آزمایش اسپرم چگونه است؟

برای اکثر زوج ها در شرایط طبیعی و سلامت در سنین بارداری از زمانی که تصمیم به بچه دار شدن می گیرند تا زمانی که بارداری اتفاق می افتد ممکن است یک سال طول بکشد. اما در صورتی که تا یک سال موفق به بارداری نشدند باید برخی آزمایشات برای بررسی وضعیت بارداری زن و مرد انجام شود. آزمایش اسپرم نیز یکی از این آزمایش ها برای مردهاست که در این مقاله به طور کامل نحوه انجام آن و مواردی که در این آزمایش بررسی می شود را برای شما عزیزان اومایی توضیح می دهیم. با ما همراه باشید.

در این مقاله می خوانیم:

آزمایش اسپرم چه آزمایشی است؟

آزمایش بررسی مایع منی یا اسپرم به بررسی تعداد اسپرم، سلامت و تحرک اسپرم مردانه می پردازد. منی مایعی حاوی اسپرم (به علاوه سایر مواد قندی و پروتئینی) است که در طول انزال مردان در رابطه جنسی آزاد می شود. تجزیه و تحلیل منی سه عامل اصلی سلامت اسپرم را بررسی می کند:

• تعداد اسپرم
• شکل اسپرم
• تحرک اسپرم

پزشکان اغلب دو یا سه آزمایش اسپرم جداگانه انجام می دهند تا از سلامت اسپرم ها مطمئن شوند. این آزمایش ها باید حداقل هفت روز تا سه ماه فاصله داشته باشند. زیرا تعداد اسپرم در روزهای مختلف متفاوت است و با توجه به میانگین نمونه های اسپرم می توان نتیجه قطعی را بدست آورد.

چرا آزمایش اسپرم انجام می شود؟

- آزمایش اسپرم اغلب زمانی توصیه می شود که زوج ها مشکل باردار شدن دارند. این آزمایش به پزشک کمک می کند متوجه شود مرد نابارور است یا خیر؟ این آزمایش همچنین نشان می دهد که آیا تعداد کم اسپرم یا اختلال عملکرد اسپرم باعث ناباروری (بخوانید: راه های درمان ناباروری مردان) شده است یا خیر؟

- مردانی که عمل وازکتومی داشته اند، باید آزمایش اسپرم انجام دهند تا مطمئن شوند اسپرم در منی آنها وجود ندارد. در وازکتومی، لوله هایی که اسپرم را از بیضه ها به آلت تناسلی وارد می کنند، بریده می شوند که به طور دائمی مرد را نابارور می کند. پس از وازکتومی، پزشکان توصیه می کنند ماهی یک بار به مدت سه ماه آزمایش اسپرم انجام شود تا از عدم وجود اسپرم در منی اطمینان حاصل شود. در مواردی که اسپرم مشکل دارد برای بارداری روش میکرواینجکشن (ICSI) توصیه می شود.

همچنین بخوانید: بارداری با روش میکرواینجکشن (ICSI)

بهترین زمان برای آزمایش اسپرم

پزشک به شما می گوید برای آماده شدن برای آزمایش اسپرم چه کارهایی باید انجام دهید. پیروی از دستورالعمل ها بصورت دقیق در به دست آمدن نتایج قطعی بسیار مهم است. بنابراین برای گرفتن نتیجه بهتر به توصیه های زیر نیز عمل کنید:

• 48 تا 72 ساعت قبل از آزمایش از انزال جلوگیری کنید.
• دو تا پنج روز قبل از آزمایش الکل، کافئین و مواد مخدر مانند کوکائین و ماری جوانا مصرف نکنید.
• از مصرف داروهای گیاهی مانند اکیناسه بپرهیزید.
• از داروهای هورمونی اجتناب کنید.
• در خصوص داروهای مصرفی با پزشک خود صحبت کنید.

نحوه انجام آزمایش اسپرم در منزل

برای انجام این آزمایش، باید یک نمونه مایع منی ارائه کنید. چهار روش اصلی برای جمع آوری نمونه منی وجود دارد:

• استمناء
• رابطه جنسی با کاندوم مخصوص
• رابطه جنسی با خروج قبل از انزال
• انزال تحریک شده توسط الکتریسیته

استمناء بهترین راه برای دریافت نمونه تمیز و مناسب است.

نمونه خوب برای آزمایش اسپرم چه ویژگی هایی دارد؟

دو عامل اصلی برای دریافت یک نمونه آزمایش خوب ضروری است. اول، منی باید در دمای بدن نگهداری شود. اگر بیش از حد گرم و یا خیلی سرد شود، نتایج نادرست خواهد بود. دوم، مایع منی باید ظرف 30 تا 60 دقیقه پس از خروج از بدن به مرکز آزمایش منتقل شود.

ناشتا بودن برای آزمایش اسپرم

خیر نیازی به ناشتا بودن برای آزمایش اسپرم نیست.

چه عواملی روی آزمایش اسپرم اثرگذار است؟

برخی از عوامل می توانند بر نتایج آزمون تاثیر منفی داشته باشند، از جمله:

• مایع منی که در تماس با اسپرم کش باشد (ماده ای که برای جلوگیری از بارداری استفاده می شود)
• انجام آزمون در وضعیت بیماری و یا استرس 
• انجام آزماشی توسط تکنسین بی تجربه
• آلودگی نمونه

آزمایش اسپرم هیچ خطری ندارد. در برخی مواقع اگر نتایج آزمایش اسپرم در حد نرمال نباشد احتمالا به خاطر مصرف مواد زیر است که بر میزان اسپرم ها تاثیر می گذارد: 

• الکل
• کافئین
• گیاهان مانند سنت جان
• استفاده از داروهای تجویزی که باعث کاهش تعداد اسپرم می شوند مانند سایمتیدین 
• استفاده از مواد مخدر 
• تنباکو

در این صورت آزمایش باید دوباره تکرار شود. اما اگر این شرایط را نداشده باشید به معنی درست بودن نتایج بوده که پزشک باید روش درمان آن را با توجه به شرایط شما تجویز کند. 

چگونه جواب آزمایش اسپرم را بخوانیم؟

ابتدا درباره اصطلاحات رایج در آزمایش اسپرم بیشتر بدانید:

• آزواسپرمیا: عدم وجود اسپرم
•  هیپوسپرمی: حجم کم اسپرم 
• هایپرسمی: حجم بالای مایع منی 
•  الیگوزوسپرمی: تعداد بسیار کم اسپرم
•  آستنوسوپرمی: تحرک ضعیف اسپرم 
• تراتوزوسپرمی: اسپرم های ناقص از نظز مورفولوژیکی نسبت به حالت طبیعی بیشتر است
• نکروزوسپرمی: تمام اسپرم در انزال مرده است.
• لوکوزسپرمی: سطح بالایی از گلبول های سفید خون در مایع منی وجود دارد.

هنگامی که پزشک به بررسی نتایج آزمون اسپرم می پردازد عوامل متعددی را در نظر می گیرد. آزمایش پس از وازکتومی برای حضور اسپرم انجام می شود اما آزمایش باروری عمیق تر است. پزشک عوامل زیر را در این آزمایش بررسی می کند:

1- شکل اسپرم

یک نتیجه طبیعی برای شکل اسپرم این است که بیش از 50 درصد از اسپرم ها شکل معمولی داشته باشند. اگر در یک مرد بیش از 50 درصد از اسپرم ها شکل غیر طبیعی داشته باشند، به معنی کاهش قدرت باروری است. در آزمایشگاه ناهنجاری های سر، وسط یا دم اسپرم شناسایی می شود. همچنین ممکن است اسپرم نابالغ باشد، طوری که نتواند به طور مناسب با تخمک جفت شده و عمل لقاح را انجام دهد.

2- تحرک

- برای نتیجه طبیعی، بیش از 50 درصد از اسپرم ها باید یک ساعت پس از انزال حرکت کنند. جنبش اسپرم برای باروری مهم است زیرا اسپرم باید در زمان مناسب به تخمک برسد. یک سیستم خودکار تحرک اسپرم را بررسی می کند و بین 0 تا 4 به آن نمره می دهد. نمره 0 بدین معنی است که اسپرم در حال سکون است و نمره 3 یا 4 نشانگر حرکت خوب است.

- یک مرد می تواند حدود 20 میلیون سلول اسپرم در هر میلی لیتر مایع منی داشته باشد، اما هنوز هم کیفیت بد غیر ممکن نیست زیرا تعداد کمی از آنها حرکت می کنند. با این حال، اگر تعداد اسپرم بسیار بالا باشد، کم تحرکی مهم نیست زیرا نسبت آن هنوز هم بیش از 8 میلیون در هر میلی لیتر است. اما ممکن است در مایع منی مرد تعداد اسپرم ها بسیار کمتر از 20 میلیون سلول اسپرم در هر میلی لیتر باشد در این صورت باید تحرک خوب باشد تا باروری صورت گیرد.

یک معیار مشخص تر از تحرک اسپرم ها درجه تحرک است که به چهار درجه متفاوت تقسیم می شود: 

 درجه a:اسپرم با تحرک پیشرونده.

این اسپرم ها قوی ترین ها هستند و اسپرم به سرعت در یک خط مستقیم شنا می کند. گاهی اوقات نیز به عنوان تحرک درجه IV مشخص شده است.(خوب)

 درجه b: (حرکت غیر خطی):

این اسپرم ها نیز رو به جلو حرکت می کنند اما تمایل دارند به صورت منحنی یا کج حرکت کنند که تحرک III را نشان می دهد.(معمولی)

 درجه c:

این اسپرم ها دارای تحرک غیرقابل پیش بینی هستند؛ چرا که آنها با وجود این واقعیت که دمشان را تکان می دهند، حرکت نمی کنند. گاهی اوقات نیز تحرک II را نشان می دهد.(ضعیف)

 درجه d:

این اسپرم ها متحرک هستند و در همه جا حرکت می کنند اما رو به جلو نمی روند یا حرکتشان به سمت جلو بسیار کند است که تحرک I را نشان می دهد.(بد)

3- pH

سطح pH اسپرم ها باید بین 7.2 تا 7.8 باشد تا نتیجه طبیعی حاصل شود. pH بالاتر از 8.0 نشان می دهد مرد عفونت دارد. نتیجه کمتر از 7.0 نیز نشان دهنده آلودگی نمونه یا انسداد مجاری انزال می باشد. انزال اسیدی (مقدار pH پایین تر) مرد به معنی انسداد بیضه ها می باشد.  مقدار pH خارج از محدوده طبیعی برای اسپرم مضر است و بر توانایی آنها در نفوذ به تخمک تاثیر می گذارد. 

4- حجم

- حجم اسپرم برای یک نتیجه طبیعی باید بیش از 2 میلی متر باشد. حجم کم اسپرم مقدار کم اسپرم را نشان می دهد. حجم مایع اضافی نیز به معنی مقدار اسپرم رقیق شده است. بر اساس یک مطالعه آزمایشگاهی حجم اسپرم مناسب بین 2.0 و 5 میلی لیتر طبیعی است. حجم کم می تواند انسداد کامل یا جزئی را نشان دهد. در عمل بالینی، حجم کمتر از 2 میلی لیتر به معنی شرایط ناباروری می باشد.

- انزال انسانی عمدتا از آب تشکیل شده است. 96 تا 98 درصد از مایع منی آب است. یکی از راه های اطمینان از این که یک انسان انزال بیشتری تولید می کند، مصرف مایعات بیشتر است. کاهش تعداد دفعات نزدیکی جنسی باعث افزایش حجم اسپرم می شود. بیماری های منتقله از راه جنسی نیز بر تولید مایع منی تاثیر می گذارد. مثلا مردان مبتلا به ویروس HIV حجم مایع منی کمتری تولید می کنند.

5- مایع شدن

باید 15 تا 30 دقیقه زمان ببرد تا مایع منی به مایع کامل تبدیل شود. اسپرم در ابتدا غلیظ است، توانایی آن برای مایع شدن، یا تبدیل شدن به مایع، به اسپرم کمک می کند تا حرکت کند. اگر اسپرم در 15 تا 30 دقیقه به مایع تبدیل نشود، باروری تحت تاثیر قرار می گیرد.

6- تعداد اسپرم

تعداد اسپرم در آزمایش معمول اسپرم باید بین 20 میلیون تا بیش از 200 میلیون باشد. نتیجه به عنوان تراکم اسپرم شناخته می شود. اگر این عدد کم باشد، بارداری مشکل تر می شود.

7- ظاهر و شکل اسپرم

ظاهر اسپرم ها باید سفید تا خاکستری باشد. اسپرمی که رنگ قرمز قهوه ای دارد دارای خون است در حالی که رنگ زرد می تواند نشانه زردی یا یک عارضه جانبی داروهی مصرفی باشد. با توجه به شکل اسپرم، معیار WHO در سال 2010 می گوید که یک نمونه طبیعی است، اگر 4٪ اسپرم ها مورفولوژی طبیعی داشته باشند. مورفولوژی طبیعی میزان موفقیت ادغام اسپرم با تخمک را مشخص می کند. به طور طبیعی حدود 10٪ از تمام اسپرم ها دارای نقایص قابل مشاهده هستند. 

8- رنگ اسپرم:

مایع منی به طور معمول دارای رنگ سفید مایل به خاکستری است. با افزایش سن مرد این رنگ به زرد گرایش پیدا می کند. رنگ مایع منی تحت تاثیر غذا ها نیز  قرار می گیرد. به طوری که غذاهایی که دارای گوگرد بالا هستند، مانند سیر، منجر به تولید مایع منی زرد می شوند. حضور خون در مایع منی (هماتو سوپرمی) منجر به انزال قهوه ای یا قرمز رنگ می شود.

هماتوسپرمی یک بیماری نادر است. مایع منی که دارای رنگ زرد سیر یا سبز است ممکن است به علت دارو باشد. مایع منی قهوه ای عمدتا به علت عفونت و التهاب غده پروستات، مجرای ادراری، اپیدیدیم و بیضه ها است. علل دیگر تغییر رنگ غیر معمول مایع منی شامل عفونت های منتقله از راه جنسی مانند گونوره و کلامیدیا، جراحی های دستگاه تناسلی و آسیب به اندام های جنسی می باشد. همه این موارد می توانند جدی باشند و باید تحت بررسی و درمان قرار بگیرند. 

9- سطح فروکتوز:

سطح فروکتوز در مایع منی می تواند برای تعیین میزان انرژی موجود در مایع منی برای تحرک اندازه گیری شود. WHO یک سطح طبیعی 13 میکرو مول در هر نمونه را مشخص می کند. عدم وجود فروکتوز نشانه مشکل در بیضه ها می باشد.

10- مایع سازی:

مایع سازی فرایندی است که ژل تشکیل شده توسط پروتئین از بیضه تجزیه شده و مایع منی حالت آبکی می شود. به طور معمول کمتر از 20 دقیقه طول می کشد تا نمونه از ژل غلیظ به مایع تبدیل شود. در دستورالعمل های NICE، زمان مایع شدن در عرض 60 دقیقه در محدوده طبیعی محسوب می شود. 

11- کل اسپرم متحرک 

کل اسپرم متحرک ترکیبی از تعداد اسپرم، حرکت و حجم است که تعداد سلول متحرک اسپرم در کل انزال را نشان می دهد.

12- Agglutination چسبندگی اسپرم ها به هم :

چسبیدن اسپرم ها به همدیگر که ممکن است بصورت سر به سر، سر به دم و دم به دم باشد نیز مهم است. علت این نوع اتصال ها ترشح آنتی بادی ضد اسپرم می باشد. این آنتی بادی آگلوتیناسیون نام دارد که بصورت few ، some ، most و all مشخص می شود و حاکی از میزان تجمع اسپرم می باشد.

13- تست قابلیت زنده ماندن ( viability )

برای شناسایی اسپرم های زنده متحرک و غیر متحرک از اسپرم های مرده، می توان از رنگ آمیزی فوق حیاتی استفاده نمود که در نمونه طبیعی 75% یا بیشتر اسپرم ها زنده می مانند.

14- Total / countsperm  تعداد کل اسپرم در نمونه

از حاصل ضرب ml / countsperm در حجم مایع منی بدست می آید که حد طبیعی آن 40 میلیون به بالا می باشد. کمترین مقدار قابل قبول برای تعداد اسپرم ها 20 میلیون است.

تفسیر آزمایش اسپرم برای تعیین جنسیت

افزایش تعداد اسپرم ها احتمال پسر دار شدن را بیشتر می کند. بهتر است برای بیشتر شدن تعداد اسپرم در هنگام نزدیکی، پدر 2 تا 5 روز قبل از تخمک گذاری از ارگاسم خودداری نماید.

تفسیر نتایج غیر طبیعی اسپرم

اسپرم غیرطبیعی برای رسیدن به تخمک و نفوذ در آن مشکل دارد، بنابراین بارداری به سختی انجام می شود و یا اصلا انجام نمی شود. نتایج غیر عادی موارد زیر را نشان می دهد:

• ناباروری
• عفونت
• عدم تعادل هورمونی
• بیماری، مانند دیابت (بخوانید: غذاهای مفید برای دیابت)
• نقص ژن
• قرار گرفتن در معرض اشعه

اگر نتایج شما غیرطبیعی باشد پزشک برای بررسی دقیق تر پیشنهاد می کند آزمایش های بیشتری انجام دهید. این آزمایش ها عبارتند از:

• آزمایشات ژنتیک (بخوانید: آزمایش ژنتیک پیش از بارداری چیست؟)
• آزمایش هورمونی
• ادرار بعد از انزال
• گرفتن یک نمونه بافت از بیضه ها
• تست سلول های ایمنی ضد اسپرم

سخن آخر

آزمایش مایع منی اطلاعات زیادی فراهم می کند که می تواند عوامل موثر بر باروری را تعیین کند. اگر نتایج تست شما غیر طبیعی باشد، پزشک شما را به متخصص باروری ارجاع می دهد. اگر این آزمایش دقیقا طبق دستورالعمل های پزشک انجام شود می تواند نتایج کاملی به پزشک بدهد تا به بهترین نحو به بارداری شما کمک کند. بنابراین نسبت به آن توجه کامل را داشته باشید تا نتایج قابل اطمینان باشند.