در گذشته، وجود کاروانسرا در بین جاده و راهها بخصوص جاده های اصلی در تجارت، اهمیت بسیاری داشت. یکی از این کاروانسراهای مهم ایران که امروزه آن را مادر کاروانسراهای ایران می دانند، کاروانسرای دیر گچین قم هست. این کاروانسرا در زمان پویایی خود، جز مهمترین کاروانسراها بحساب می آمد و شامل فضاهایی برای حمام، سرویس بهداشتی، مسجد و آسیاب بود. کاروانسرای دیر گچین در قم در طول زمان بخصوص در دوره های سلجوقی، صفوی و قاجار دست خوش تغییراتی شد. با ما در این مقاله جذاب همراه شوید تا شما را با تاریخچه، معماری و همچنین شرایط اقامت در کاروانسرای دیر گچین آشنا کنیم.
شکل کلی
مساحت کلی این کاروانسرا و الحاقاتش به حدود 19 هکتار می رسد. شکل کلی کاروانسرای دیر گچین قم به این صورت است که پلان بنای اصلی آن مربع بوده و در گوشه های این مربع، طاق نما وجود دارد. ورودی کاروانسرای دیرگچین مستطیل بوده و بر رویش گنبد قرار گرفته است. کاروانسرا 6 برج دارد که 4 برج در گوشه ها قرار گرفته و 6 متر قطر دارند. دو برج دیگر در دو طرف ورودی قرار گرفته اند. در هر طرف این کاروانسرا، 12 حجره یک طبقه قرار داشته و شترخوان ها در پشت حجره جای گرفته اند. این شترخوان ها حدود 6 متر عرض و سقف ضربی دارند.
حمام دیر گچین در قسمت جنوب غربی قرار دارد. ورودی حمام در سمت راست راهروی شترخانه جنوب غربی بوده و حوض هشت ضلعی در سریینه حمام وجود دارد. این حمام شامل گرمخانه هشت ضلعی و خزینه های آب گرم و سرد بوده و ورودی این خزینه ها از پشت بام است.
سرویس بهداشتی در قسمت غربی حمام قرار دارد. در این محل، یک حوض چهارگوش، یک چاه آب و یک مخزن آب هست. کنار این موارد، فضای بسته ای وجود دارد که در آن شش چشمه دستشویی بوده که بعنوان توالت عمومی مورد استفاده قرار می گیرند. این فضای بسته، طاقی گنبدی داشته و ورودی آن قوس نیم دایره ای هست. مسجد این کاروانسرا در جنوب شرقی قرار دارد. محراب این مسجد در وسط ضلع جنوبی و به صورت مستقیم است. این مسجد مربع شکل بوده و ستونهایی با قطر بسیار در وسط این مسجد قرار گرفته اند.
برای بازدید از این کاروانسرا باید به 70 کیلومتری قم بروید. در حال حاضر، این کاروانسرا که به ثبت آثار ملی نیز رسیده، بدون مالکیت و به محلی برای نگهداری احشام روستائیان تبدیل شده است.
