مقدمه:
امروزه بیماران مبتلابه سرطان به خاطر تشخیص زودتر بیماری، وجود گزینه های درمانی متعدد و بهبود مراقبت های عمومی پزشکی عمر طولانی تری دارند. ازآنجاکه درمان ها به سمت روش های کمتر تهاجمی پیش می روند، بروز بالای ناتوانی در بیماران مبتلابه سرطان را شاهد هستیم. در بررسی های آماری، سرطان به عنوان سیزدهمین علت ناتوانی شخصی معرفی شده است.
آمار مربوط به سرطان و ارتباط آن با توان بخشی:
سرطان دومین علت مرگ در ایالات متحده است تقریباً یک مورد از هر چهار مورد مرگ در بین کودکان و بالغین را داراست. نزدیک به 60 % از سرطان ها در سن 65 سال و بالاتر اتفاق می افتند. بروز سرطان در این محدوده سنی 10 برابر بیشتر از سن های پایین تر است.
احتمال اینکه یک فرد در طول زندگی خود به سرطان مبتلا شود حدود 40 % است و اکنون جمعیتی بالغ بر 10.7 میلیون نفر با تاریخچه ای از سرطان در ایالات متحده زندگی می کنند.
در تصمیم گیری برای انجام برنامه های توان بخشی آگاهی از میزان احتمالی بقای فرد مهم است، احتمال بقا حتی در مورد یک نوع خاص تومور در میان افراد مبتلا متفاوت است و به عواملی مثل مرحله بیماری، نوع بافت شناسی تومور و ...بستگی دارد. پس بهتر است برای هر شخص به طور مستقل و باتوجه به شرایط وی توسط متخصص طب فیزیکی و توانبخشی تصمیم گیری شود.
مطالعات مخصوصاً در مورد سرطان هایی که شایع هستند و افراد زیادی به آن ها مبتلا هستند مثل سرطان پستان و پروستات و سرطان هایی که با میزان بالایی از ناتوانی همراه هستند، موردتوجه قرارگرفته است. میزان ناتوانی ناشی از سرطان در سالمندان بیشتر از بیماری هایی نظیر دیابت یا نارسایی قلبی نیست، اما علائم شدیدتر و درمان های تهاجمی تر سرطان، منجر به کاهش چشمگیر عملکرد آنها می شود.
ارائه خدمات توانبخشی سرطان
حدود 54 % افراد مبتلابه سرطان مشکلاتی در حیطه طب فیزیکی دارند. درصد بالایی از این افراد به سرطان
پستان، ریه و یا سر و گردن مبتلا بودند.
توان بخشی در بیماران بستری
مطالعات مختلف نشان داده اند که چه در بیماران سرطانی و چه در سایر بیماران، درصورتی که برنامه های توان بخشی همراه با بستری کردن بیمار و درحین بستری آنها باشد، اثربخشی بهتری خواهد داشت.
در تصمیم گیری برای انتخاب برنامه های توان بخشی در هنگام بستری، باید شدت بیماری و میزان تحمل بیمار را در نظر گرفت. البته احتمال بقای کم، مانعی برای برنامه های توان بخشی که با صرف زمان کم یا متوسط منجر به افزایش عملکرد بیمار می شوند، نیست. درنهایت، در بیمارانی که بیماری پیشرفته دارند، برنامه ها باید به نحوی باشد که خانواده یا مراقب بیمار آموزش کافی ببینند و زمانی که بیمار به منزل رفت، بتوانند شبیه خدمات بیمارستانی را برای وی ارائه دهند.
توان بخشی در بیماران سرپایی :
مراقبت های سرپایی به طور ویژه متوجه سیستم اسکلتی - عضلانی خاص یا مشکلات بافت نرم، مانند تورم اندامها، محدودیت حرکت مفاصل، درد، تحرکت و مسائل خودمراقبتی است .
برخی از اختلالات فیزیکی مانند محدودیت حرکت مفاصل و تورم اندامها که میتوانند بصورت تأخیری اتفاق بیفتند، نیاز به نظارت و پیگیری مداوم متخصص طب فیزیکی و توانبخشی دارد. به علاوه اثرات سودمند فعالیت فیزیکی، به طور فزاینده ای هم ازلحاظ نقش در افزایش بقا وهم کاهش ناتوانی های همراه ثابت شده است.
درد مرتبط با سرطان
حدود ۶۰ درصد بیماران مبتلا سرطان، درد را تجربه می کنند که ۲۵ تا ۳۰ درصد آن ها درد شدید دارند. وجود درد و همچنین علائمی مثل خستگی و بی خوابی با کاهش سطح عملکرد به ویژه در سنین پیری، مرتبط است. خط اول درمان، مسکن های غیر مخدری است (آسپرین، استامینوفن ) است و اگر ناکافی بود، مخدر باید اضافه شود.
داروهای دیگری از قبیل داروهای ضد افسردگی با دوزضد درد، داروهای ضد تشنج و داروهای موضعی هم میتوانند استفاده شوند.
به طور کل هدف، بهبود کامل درد است و حتی به عنوان حق بیمار توصیف شده است؛ اما پذیرفته شده که ممکن است همیشه امکان پذیر نباشد. در بیشتر موارد ۳۳ تا ۵۰ ٪ کاهش درد مناسب درنظر گرفته میشود. عوامل موثر در عدم دستیابی به کنترل درد کافی شامل؛ درد با منشا تحریک سلولهای عصبی، استرس روانی و اضطراب، سابقه اعتیاد و اختلالات شناختی است.
بااینکه تجویز خوراکی در بیشتر موارد توان بخشی استفاده میشود، روشهای دیگر در دسترس شامل تزریق از راه وریدی و همچنین تجویز اینترادرمال، یا داخل نخاعی است.
کنترل اثرات جانبی درمان با داروهای مخدری بسیار دشوار است. رژیم غذایی مؤثر شامل نرم کننده های مدفوع گاها باید تجویز شود. وجود خواب آلودگی پس از تجویز مخدر اغلب گذرا است، اما اگر بیشتر از یک هفته طول کشید، نیاز به به بررسی بیشتر وجود دارد.
روشهای غیر دارویی درد:
روشهای فیزیکی مانند سرمادرمانی، بیوفیدبک، تحریک الکتریکی و ماساژ به خوبی قابل تحمل و بی خطرند. تجویز تمامی این موارد باید توسط متخصص طب فیزیکی و توانبخشی انجام شده و دو مورد آخر به طور مستقیم بر روی محل شناخته شده تومور انجام نشوند. استفاده از روشهای گرمای عمقی مثل سونوگرافی یا لیزر مستقیماً روی ناحیه تومور ممنوع است.
روشهای معمول توان بخشی مثل تزریق در نقاط دردناک توسط متخصص میتواند مؤثر باشد، استفاده از طب سوزنی و ماساژ مخصوصا در صورت عدم پاسخ به سایر روشهای ضد درد مفید و درعین حال بی خطر است.
انتشار استخوانی (متاستاز) سرطان
استخوان، سومین محل شایع برای متاستاز سرطان است. سرطان های پستان، پروستات، ریه، کلیه و تیروئید ۸۰ درصد بدخیمی های متاستاز دهنده به استخوان را تشکیل می دهند.
شایع ترین علامت متاستاز استخوان درد است. این درد ویژگیهایی دارد که به تمایز علت آن از سایر علل درد کمک مینماید. اگرچه درد علامت شایعی است اما بیش از ۲۵ درصد متاستاز های استخوانی بدون علامت هستند.
پس از معاینه و شرح حال توسط پزشک درصورت نیاز ممکن است برای تشخیص از عکس ساده، ام آر آی (درمواردی همراه با تزریق)، اسکن استخوان درکنار آزمایش خون استفاده شود.
برای کنترل متاستاز استخوانی، همکاری بین رشته ای متخصصین ارتوپدی، خون و انکولوژی، رادیوتراپی و طب فیزیکی و توانبخشی ضروری است. بسته به شرایط بیمار درمان دارویی، جراحی، رادیوتراپی-شیمی درمانی یا توانبخشی برای بیماران انجام میشود.
بطور کلی توان بخشی بیماران با متاستاز استخوانی بر پایه محافظت از بیمار، کنترل درد، حفظ انرژی و عملکرد بیمار نهاده شده است. محافظت از بیمارو کنترل درد را می توان از طریق بریس ، وسایل کمک حرکتی و رعایت احتیاطات لازم حین فعالیت تأمین کرد. برخی بیماران با بیماری منحصر به اندام تحتانی قادر به حفظ تحرک با استفاده از یک عصا یا واکر خواهند بود. بیمارانی که بیماری منتشرتری دارند ممکن است نیاز به ویلچر داشته باشند، تجویز این وسایل توسط متخصص طب فیزیکی و توانبخشی با توجه به شرایط بیمار انجام میشود.
یک برنامه ورزشی معمولی در این افراد شامل آب درمانی، ورزش های بدون وزن گذاری مانند دوچرخه و ورزش های جهت حفظ قدرت می تواند باشد که نوع ورزش درمانی توسط متخصص طب فیزیکی و توانبخشی برای بیمار باتوجه به شرایط وی توصیه میشود.
خستگی مرتبط با سرطان :
مطالعات بالینی دقیق مشخص کرده اند که بیشتر بیماران مبتلابه سرطان دچار خستگی مرتبط با سرطان میشوند. شیوع بالا، تأثیر روی عملکرد و کیفیت زندگی سبب شده در کنار درمان و توانبخشی بیماران سرطانی به این مورد هم توجه ویژه شود.
شایع ترین عوامل مرتبط با خستگی، شامل درد، استرس روانی، اختلال خواب، کم خونی، کمبودهای تغذیه ای، بی تحرکی و بیماری همراه است.
روشهای درمان این اختلال شامل:
- آموزش و مشاوره
- روشهای غیر دارویی
- روشهای دارویی
شیوع بالای اختلال خواب به صورت خواب ازهم گسیخته و منقطع در بین بیماران سرطانی، آن را به یکی از شایع ترین و مشخص ترین عوامل خستگی تبذیل کرده است. درمان اضطراب و افسردگی زمینه ای اغلب باعث بهبود خواب می شود همان طور که باعث افزایش فعالیت فیزیکی بیمار می شود.همچنین می توان از طریق استفاده منطقی از داروها، اختلال خواب را درمان کرد.
مطالعات بسیاری ایمنی و اثربخشی مداخلات ورزشی را در بیماران با خستگی مرتبط با سرطان را موردتحقیق قرار داده است که در این بیماران بسیار مفید و موثر بوده است. بیماران سرطانی باید حتما قبل از تجویز یک برنامه ورزشی توسط پزشک بررسی شوند.
به طور کلی ورزش هوازی با شدت متوسط می تواند باعث بهبود خستگی در طی درمان و پس ازآن شود.
ورزش برای بیماران مبتلا به سرطان
جنبه های کلی
مطالعات ورزش در جمعیت بیماران سرطانی فواید زیادی در مواردی از قبیل شرایط قلبی ریوی، خستگی، کیفیت زندگی، افسردگی و اضطراب نشان داده است. همچنین فواید ورزش روی کارکرد ایمنی مشخص شده است.
البته فعالیت فیزیکی تأثیر محافظتی در برابر انواع سرطان ها که مهم ترین آن ها روده و پستان است دارد. چاقی با افزایش خطر مرگ بر اثر سرطان در زنان و مردان مرتبط است.
برنامه مرزشی برای جلوگیری از سرطان شامل حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی شدید در ۵ روز یا بیشتر در هفته برای بالغین (ترجیحاً ۴۵ تا ۶۰ دقیقه) و حداقل ۶۰ دقیقه برای کودکان و نوجوانان می باشد.
همچنین برخی داروهای مورد استفاده برای درمان سرطان می توانند های پروتئین عضلات اسکلتی را کاهش دهند. بهمین دلیل تاکید بر تمرینات ورزشی خفیف و متوسط با شدتی که سبب خستگی نشود در این بیماران مفید خواهد بود.
ورزش برای بیماران تحت درمان با پیوند مغز استخوان:
برنامه های ورزشی برای بیماران دریافت کننده پیوند مغز استخوان جهت مقابله با ضعف ناشی از بیماری و بستری طولانی مدت و همچنین تأثیربر عوامل دیگر مانند افسردگی و جدایی از اجتماع به تجویز میشوند. ورزش نشسته یا خوابیده عموماً به خوبی تحمل میشود اما تلاش برای انجام ورزش های ایستاده حداقل برای مدت زمانی کوتاه مدت جهت جلوگیری از کوتاه شدن عضلات باید صورت بگیرد.
تأثیر سرطان و درمان آن بر تغذیه:
بسیاری از سرطان ها بر وضعیت تغذیه تأثیر می گذارند و نتیجه آن تأخیر در بهبود زخم، طول دوره بستری طولانی تر، کاهش کیفیت زندگی، کاهش بقا و عملکرد است.
در بدخیمی ها کاهش وزن و سوءتغذیه می تواند به صورت اولیه یا ثانویه اتفاق میافتد. عوامل ثانویه که باعث اختلال در خوردن می شوند شایع و به راحتی قابل بازگشت هستند. تهوع می تواند مرتبط با رژیم های شیمی درمانی و یا بدخیمی های درگیر کننده دستگاه گوارش رخ دهد. افسردگی ممکن است از علل کاهش خوردن باشد. بیماران با سرطان های درگیر کننده سر و گردن می توانند دچار درد حین غذا خوردن شوند.
استفاده از داروهای کمک کننده جهت ساخت عضله و اشتها آور در برخی موارد توصیه میشود. استفاده ازرژیم غذایی با اثر تعدیل کننده ایمنی که دارای موادی مانند اسیدهای چرب غیراشباع n-3 , آرژنین و نوکلئوتید ها باشند وجود دارد.
گروه تخصصی پزشکان طب فیزیکی و توانبخشی جمعی متشکل از ۱۲ متخصص این رشته است که با بالاترین رتبه در امتحان تخصص وارد این رشته در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی شده اند.اکثریت پزشکان این گروه دارای بورد تخصصی بوده و برخی عضو علمی دانشگاه های علوم پزشکی کشور هستند و یا سابقه عضویت در هیئت علمی را در رزومه کاری خود دارند.اعضای این گروه علاوه بر فعالیت جمعی به منظور آموزش بیماران، فعالیت های آموزشی درون گروهی دارند که باعث می شود همواره با علم روز پزشکی به درمان بیماران خود بپردازند.همچنین پزشکان این مجموعه بیمارانی را که در تشخیص و درمانشان چالش‌هایی به وجود می آید، در گروه واتس آپی مجموعه مطرح کرده، تا جمعی دوازده نفره برای تشخیص و درمان این موارد تصمیم بگیرند.
مطالب مهم در گروه متخصصین طب فیزیکی و توان بخشی
نوار عصب و عضله
توانبخشی قلی
تکار تراپی
- درمان بیماری های اسکلتی-عضلانی
- تشخیص و درمان انواع کمردرد با روشهای فیزیکی
- تشخیص و درمان بیرون زدگی دیسک کمر (سیاتیکا)
- تشخیص و درمان بیرون زدگی دیسک گردن
- انجام درمان های غیرجراحی در اختلالات ستون فقرات و دیسک
- پیشگیری، تشخیص، درمان و توانبخشی پوکی استخوان
- درمان آرتروز مفاصل
- تشخیص و درمان آسیب های تاندونی
- به کارگیری انواع روش های تزریقی تخصصی در بیماری های اسکلتی-عضلانی
- درمان آرتروز زانو با تزریق پلاسمای غنی از پلاکت (PRP)، ژل هیالورونیک، پرولوتراپی، ازن و …
- تشخیص و درمان انواع اختلالات شانه مثل پارگی ها و آسیب های تاندونی، شانه یخ زده
- تشخیص و درمان گیرافتادگی های عصب در نقاط مختلف مثل مچ دست و آرنج
- تشخیص علت و درمان گزگز، مورمور، سوزن سوزن شدن و خواب رفتگی دست ها و پاها
- ورزش درمانی در آسیب های اسکلتی- عضلانی
- درمان کمردرد و گردن درد با تجویز تمرینات تخصصی
- تشخیص، درمان و توانبخشی انواع آسیب های ورزشی
