همه چیز درباره بلوغ دیررس و علل بروز آن

سن شروع بلوغ در افراد مختلف متفاوت بوده و بلوغ در طول چند سال شکل می گیرد. به طور معمول دختران بین سن ۸-۱۳ سالگی و پسران در سنین ۹-۱۵ سالگی وارد مرحله بلوغ می شوند. بلوغ ممکن است در برخی دیرتر یا زودتر از حد معمول رخ دهد. و برخی افراد بلوغ را بدون تغییر خاصی در بدن سپری می کنند که به آن بلوغ تاخیری یا دیررس، گفته می شود و این امر  نگرانی والدین و نوجوان را به دنبال دارد.

آشنایی کامل با بلوغ دیررس و علتهای ایجاد آن

دوران بلوغ، مرحله ای از زندگی است که رشد بدن از شکل کودک گونه خود به فرم بزرگسالی در می آید. به طور معمول وارد شدن به مرحله بلوغ را با تغییراتی که در بدن رخ می دهد می توان درک نمود. به طور مثال در دختران این تغییرات شامل شروع پریودی، بزرگ شدن سینه ها، مو درآوردن و افزایش ناگهانی رشد می باشد به نحوی که فرم کلی بدن دچار تغییر شده و انحنای بدن حالت مشخص تری از قبل پیدا می کند. درباره پسران نیز شروع مرحله بلوغ با رویش مو ، تغییر تن صدا، بزرگ شدن اندام تناسلی و افزایش ناگهانی رشد(عریض شدن شانه ها و عضلات) همراه است.

به طور کلی این تغییرات به خاطر تولید بیشتر هورمونهای جنسی تستسترون در پسران و استروژن در دختران می باشد. شروع و خاتمه مرحله بلوغ در افراد مختلف متفاوت بوده و در دختران بین سن ۸-۱۳ سالگی و پسران بین ۹-۱۵ سالگی رخ می دهد. البته این احتمال وجود دارد در برخی زودتر و یا دیرتر این امر اتفاق بیافتد. ولی در مواقعی فرد با گذر از این محدوده سنی با هیچ علائم یا نشانه ای از تغییرات بدنی مرحله بلوغ، مواجه نمی شود که به این پدیده بلوغ دیررس یا تاخیری می گویند. به عبارت دیگر در بلوغ تاخیری با افزایش سن تغییرات هورمونی در زمان مناسب خود رخ نمی دهد. و بلوغ دختران از سن ۱۳ سالگی و پسران از سن ۱۴ سالگی را بلوغ دیررس(Late maturity) می گویند که در پسرها این امر شایع تر است.

اقسام بلوغ دیررس:

این نوع بلوغ، احتمالا به خاطر نقص در تخمدان، بیضه یا بخش هایی از مغز (هیپوفیز یا هیپوتالاموس) که وظیفه ایجاد و ارسال هورمون ها را بر عهده دارند به وجود می آید. این مشکل را هیپوگاندیسم اولیه و ثانویه تقسیم بندی می کنند.

در هیپو گنادیسم اولیه غدد جنسی به مقدار کافی هورمون جنسی نمی سازند و در پسران مبتلا بیضه ها قادر به تولید تستسترون کافی نیستند و در دختران ابتلا یافته به این امر تخمدان ها توانایی تولید هورمون استروژن کافی را ندارند. این موضوع ممکن است بخاطر اختلالات ژنتیکی، عصبی عفونت، عوارض پرتو درمانی یا شیمی درمانی باشد.

در هیپوگنادیسم ثانویه غدد جنسی (بیضه یا تخمدان) نقصی نداشته بلکه مشکل به بخش هایی از مغز (هپوفیز و هیپوتالاموس) مرتبط است به این معنی که غدد جنسی پیامی مبنی بر ترشح هورمون را دریافت نمی کنند.

علتهای بلوغ دیررس:

سوءتغذیه

فردی که از سوء تغذیه رنج می برد دیرتر از همسالانش به بلوغ می رسد. به طور مثال نوجوانی که کم اشتهاست یا بی اشتهایی عصبی دارد به طور معمول وزن زیادی را کم می کند و بدنش نمی تواند به مقدار کافی رشد داشته باشد.

ارثی

علتهای مختلفی ممکن است بلوغ تاخیری را موجب گردد. یکی از این علت ها ارثی بودن است. شاید والدین، خواهر ، برادر یا دیگر خویشاوندان نسبی مانند عمو، خاله و … نیز با این مشکل مواجه شده باشند. این امر دیر شکوفایی یا تاخیر سرشتی نامیده شده و به طور معمول احتیاج به هیچ درمانی نداشته و نوجوان در طی زمان رشد طبیعی خود را سپری نموده ولی مرحله بلوغ دیرتر از همسالانش رخ می دهد.

بیماری

برخی مسائل و مشکلات پزشکی نیز در تاخیر بلوغ دخیل هستند. به این مفهوم که افراد دچار بیماری های مزمن نظیر آسم، دیابت، مشکلات کلیوی یا فیبروز مثانه در سن بالاتری بلوغ می یابند. زیرا این بیماری ها رشد بدن را سختتر ساخته و با درمان و کنترل آن ها می توان از تاخیر در بلوغ جلوگیری نمود.

غدد هیپوفیز و تیروئید

در برخی موارد ممکن است به تاخیر افتادن بلوغ به خاطر مشکلات غدد هیپوفیز و تیروئید باشد زیرا این غده ها هورمونهای مهم رشد بدن را تولید می کنند.

ورزش حرفه ای

ممکن است برخی دخترانی که فعالیت های ورزشی بیش از حد دارند یا به طور حرفه ای ورزش می کنند دیرتر به بلوغ برسند زیرا ورزش موجب چربی سوزی بدن آن ها شده و این درحالی است که به مقدار معینی چربی برای رسیدن به بلوغ دختر احتیاج است.

سندرم ترنر

نشانگان یا سندرم ترنر نوعی اختلال کروموزموی بوده و موقعی بروز می کند که یکی از دو کروموزم ایکس زنا غیرطبیعی باشد یا اصلا وجود نداشته باشد. این موضوع سبب ایجاد مشکلاتی در روند رشد دختر ، تخمدانها و تولید هورمونهای جنسی او می گردد. زنانی که به سندرم ترنر مبتلا هستند و درمان نشده باشند معمولا از لحاظ بدنی کوچکتر از حد نرمال بوده و  ممکن است نازا باشند.

سندرم کلاین فلتر

مردان مبتلا به این سندرم با یک کروموزم ایکس اضافی متولد شده اند. یعنی کروموزوم های آنها به جای XY به صورت XXY  می باشد. این بیماری تیز رشد جنسی را کند می سازد.

شرایط  خانوادگی

نتایج برخی مطالعات حاکی از این می باشد که شرایط محیط خانه می تواند بر شروع بلوغ فرزندان بویژه دختر تاثیرگذار باشد. پسران نسبت به دختران چندان تحت تاثیر محیط خانواده نیستند. در خانواده های ناآرام و پر تنش، استرس روی ترشح هورمون ها تاثیرگذار می باشد. در شرایط استرس بیش از حد یا مزمن ممکن است سرعت بلوغ کاهش یابد.

نشانه های بلوغ  تاخیری

به تاخیر افتادن بلوغ معمولا در پسران شایع تر بوده و با علائمی مانند رشد نکردن بیضه ها تا سن ۱۴ سالگی، گذشت پنج سال از زمان آغاز رشد اندام جنسی و کامل نشدن آن همراه است. و در دختران رشد نکردن سینه ها تا سن ۱ سالگی، عدم شروع قاعدگی تا سن ۱۶ سالگی و چنانچه از هنگام آغاز رشد سینه تا شروع اولین زمان پریودی بیش از پنج سال طول بکشد نشانه به تاخیر افتادن بلوغ است.

آثار جانبی بلوغ تاخیری

همه افرادی که در بلوغ انها تاخیر ایجاد می شود بخاطر تفاوت با همسالان خود  احساس ناخوشایندی همراه با استرس ، خجالت کاهش اعتماد به نفس و … را تجربه خواهند کرد. به ویژه پسران که این امر برای آنان شایع تر است. ولی دختران با توجه به جثه کوچکتر خود و رشد نکردن اندام جنسی معمولا به اندازه پسرها مورد سرزنش یا اتهام به داشتن مشکل قرار نمی گیرند. البته باید گفت برخلاف بلوغ دیررس، دختری که با بلوغ زودرس، مواجه شود از جانب همسن و سال هایش طرد می شود.

اگر از منظر مثبتی به بلوغ دیررس نگاه کنیم نوجوانی که دیرتر به بلوغ می رسد برای آمادگی نظر روانی زمان بیشتری داشته و با توجه به سرعت بالای افزایش هورمونها در تغییر خلق و خو آمادگی قبل از بلوغ اهمیت پیدا می کند. به طور کلی بلوغ نوعی چالش است که نیاز دارد جوان از نظر روانی آماده باشد تا بتواند انطباق بهتری با ان پیدا کند. برخی پژوهش ها نشان داده است افرادی که دیرتر وارد مرحله بلوغ می شوند بیشتر اهل تفریح بوده و  همچنین خلاقتر و با بصیرت تر هستند. به طور معمول دخترانی که دیرتر سن بلوغ را تجربه می کنند مشکلات روانی کمتری خواهند داشت در واقع بلوغ دیررس موجب می شود بلوغ عاطفی بهتری را طی کنند.

درمان بلوغ تاخیری

روش درمان بلوغ تاخیری (دیررس) بسته به به علت آن متفاوت است. چنانچه دلیل این بلوغ، یک نوع بیماری زمینه ای باشد، درمان این بیماری می تواند بلوغ تاخیری را نیز برطرف سازد.اما چنانچه فرد به طور طبیعی رشد خود را طی کند و دیرتر از دیگران به بلوغ برسد نیاز به درمان ندارد اما اگر شدیدا دچار استرس و نگرانی باشد برخی پزشکان داروهای مکمل هورمون جنسی را تجویز نموده تا بلوغ زودتر انجام شود.

در برخی موارد نیز در صورتی که پزشک عمومی تشخیص دهد دلیل بلوغ تاخیری به عوامل دیگری مربوط است ممکن است فرد را به پزشک متخصص در این زمینه ارجاع داده تا با انجام آزمایش هایی مانند آزمایش خون جهت مورد بررسی قرار دادن میزان هورمون ها، آزمایش پرتو اشعه ایکس برای  تعیین وزن بزرگسالان و اسکن ام آر آی جهت تشخیص بیماری های مرتبط با وجود زائده یا اندام های بدن دلیل به تاخیر افتادن بلوغ مشخص گردد و درمان لازم صورت گیرد.