اصول و قواعد اسلامی در معامله و تجارت

بزرگترین ایه قرآن درباره معامله است. در معاملات باید به گونه ای رفتار شود که هر دو طرف از معامله راضی باشند و مشکلاتی در این زمینه نداشته باشند. و معامله بتواند به تولید رونق ببخشد و موجبات خوشنودی افراد را فراهم نماید. قواعد و احکام معامله و تجارت اسلامی را در پرشین وی ببینید.

معامله و تجارت اسلامی

اى کسانى که ایمان آورده اید! هنگامى که بدهى مدت دارى (به خاطر وام یا
داد و ستد) به یکدیگر پیدا کنید، آن را بنویسید! و باید نویسنده اى از روى عدالت، (سند را) در
میان شما بنویسد! و کسى که قدرت بر نویسندگى دارد، نباید از نوشتن- همان طور که خدا به او تعلیم
داده- خوددارى کند! پس باید بنویسد، و آن کس که حق بر عهده اوست، باید املا کند، و از خدا
که پروردگار اوست به پرهیزد، و چیزى را فروگذار ننماید!

معامله در اسلام

پیشوایان بزرگ اسلام به مساله تجارت اهمیت فراوانى
مى دادند، تا آنجا که در روایت معروف اصبغ بن نباته آمده است که مى گوید: از على (علیه السلام)
شنیدم که بر فراز منبر مى فرمود: «یا معشر التجار! الفقه ثم المتجر»، «اى گروه تجار! اول فقه بیاموزید و
سپس تجارت کنید» و این سخن را امام (علیه السلام) سه بار تکرار فرمود…
و در پایان این کلام فرمود: «التاجر فاجر، و الفاجر فى النار، الا من اخذ الحق و اعطى الحق»، «تاجر
فاجر است و فاجر در دوزخ است مگر آنها که به مقدار حق خویش از مردم بگیرند و حق مردم
را بپردازند».(کافى جلد ۵ باب آداب التجاره حدیث ۱)

در حدیث دیگرى از امام باقر (علیه السلام) نقل شده است:
هنگامى که امیر مؤمنان على (علیه السلام) در کوفه بود همه روز صبح در بازارهاى کوفه مى آمد و بازار
به بازار مى گشت و تازیانه اى (براى مجازات متخلفان) بر دوش داشت در وسط هر بازار مى ایستاد و
صدا مى زد: “اى گروه تجار! از خدا بترسید”، هنگامى که بانگ على (علیه السلام) را مى شنیدند هر چه
در دست داشتند بر زمین گذاشته و با تمام دل به سخنانش گوش فرا مى دادند، سپس مى فرمود:

بررسی معامله و تجارت اسلامی

«قدموا
الاستخاره و تبرکوا بالسهوله، و اقتربوا من المبتاعین، و تزینوا بالحلم، و تناهوا عن الیمین، و جانبوا الکذب، و تجافوا
عن الظلم و انصفوا المظلومین، و لا تقربوا الربا، و اوفوا الکیل و المیزان، و لا تبخسوا الناس اشیائهم، و
لا تعثوا فى الارض مفسدین»، «از خداوند خیر بخواهید، و با آسان گرفتن کار بر مردم برکت بجوئید، و به
خریداران نزدیک شوید، حلم را زینت خود قرار دهید، از سوگند بپرهیزید، از دروغ اجتناب کنید، از ظلم خوددارى نمائید،
و حق مظلومان را بگیرید، به ربا نزدیک نشوید، پیمانه و وزن را به طور کامل وفا کنید، و از
اشیاء مردم کم نگذارید، و در زمین فساد نکنید» و به این ترتیب در بازارهاى کوفه گردش مى کرد، سپس
به دار الاماره باز مى گشت و براى دادخواهى مردم مى نشست.(کافى، باب آداب التجاره حدیث ۳)

مراقب معاملات و تجارت های حرام باشید

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: کسی که تجارت می کند باید از
پنج کار دوری ورزد و گرنه نباید خرید و فروش کند: ربا،سوگند،پوشاندن عیب کالا، تعریف و تبلیغ در هنگام فروش
و بدگویی از کالا در موقع خرید آن

خداوند در سوره نساء آیات ۲۹ تا ۳۰ در زمینه تجارت می
فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَأْکُلُواْ أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ إِلاَّ أَن تَکُونَ تِجَارَهً عَن تَرَاضٍ مِّنکُمْ…
(نساء/ ۲۹) وَمَن یَفْعَلْ ذَلِکَ عُدْوَانًا وَظُلْمًا فَسَوْفَ نُصْلِیهِ نَارًا وَکَانَ ذَلِکَ عَلَى اللّهِ یَسِیرًا » (نساء/ ۳۰)؛

«هان! اى
کسانى که ایمان آوردید، اموال خود را در بین خود به باطل مخورید، مگر آن که تجارتى باشد ناشى از
رضایت دهنده و گیرنده و یکدیگر را به قتل نرسانید، که خداى شما مهربان است و هر کس از در
تجاوز و ستم چنین کند به زودى او را در آتشى وصف ناپذیر خواهیم کرد، و این براى خدا آسان
است».

قواعد معامله و تجارت اسلامی

در مورد این آیه روایات متعددی بیان شده است.از جمله در مجمع البیان در ذیل کلمه “بالباطل” نقل شده که
مفسرین درباره معناى آن دو قول دارند یکى از آن دو، نظریه بعضى است که گفته اند منظور از آن
ربا و قمار و بخس و ظلم است، آن گاه خودش اضافه کرده که این قول از امام باقر (علیه
السلام) روایت شده است.(مجمع البیان ج ۲ ص ۸۱ جزء ۵)در کتاب نهج البیان از امام باقر (علیه السلام) و
امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمودند: منظور از باطل، قمار و سحت و ربا و سوگند است.(نهج البیان)

این آیه شریفه در اکل به باطل عام است، و همه معاملات باطل را شامل مى شود، و اگر در
روایات بالا نامى از خصوص قمار برده شده، به عنوان شمردن مصادیق این اکل است،

با این شرایط تجارت کنید
در مورد شرایط تجارت در
قرآن آیاتی هم ذکر شده است که عرض می کنیم و با توجه به این آیات این شرایط مشخص می
شود.

اهمیت بیع در جامعه

در میان معاملات، اولین و مهم‌ترین قرارداد متداول در روابط اقتصادی، بیع (خرید و فروش) است که نقش بسیار مهمی در روابط اجتماعی دارد. مسأله خرید و فروش همچون سایر فعالیت‌ها باید در محدوده مقررات اسلام باشد. از این رو، یادگیری احکام خرید و فروش، برای داد و ستد نیاز است.

۱٫ معاملات بازرگانی باید با رضایت صورت گیرد.
(نساء /۲۹)۲٫
معامله نقدی نیازی به سند ندارد.(بقره/۲۸۲)۳٫
هنگام نماز جمعه دست از تجارت بردارید.(جمعه/۱۱)۴٫
تجارت، مردان خدا را از یاد خدا باز نمی دارد.( نور/۳۸)۵٫
تجارت معنوی (جهاد در راه خدا) مایه رهایی از آتش است.(صف/۱۰و۱۱)۶٫
تجارت فناناپذیر در پرتو تلاوت قرآن و اقامه نماز و انفاق است.(فاطر/۲۹)

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) می
فرماید: ای جماعت تاجران! این معاملات (معمولا) با سخن لغو و سوگند همراه است ، پس آن را باصدقه در
آمیزید

اصول و قواعد اسلامی در معامله و تجارت

۷٫پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: کسی که تجارت می کند باید از پنج کار دوری ورزد
و گرنه نباید خرید و فروش کند: ربا، سوگند، پوشاندن عیب کالا، تعریف و تبلیغ در هنگام فروش و بدگویی
از کالا در موقع خرید آن.(بحار۱۰۳/۹۵/۱۸)

حق مشتری را رعایت کنید

وای بر کم فروشان؛ آنان که چون از مردم پیمانه می ستانند آن را
پر می گیرند و هرگاه برای مردم پیمانه یا وزن می کنند از آن می کاهند.(انعام:آیه ۱۵۲)

صدقه بدهید

پیامبر خدا (صلی
الله علیه و آله) می فرماید: ای جماعت تاجران! این معاملات (معمولا) با سخن لغو و سوگند همراه است، پس
آن را باصدقه در آمیزید.(کنز العمال:۹۴۳۹)

راستگو باشید

پیامبر (صلی الله علیه و آله): تاجر درستکار، راستگو و مسلمان، در قیامت با
شهیدان است.(کنز العمال:۹۲۱۶ )

در تجارت قسم نخورید

امام علی (علیه السلام): ای جماعت دلال! کمتر سوگند یاد کنید؛ زیرا اگر چه این کار
کالا را به فروش می رساند ولی سود (حقیقی ) را می برد.(کافی:۵/۱۶۲/۲)

منابع:

مکارم شیرازی- تفسیر نمونه- ج
۲۶ سید محمدحسین طباطبایی- ترجمه تفسیر المیزان ج ۴ هزار و یک نکته از قرآن سایت طهور

تبیان ـ ویکی فقه