درمان وسواس فکری بدون دارو

وسواس فکری نوعی اختلالات ذهنی یا به تعریف دیگر ، تکرار تصاویر در ذهن افراد است که خارج از کنترل آنها است و علی رغم میل افراد در ذهنشان مدام مرور می شود. متاسفانه برخی افراد بر اثر استرس ، اضطراب و مشکلات روحی به وسواس فکری و عملی مبتلا می شوند.

اما آیا درمان وسواس فکری بدون دارو امکان پذیر است؟ در ادامه این بخش ، مقاله ای جامع در این خصوص منتشر کرده ایم.

درمان وسواس فکری بدون دارو

ریشه وسواس فکری چیست؟

از آنجا که افراد از چگونگی قضاوت دیگران در صورت اطلاع می توانند شرم، خجالت یا ترس باشند، درمان اغلب به تأخیر می افتد. سوالات مهمی که مبتلایان می پرسند این است که “چگونه به این اختلال مبتلا شده ام؟”

کمتر از ۱۰٪  اختلالات وسواس فکری مربوط به عوامل ژنتیکی است و این عوامل بیشتر مربوط به آسیب پذیری اضطراب به طور کلی است. در حقیقت وسواس فکری فقط نتیجه اغراق در روند طبیعی روانشناختی است، بنابراین قابل درمان است.

وسواس فکری و عملی چیست؟

گاهی وقت ها چک کردن مجدد اتو برای اطمینان از خاموش بودن آن، نگرانی درباره آلودگی دست ها و داشتن افکار خشن و ناخوشایند، طبیعی است.

ولی اگر مبتلا به اختلال وسواس فکری یا وسواس فکری عملی هستید، افکار وسواسی و وسواس عملی در زندگی روزمره شما اختلال ایجاد می‌کنند.

اختلال وسواس (OCD) نوعی اختلال اضطرابی است که علایم آن، افکار ناخواسته، غیرقابل کنترل و تکراری است. که این افکار شما را وادار به انجام اعمال وسواسی می‌کنند.

معمولا مبتلایان به وسواس می دانند که افکار وسواسی و رفتارهای جبری آنها غیرمنطقی هستند، با این وجود نمی‌توانند در مقابل‌شان مقاومت کرده و آنها را رها کنند.

وسواس درست مثل سوزن گرامافون که روی یک صفحه قدیمی گیر کرده است، مغز را درگیر فکری خاص و سپس وادار به انجام کاری خاص می کند. برای مثال، ۲۰ دقیقه از وقت‌تان را صرف بررسی خاموش بودن اجاق گاز می‌کنید؛ چون می‌ترسید که نشت گاز، خانه شما را به آتش بکشد.

یا این که آنقدر دست‌تان را می‌شویید که زخم می‌شود، چون از میکروب‌ها می‌ترسید. اگرچه این اعمال تکراری حس ناخوشایندی در فرد ایجاد می کنند ولی اضطراب ناشی از افکار وسواسی را تا حدودی کاهش می دهند.

در این مقاله سعی می کنم پاسخ مشخص و علمی به سئوال وسواس (OCD)  چیست؟ بدهم اختلال وسواس فکری عملی شامل دو بخش وسواس فکری و وسواس عملی است.

وسواس فکری؛ افکار، تصاویر و یا امیال ناخواسته و مزاحمی هستند که شدیدا فرد را مضطرب می کند (مثلا آسیب دیدن عزیزان) وسواس عملی، کارهایی هستند که فرد با قصد رهایی از افکار وسواسی و یا کاهش اضطرابش، انجام می دهد (مثلا شستن مکرر دست ها برای اطمینان از بیمار نشدن).

برخی از افراد به وسواس فکری و برخی به وسواس فکری عملی مبتلا هستند.

وسواس فکری چیست؟

بیشتر مردم در بخش هایی از زندگی خود برخی از افکار یا اعمال وسواسی را تجربه می کنند اما به این معنی نیست که همه ی ما به اختلال  وسواس یا همانOCD  مبتلا هستیم. کسی که به اختلال وسواس مبتلاست چرخه وسواس فکری و عملی اش آنقدر شدید است که وقت زیادی از او می گیرد و در انجام کارهای روزمره و زندگی اش مشکل ایجاد کند.

وسواس فکری افکار، تصاویر و تکانه هایی هستند که مرتبا در ذهن فرد تکرار می شوند و به نظر می رسد خارج از کنترل فرد هستند و علی رغم میل او به ذهنش می آیند. مثل اینکه فرد مدام فکر می کند مبادا دستش آلوده باشد (فکر وسواسی) و برای کاهش نگرانی از آلوده بودن دستش آن را مدام می شوید (وسواس عملی)

در مکالمات روزمره زیاد از کلمه ی وسواس و وسواسی استفاده می شود. اما بیشتر به معنی “اهمیت دادن” به چیزی است. مثلا فردی که می گوید من روی کارم وسواس دارم یعنی کارم برایم اهمیت دارد و به این معنی نیست که به OCD  مبتلاست.

شما می توانید به شدت درگیر خواننده یا تیم فوتبال مورد علاقه خود باشید اما باز هم به کارهای روزمره ی خود برسید و با دوستانتان شام بخورید، سر ساعت مشخصی برای خواب آماده شوید و صبح ها به موقع سرکار بروید. پس شما مبتلا به OCD نیستید.

حتی داشتن افکار آزار دهنده هم به معنی فکر وسواسی نیست. مثلا هرکسی ممکن است گاهی نگران بیمار شدن خودش یا عزیزانش باشد، اما این نگرانی لزوما نشانه های OCD نیستند.

چون شدت و مدت زمان درگیری با این افکار زیاد نیستند و زندگی عادی فرد را دچار اختلال نمی کند.

علایم وسواس فکری

به طور خلاصه می توانم بگویم برای آنکه فردی به وسواس فکری مبتلا باشد باید علایم زیر را داشته باشد:

۱- وجود افکار، تصویرها یا تکانه هایی که مدام در ذهن او تکرار شوند. مثلا این فکر که دستانم آلوده هستند. یا بیماری ایدز دارم. نکنه به فرزندم آسیب بزنم

۲- افکار یا تصاویر باید غیر منطقی باشند. مثلا فردی که به خاطر عبور از کنار یک سطل زباله نگران این است که مبادا به ایدز مبتلا شود. فکر غیر منطقی دارد. چون  می داند ایدز فقط از طریق خون منتقل می شود و عبور از کنار سطل زباله نمی تواند باعث ابتلا به ایدز شود.

۳- شدت و میزان افکار زیاد باشد به طوری که روند زندگی او را مختل کند. مثلا اگر شما امروز برای عیادت فردی به بیمارستان رفته باشید و پس از برگشتن همه لباس های خود را ضدعفونی کنید لزوما به وسواس مبتلا نیستید اما اگر روزها پس از عیادت ذهن تان درگیر آن روز باشد و مراقبت های ویژه ای بکنید احتمالا به وسواس فکری مبتلا هستید.

وسواس های فکری شایع

وسواس آلودگی و  وسواس نجس و پاکی

• مایعات بدن (مثل: ادرار و مدفوع)
• میکروب/ بیماری (مثل: ایدز، سرطان و …)
• آلاینده های محیطی (مثل: امواج رادیویی)

درمان وسواس تمیز کردن

نگرانی درباره از دست دادن کنترل خود

• ترس از آسیب زدن به خود و دیگران
• ترس از به ذهن آمدن تصاویر وحشتناک و خشن به ذهن
• ترس از توهین کردن و زدن حرف های رکیک در جمع
• ترس از دزدیدن اشیاء

نگرانی درباره آسیب زدن به دیگران

• ترس از مسئول بودن برای رخ دادن اتفاقات بد (مثلا نگرانی درباره اینکه مبادا کاری کند که ساختمان آتش بگیرد)
• ترس از آسیب زدن به کسی به دلیل بی احتیاطی (مثال: مبادا به دلیل آلودگی دست های من دستگیره خانه کثیف شده و باعث شود مادرم بیماری لاعلاج بگیرد)

وسواس های مرتبط با کمال گرایی

• وسواس تقارن (مثلا همه کتاب های داخل قفسه کتاب از نظر اندازه قرینه باشند)
• ناتوانی در تصمیم گیری برای نگه داشتن اشیاء یا نگه داشتن آنها
• ترس از گم کردن چیزی

وسواس جنسی

• افکار یا تصاویر جنسی ممنوع
• افکار یا تخیلات جنسی درمورد دیگران
• افکار یا تصاویر جنسی درباره کودکان یا نزدیکان
• افکار آزار دهنده درمورد رفتار خشونت آمیز جنسی با دیگران

وسواسی مذهبی

• نگرانی درمورد زیر سئوال بردن خدا یا توهین به مقدسات
• نگرانی بیش از حد درمورد درست و غلط بودن امور اخلاقی

وسواس های دیگر

• افکار بدبینانه در مورد خوش شانسی و یا بدشانسی اعداد و یا رنگ های خاص

وسواس علمی

وسواس عملی (یا همان اجبار) بخش دوم اختلال OCD است . وسواس های عملی رفتارها یا افکاری هستند که فرد برای خنثی کردن افکار وسواسی و کاهش اضطراب خود انجام می دهد.

انجام وسواس های عملی زمان بر هستند و مانع انجام فعالیت های مهم و عادی فرد می شوند. البته انجام هر رفتار تکراری به معنی این نیست که فرد وسواس عملی دارد.

مثلا، داشتن ساعات خواب منظم، انجام منظم اعمال دینی و  یا داشتن زمان مشخص برای مطالعه نوعی رفتار های تکرار شونده هستند و معمولا کارکرد مثبتی دارند و به رشد فرد کمک می کند.

تفاوت دیگر وسواس عملی با سایر کارهای تکراری این است که در OCD  فرد خود را مجبور به انجام اجبارها می داند و در صورت انجام ندادن آنها شدیدا  مضطرب می شود.

تمرین درمان وسواس فکری شدید

پس به طور خلاصه می توانم بگویم وسواس عملی نشانه های زیر را دارد:

۱- انجام کارهای تکراری غیر منطقی

۲- ناتوانی در انجام ندادن این کار (احساس اینکه مجبور به انجام این کارها هستم)

۳- انجام این کارهای تکراری زندگی روزمره من را مختل کرده است. (مثلا وقت زیادی باید در حمام یا دستشویی بمانم)

وسواس های عملی رایج

وسواس شستشو

درمان وسواس شستشو

۱- شستن دست ها بیش از حد معمول و یا به روشی خاص (مثلا ۱۰ بار شستن دست ها)

۲- بیش از حد طولانی بودن کارهایی مثل دوش گرفتن، مسواک زدن یا دستشویی رفتن (که یکی از دلایل طولانی بودن این کارها داشتن قواعد خاصی برای انجام آنهاست. مثلا حمام رفتن باید دقیقا طبق یک قاعده مشخص انجام شود).

۳- نظافت بیش از حد وسایل خانه و اشیاء دیگر

۴- انجام کار های دیگر به منظور جلوگیری از تماس با آلودگی (مثلا دست نزدن به دستگیره درها)

وسواس چک کردن

۱ – چک کردن اینکه به دیگران آسیب نمی رسانید (مثلا چک کردن مداوم خاموش بودن اجاق گاز)

۲ – چک کردن این که اتفاق بدی رخ نداده نباشد (مثلا زنگ زدن مداوم به عزیزان)

۳ – چک کردن این که اشتباهی مرتکب نشده باشید (چک کردن چندین باره قفل درب)

۴ – چک کردن شرایط جسمی خودتان (انجام مکرر و بیش از اندازه آزمایشات، مثلا آزمایش ایدز)

وسواس تکرار

۱ – دوباره خوانی یا دوباره نویسی (مثلا ۵ بار خواندن یک پاراگراف)

۲ – تکرار فعالیت های روزمره (مثلا قبل از نشستن یک بار بلند شدن و نشستن)

۳ – تکرار حرکات بدنی (مثال: ضربه زدن با انگشت، چشمک زدن، تکان دادن سر و ..)

وسوس های عملی ذهنی

۱ – مرور ذهنی وقایع به منظور جلوگیری از آسیب (چند بار فکر کردن به یک اتفاق مشخص)

۲ – دعا کردن برای جلوگیری از آسیب دیدن خود یا دیگران

۳ – شمارش در حین انجام یک تکلیف تا رسیدن به یک شماره ی “خوب”، “درست” یا “امن” (مثلا شمردن قدم ها یا پله ها)

۴ – “لغو کردن” یا “حذف کردن” (مثال: جایگزین کردن یک کلمه ی “بد” یا یک کلمه “خوب” برای از بین بردن اثر منفی آن)

وسواس های عملی دیگر

• سئوال پرسیدن مداوم برای اطمینان گیری (مثلا از دوست خود می پرسد مطمئنی لباسم به سطل آشغال نخورده؟)
• اجتناب از موقعیت هایی که ممکن است وسواس را راه اندازی کند (مثلا راه رفتن با فاصله زیاد از سطل آشغال)