بهانه‌های عراق برای آغاز جنگ تحمیلی علیه ایران

روزنامه شرق: وقوع پيروزي‌ انقلاب‌ ايران‌ در خاورميانه در سال 1357 تغييرات اساسي به وجود آورد كه مهم‌ترين آن شروع جنگ تحميلي از سوي رژيم بعث عراق عليه ايران بود. در آن سال‌ها صدام رييس‌جمهور عراق كه به دنبال توسعه قدرت خود در منطقه بود به فكر براندازي دولت نوپاي جمهوري اسلامي ايران برآمد.

رژيم عراق در سال‌هاي اوليه پيروزي انقلاب اسلامي ايران به محض مشاهده سقوط رژيم پهلوي و تضعيف موقعيت امريكا در ايران، فرصت را براي يك حمله نظامي مناسب ديد و دست به تحريكات مرزي زد و مدعي شد، خوزستان جزيي از عراق است! تجاوز سراسري ارتش رژيم عراق به خاك ايران، حادثه مهمي است كه بررسي ابعاد آن براي نسل حاضر و آينده تاريخ حائز اهميت است. جنگ عراق با ايران طولاني‌ترين جنگ متعارف در قرن بيستم و دومين جنگ طولاني اين قرن پس از جنگ ويتنام بود كه 8 سال به طول انجاميد.

در روز ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ با هجوم ارتش عراق به مرزهای غرب و جنوب و حمله هوایی به چند فرودگاه ایران جنگ تحمیلی هشت‌ساله دولت عراق به رهبری صدام حسین علیه ایران آغاز شد. این واقعه در حالی اتفاق افتاد که فقط ۱۹ ماه از پیروزی انقلاب اسلامی می‌گذشت. صدام حسین، رئیس‌جمهوری وقت عراق، چند روز پیش از این اقدام، پیمان ۱۹۷۵ الجزایر را در برابر دوربین‌های تلویزیون بغداد پاره کرد و در نطقی با تأکید بر مالکیت مطلق کشورش بر اروندرود که آن را شط‌العرب می‌نامید و طرح این ادعا که جزایر سه‌گانه ایران به اعراب تعلق دارد، هم‌زمان جنگ زمینی، هوایی و دریایی علیه ایران را آغاز کرد.

بمباران فرودگاه مهرآباد

برای نخستین‌بار اخبار ساعت دو بعدازظهر روز ۳۱ شهریور، خبر بمباران فرودگاه مهرآباد را مخابره کرد. روزنامه کیهان درباره فضای فرودگاه و آنچه در این حمله بر مردم حاضر در آنجا گذشت، نوشت: «یکی از کارمندان هواپیمایی گفت که به هنگام مراجعت از فرودگاه به خانه متوجه شدم سه فروند هواپیما با فاصله نسبتا کمی بر فراز فرودگاه در حال پرواز هستند.

از‌آنجایی‌که حدس می‌زدم هواپیما‌ها خودی باشند، چندان توجهی نکردم، تا اینکه صدای انفجار برخاست و آن‌گاه متوجه شدم که بمب انداخته‌اند. یک شاهد دیگر درباره نوع هواپیماهای بمباران‌شده در این حمله گفت که دو هواپیما در این هجوم دچار آسیب شده‌اند که یکی از آنها هواپیمای ۷۰۷ و متعلق به شرکت هواپیمایی بود و دیگری یک فروند هواپیمای سی۱۳۰ بود.

او همچنین گفت که هواپیماهای دشمن سه فروند و از نوع میگ بوده است». با شنیده‌شدن صدای انفجار مهرآباد در غرب تهران، مردم این منطقه برای اطلاع از چگونگی واقعه به خیابان‌ها ریختند و با مشاهده بمباران قسمتی از فرودگاه به منظور کمک به سمت آن هجوم آوردند که مأموران انتظامی در حوالی فرودگاه ضمن جلوگیری از حرکت آنها از مردم خواستند که حوالی فرودگاه را ترک کنند و در صورت نیاز به کمک مردم، مقامات مربوطه اطلاعیه صادر خواهند کرد.

روزنامه کیهان فردای آن روز درباره تعداد مجروحان و مصدومان حمله عراق به تهران نوشت: «تا ساعت یک بامداد امروز تعداد مجروحان حادثه فرودگاه ۳۸ نفر اعلام شد که ۱۵ نفر به بیمارستان امام خمینی، هشت نفر به بیمارستان شریعتی، سه نفر به بیمارستان صنایع هواپیمایی، هشت نفر به بیمارستان میمنت و سه نفر به درمانگاه بیمه‌های اجتماعی منتقل شده‌اند. از این تعداد گروهی که جراحات‌شان سطحی بود، مداوا و از بیمارستان مرخص و برخی دیگر بستری شده‌اند».

بمباران فرودگاه اهواز

این تنها فرودگاه مهرآباد تهران نبود که با جنگنده‌های عراقی مورد حمله قرار گرفت. در ساعت 13:45 روز ۳۱ شهریور شش هواپیمای میگ عراقی باند فرودگاه اهواز را بمباران کردند. خبرنگار کیهان از اهواز گزارش داد که «این واقعه در حالی اتفاق افتاد که حدود ۶۰۰ نفر در فرودگاه حضور داشتند.

بر اثر این حمله قسمتی از باند فرودگاه اهواز ویران شد و چند نفر نیز زخمی شدند». آن‌چنان که بعد‌ها گفته شد، این حمله زمانی اتفاق افتاد که مسافران پرواز ۲۲۸ از اهواز عازم خارک، بوشهر و شیراز بودند. در این هنگام بود که در بخشی از فرودگاه صدای مهیبی برخاست و در پی آن دو راکت از سوی میگ عراقی به قسمت جلویی سالن مسافران پرتاب شد و همه شیشه‌های سالن فرودگاه فرو ریخت. هواپیماهای عراقی بعد از حمله و یک‌ بار دور‌زدن بر فراز فرودگاه از محل دور شدند. در پی این حمله نیروهای نظامی در نقاط مختلف خوزستان به حالت آماده‌باش درآمدند.

حمله به تبریز، آبادان، کرمانشاه و جزیره مینو

حدود ساعت 13:50 سي‌ويكم شهریور، هشت میگ عراقی، فرودگاه و چند نقطه حساس دیگر شهر تبریز هم با ۱۱ راکت مورد حمله قرار گرفت. در پی این حمله یک فروند هواپیمای مسافربری تهران-تبریز که قرار بود ساعت دو بعدازظهر در فرودگاه تبریز به زمین بنشیند تغییر مسیر داده و در اصفهان به زمین نشست.

هم‌زمان با این واقعه فرودگاه همدان و پایگاه هوایی نوژه این شهر نیز مورد حمله جنگنده‌های عراقی قرار گرفت و خساراتی به آن وارد شد. در همین حال خبرگزاری پارس اعلام کرد که مسئولان فرودگاه شیراز به دلایل امنیتی پروازهای عادی شرکت هواپیمایی ایران (هما) از فرودگاه شیراز را نیز تا اطلاع ثانوی لغو کرده‌اند.

فرودگاه‌های بوشهر، آبادان، کرمانشاه و جزیره مینو از دیگر نقاطی بودند که مورد حمله جنگنده‌های عراقی قرار گرفتند. در پی شدت‌یافتن جنگ بین ایران و عراق در مرزهای غربی و جنوبی کشور، اقشار و گروه‌های مختلف مردم برای اعزام به جبهه جنگ اعلام آمادگی کردند.

از سوی دیگر ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ساعتی پس از آغاز حملات عراق انتشار اطلاعیه‌های خود را آغاز کرد. در این اطلاعیه‌ها موارد مورد تأیید درباره حملات عراق و پاسخ‌های ایران به اطلاع مردم می‌رسید. روز اول مهر ستاد مشترک ارتش اعلام کرد که در حملات متقابل ایران به مواضع دشمن، ۱۱ فروند هواپیمای میگ عراقی سرنگون شده و چهار فروند ناوچه موشک‌انداز نیز غرق شده است.

پیام امام

در پی حمله گسترده عراق از سه جبهه زمین، هوا و دریا به ایران، امام خمینی بنیان‌گذار جمهوری اسلامی در پیامی ضمن محکوم‌کردن این حمله درباره ادامه تجاوزات رژیم صدام به ایران هشدار داد. در این پیام آمده بود: «گمان نکند ملت ما که دولت ایران و ارتش ایران عاجز از این است که جواب به اینها بدهد.

هر وقتی که مقتضی بشود، من پیامی به ملت خواهم داد و به صدام حسین و امثال او خواهم ثابت کرد که اینها، این اذناب امریکا قابل ذکر نیستند و ما همیشه بنا داریم که در این برخورد‌ها، طوری برخورد بشود که جواب برخورد آنها داده بشود که به ملت عراق خدای نخواسته صدمه‌‏ای وارد نشود.

لکن ما عازم بر این هستیم، مصمّم بر این هستیم که اگر عراق حدّ خودش را نداند و تجاوز را تکرار بکند، ما دستور بدهیم و ملت ما بسیج بشوند و آن وقت برای ملت عراق معلوم باشد که ما با آنها هیچ کار نداریم؛ بلکه این صدام حسین است که به واسطه تحریک امریکا به ما تجاوز کرده است و ما اگر جوابی به او بدهیم، هرگز به ملت عراق، که برادر ما هستند، مربوط نیست.

امروز من صدای منحوس این آدم را شنیدم؛ یعنی، بیانیه‌‏اش را شنیدم. ایشان معلوم می‌‏شود که تازه مسلمان شده است! برای اینکه به حضرت امیر، علی‏‌ بن ‌‏ابیطالب و امام حسین سلام الله‏ علیهما و اینها تشبث کرده و مردم را می‌‏خواهد گول بزند.

ایشان نمی‌‏داند که مردم عراق ایشان را می‌‏شناسند و از اوّلی که این حکومت اشتراکی روی کار آمد و مرحوم آقای حکیم تحریم کرد و آنها را تکفیر کرد، مردم عراق اینها را شناخته‌‏اند و بعد هم از اعمالی که انجام داده‌‏اند، اینها شناسایی شده‏‌اند. اینها علمای بزرگ عراق را اعدام کردند.

اینکه الان به شَعْب عراق متوسل می‌‏شود، اینها شعب عراق را سرکوب کرده‌‏اند. این صدام حسین، من از اول وقتی که روی کار آمد تنبّه دادم که این دیوانه است، این عقلش درست کار نمی‌‏کند، و لهذا، با دیوانگی دارد عمل می‌‏کند و خودش را به هلاکت می‌‏رساند». امام همچنین در این پیام مردم عراق را مورد خطاب قرار داده و نوشت: «ملت عراق هرگز با صدام حسین موافق نیست.

یک روز هم موافقت ندارد. ملت عراق با اسلام موافق است. کسی که با اسلام موافق است، کسی که کتاب او قرآن است، کسی که کعبه قبله اوست، نمی‌‏شود با یک آدم کافری که در پناه کفّار دارد زندگی می‌‏کند و در پناه کار‌تر و امثال کار‌تر دارد به حیات خودش ادامه می‌‏دهد، نمی‌‏شود با این همراهی بکنید.

من به آنها سفارش می‌‏کنم به ارتش عراق که اگر می‌‏توانند قیام کنند بر ضد این آدم و این آدم را از بین ببرند و خودشان جانشین او بشوند و ما هم تأییدتان می‌‏کنیم و اگر این برایشان میسور نیست، فرار کنند و جنگ با اسلام نکنند. با ملت عراق هم عرض می‌‏کنم که با همه قوا، قیام کنید بر ضد این آدمی که الان قیام بر ضد اسلام کرده است.

قیام این نسبت به ایران، قیام کافر بر مسلم است و قیام لشکر کفر بر لشکر اسلام است. باید با همه قوا با این شخص مقابله کنید و مقاتله کنید. من چنانچه خدای نخواسته دامنه پیدا کرد این کارهای صدام حسین و ارباب‌های صدام حسین، تکلیف ملت ایران را تعیین خواهم کرد و امیدوارم به آنجا نرسد و اگر برسد، دیگر بغدادی باقی نخواهد ماند».

واکنش بنی‌صدر

در پی آغاز حمله، ابوالحسن بنی‌صدر، رئیس‌جمهوری وقت، در پیامی که شامگاه ۳۱ شهریور از رادیو تلویزیون پخش شد، تأکید کرد: «عراق به جای جنگ با رژیم اشغالگر قدس به جنگ با ایران اقدام کرده است و کوشش ما برای اجتناب از این جنگ به جایی نرسیده و اکنون ناچاریم درسی را که صدام قصد داشت به ایران بدهد به خود وی بدهیم».

او در ادامه این پیام گفت «کار عراق جزئی از یک توطئه گسترده بر ضد جمهوری اسلامی ایران است... حمله عراق به هیچ‌کدام از پایگاه‌های ما کمترین آسیبی نتوانست وارد کند... ما ملتی هستیم که زندگی را در میدان نبرد به دست آورده‌ایم و شایستگی زنده‌ماندن را در نبرد‌ها نشان داده‌ایم». بنی‌صدر سپس مردم را به آرامش فراخواند و از آنها خواست هیچ هراسی نداشته باشند و هیچ‌گونه احساس نگرانی نکنند. او تأکید کرد که در صورت لزوم امام فرمان بسیج عمومی صادر خواهند کرد؛ اما تا آن زمان هیچ‌کس اقدامی نکرده و تنها خونسردی خود را حفظ کند.

واکنش هاشمی‌رفسنجانی

هاشمی‌رفسنجانی نیز فردای آن روز در گفت‌وگو با خبرگزاری پارس اعلام کرد که ریاست‌جمهوری و فرمانده کل قوا، مسئولان ارتش، اعضای شورای عالی دفاع، نخست‌وزیر، ریاست مجلس، رئیس سپاه پاسداران و وزیر دفاع، حوادث و درگیری‌های دیروز و حمله عراق به ایران را از آغاز زیر نظر گرفتند.

او در ادامه گفت: «ارتش در پس این حمله به حال آماده‌باش درآمده و در پاره‌ای از نقاط به پاسخ‌گویی به حملات دشمن پرداخته است. گزارش‌ها حاکی است که ضربات سنگینی از سوی نیروهای انقلاب به دشمن وارد شده است و نتیجه این ضربات متعاقبا در اختیار مردم قرار خواهد گرفت... مردم باید صبر خود را حفظ کنند و به پادگان‌ها نزدیک نشوند و به اخبار به‌جز آنچه از طرف مقامات مسئول اعلام می‌شود، توجه نکنند که خبرپراکنی علیه مسئولان می‌تواند جزئی از توطئه باشد».

تعريف جنگ

هدف جنگ، پيروزي بر دشمن است. هر كشور يا به منظور به دست آوردن زمين و مايملك دشمن به جنگ دست مي‌زند يا براي به كرسي نشاندن ادعاهايش يا براي دفاع از خود در برابر ادعاهاي ديگران. طي قرون محققان بسياري ديدگاه‌هاي گوناگوني درباره جنگ ارايه كرده و ابعاد مختلف جنگ را مورد بررسي قرار داده‌اند. نيروي طبيعت يا قانون الهي يا خدايان را الهام‌بخش آن دانسته‌اند يااينكه آن را همچون بلايي آسماني، مظهر امتحان خداوند تلقي كرده‌اند. نتيجه‌اي برخاسته از هيجانات انسان‌ها، قدرت‌طلبي و غرور انسان؛ شكلي از مبارزه براي بقا و گزينش طبيعي بهترين و مناسب‌ترين افراد(قوي‌ترين)، نتيجه استبداد و جاه‌طلبي انسان‌ها در مسند قدرت، نتيجه اجتناب‌ناپذير روابط توليدي و استثمار طبقاتي است. جنگ سنتي به ‌تدريج به صورت جنگي تمام‌ عيار درآمده است. امروزه هر يك از حريفان جنگ با حداكثر نيرو وارد ميدان مي‌شوند. اين نيروها تنها نظامي نيستند بلكه ابعاد اقتصادي، فني و اجتماعي نيز دارند و جنگ در موقعيت كنوني همچون حربه نهايي دولت‌ها به شمار مي‌رود.

زمينه‌هاي جنگ عراق عليه ايران

پيروزي انقلاب اسلامي در ايران كه نتيجه آن براندازي رژيم شاهنشاهي و استقرار جمهوري اسلامي بود، تعادل سياسي منطقه را كه عمدتا به سود مستكبران و ابرقدرت‌ها بود بر هم زد و نظر به اهميت فوق‌العاده منطقه خليج‌فارس بر هم خوردن تعادل قوا در اين منطقه، نظام بين‌المللي را نيز به ‌طور چشمگيري متاثر و منافع غيرمشروع و ناحق آنها را تهديد كرد. بنابراين انقلاب اسلامي زمينه‌ساز تهاجمات و عكس‌العمل‌هاي گوناگوني از سوي واحدهاي سياسي منطقه و جهان شد. يكي از شديدترين و آشكارترين عكس‌العمل‌هايي كه به صورت حمله نظامي تمام‌ عيار بروز كرد، جنگ 8 ساله عراق عليه ايران بود كه در جامعه‌شناسي جنگ، شناخت زمينه‌ها و علل آن اهميت اساسي دارد.

اگر جنگ را نيز نوعي رفتار در سياست خارجي كشورها تلقي كنيم، توجه به عوامل شكل‌گيري سياست خارجي موثر و نقش‌آفرين است. شكست‌هاي حقارت‌بار امريكا

در پي پيروزي انقلاب اسلامي، ترس دولت‌هاي استكباري و مرتجع منطقه از گسترش انقلاب و به خطر افتادن منافع آنها زمينه‌اي را فراهم كرد تا ديكتاتور عراق انگيزه شخصي خود را در قالب حمله به ايران بروز دهد. بسياري معتقدند 3 انگيزه شخصي براي تهاجم صدام به ايران مطرح بود؛ تلاش براي كسب رهبري جهان عرب، كسب موقعيت ژاندارمي منطقه در نبود شاه و جبران تحقير ناشي از امضاي قرارداد 1975 الجزيره با شاه، انگيزه صدام براي اين حمله بود.

توهم حمايت از مخالفين عراق

يكي از مسائلي كه عراق در سال 1358 مدعي بود، دخالت ايران در ترور نافرجام طارق عزيز عضو شوراي فرماندهي عراق و معاون نخست‌وزير عراق بود. عراقي‌ها در مورد اين ترور ادعاي بي‌ربطي مطرح مي‌كردند. در آن تاريخ هيچ گروهي از ايراني‌ها حتي آنهايي كه مواضع خيلي تندي نسبت به صدام داشتند در وضعيتي نبودند كه بخواهند در عراق دست به چنين اقدامي بزنند. صدام كه در يكي از شهرهاي نزديك به مرزهاي ايران بود با شنيدن خبر فوق در سخنراني عمومي خود اعلام كرد:«ما دست‌هاي هر كسي كه بخواهد به طرف عراق دراز شود، قطع مي‌كنيم. ما حاضريم با هر كس بخواهد با ما بجنگد با او بجنگيم.»

روزنامه كيهان در گزارش خود در اين زمينه نوشت:«خبرگزاري‌هاي خارجي گزارش دادند در يك سوء قصد به جان طارق عزيز، معاون نخست‌وزير عراق و يار نزديك صدام چند تن جراحات كمي برداشته و ضارب نيز كه دولت عراق مدعي شده، ايراني است توسط محافظان طارق عزيز كشته شد. صدام كه براي ديدار طارق عزيز نزد او رفته بود با حمله به ايران اظهار كرد:«خون ريخته شده در اين مكان بدون قصاص نخواهد ماند!»

دخالت آشكار عراق در امور داخلي ايران

مواضع مقامات عراق در رابطه با خوزستان ايران كه آن را به نام عربستان! مي‌خواندند نمونه‌اي از دخالت آشكار اين كشور در امور داخلي ايران بود. طارق عزيز در يك كنفرانس مطبوعاتي در پاريس مدعي شد:«اين موضوع به اهالي عربستان كه منطقه‌اي سرشار از ثروت‌هاي نفتي است، بستگي دارد (يعني كساني كه اكثرا ريشه و تبار عربي دارند) و آنها هستند كه بايد تعيين كنند به كدام طرف تعلق دارند!» طارق عزيز داستان جنگ را به گونه‏اي ديگر بازگو مي‌كرد و مدعي بود:«هنگام آغاز جنگ، سياست خارجي عراق اهدافي نظير برقراري ثبات در منطقه، عدم مداخله در امور داخلي كشورهاي همسايه و حل و فصل اختلافات از طريق مسالمت‌آميز را دنبال مي‌كرد.»

سيدمحمود دعايي، سفير وقت ايران در عراق كه مدتي پيش از شروع جنگ به خاطر كمرنگ شدن ارتباطات دو كشور به ايران بازگشته بود، «وضعيت حزب بعث در عراق در سال‌هاي پيش از انقلاب ايران، تحريك كردهاي عراق توسط رژيم شاه، ادعاهاي عراق بر 3 جزيره تنب بزرگ و كوچك، ابوموسي و اروندرود و از سوي ديگر تشكيل نهضت آزادي‌بخش ايران در داخل خاك عراق(توسط تيمور بختيار) و نيز راديوهاي تبليغاتي عليه رژيم شاه» را از نكات مهم مورد تنش بين اين دو رژيم مي‌داند.

دعايي، انحلال ساواك توسط شاپور بختيار و شكاف در ارتش در سال‌هاي پاياني حكومت شاه را بستري دانست كه به صدام امكان مي‌داد از تسليمش در پيمان الجزاير اعاده حيثيت كند. او همچنين با اشاره به پيامي كه پيش از آغاز جنگ از جانب صدام براي امام آورده بود، گفت:«وزير امور خارجه عراق از سوي صدام به من پيغام داد كه به امام بگويم براي حل مسائل في‌مابين نماينده‌اي را به عراق بفرستد، امام نيز در پاسخ به اين پيغام هر گونه مذاكراتي را به تشكيل مجلس شوراي ملي و انتخابات رياست‌جمهوري موكول كرد تا نمايندگان ملت براي مذاكره به عراق بروند و در اين فرصت نيز از عراق خواست كه حسن‌‌نيت خويش را ثابت كند و عليه ايران تبليغ نكند.»

دلايل آغاز جنگ از ديدگاه يك فرمانده نظامي

پس از 637 بار تجاوز مرزي ارتش عراق به خاك ايران روز 31 شهريور 1359 نيروي هوايي عراق با ده‌ها فروند از هواپيماهاي نظامي خود اقدام به بمباران گسترده 10 فرودگاه داخلي و بين‌المللي و پايگاه‌هاي هوايي ايران كرد و همزمان تعدادي از شهرهاي مرزي ايران در استان خوزستان را اشغال و تعدادي ديگر از شهرها را با توپخانه مورد حمله قرار دادند.

سردار حسين علايي از فرماندهان دفاع مقدس دليل آغاز جنگ را چنين توضيح مي‌دهد:«ايران در يك سال و نيم از آغاز جنگ، درگير و مشغول ايجاد بسترهاي قانوني براي تشكيل نظام جمهوري اسلامي پس از فروپاشي رژيم شاهنشاهي بود. در نتيجه دچار اختلاف‌نظرها و چالش‌هاي سياسي بسياري بود. از سوي ديگر دچار تروريسم و گروه‌هايي مثل فرقان و درگيري‌هاي مسلحانه گروه‌هايي همچون حزب دموكرات كردستان ايران و حزب خلق عرب وابسته به عراق در برخي از استان‌هاي مرزي بود. روابط خارجي ايران اساسا متحول و بسياري از كشورهاي دوست ايران تبديل به دولت‌هاي متخاصم يا دولت‌هاي غيردوست شده بودند. امنيت داخلي در اولويت برنامه‌هاي دولت ايران قرار داشت و ايجاد يك دولت با ثبات و نهادهاي قانوني مردمي، مهم‌ترين دغدغه مسوولان كشور بود. چالش‌هاي شديدي بين افراد و گروه‌هاي رقيب در صدر حاكميت وجود داشت كه عملا موجب شد، آنان به تهديدهاي مرزهاي غربي كشور نگاه جدي نداشته باشد. از نظر ساختاري، ايران قبل از آغاز جنگ فاقد نهادهايي مانند شوراي عالي امنيت ملي بود كه بتواند به‌ طور منظم مسائل مربوط به تهديدهاي نظامي و امنيتي عليه كشور را بررسي و ارزيابي كند و بحران‌هاي امنيتي و دفاعي را مديريت كند.»

علايي همچنين ادامه مي‌دهد:«البته قانون اساسي جديد ايران نهادي با عنوان شوراي عالي دفاع را پيش‌بيني كرده بود كه قبل از شروع جنگ هنوز تشكيل نشده بود. براي مسوولان كشور هم آن قدر مسائل ساختاري و موضوعات داخلي وجود داشت كه كمتر به تهديد خارجي، آن هم از نوع جنگ فكر مي‌كردند. از سوي ديگر معرفت لازم و ادراك كلي از تحولات محيطي و نيات حزب بعث عراق در بين دستگاه‌هاي سياسي، نظامي و امنيتي كشور وجود نداشت كه بر‌مبناي آن احتمال وقوع جنگ را پيش‌بيني كنند؛ بنابراين درك صحيحي از تهديدهاي جدي عراق كه ممكن بود به جنگ بينجامد در ستاد مشترك ارتش و شوراي عالي دفاع به وجود نيامده بود تا اقدامات بازدارنده لازم براي ابعاد سياسي، حقوقي، نظامي و بين‌المللي انجام گيرد. بر همين اساس برآورد دقيقي از تهديد عراق وجود نداشت.»