک یا دو دور آنتی‌بیوتیک قابل درمان هستند. با اینحال، گاهی اوقات درمان با شکست مواجه می‌شود و می‌تواند به گاستریت مزمن یا طولانی مدت تبدیل شود. برای تهیه یک برنامه درمانی موثر باید حتما با پزشک خود صحبت کنید.
همچنین بد نیست با خواندن مطلب «درد معده: انواع درد شکم و معده ، علائم و نحوه درمان» را نیز بخوانید. آیا شما تا به حال در خود یا نزدیکانتان تجربه‌ی این بیماری را داشته‌اید؟ چه عواملی به بهبود بیماری کمک کرد؟ تجربیات خود را با ما و همراهان ستاره به اشتراک بگذارید.
