خانه رضا خان، خانه مهمان مامان و عمارت مسعودیه/ روایت ،سعید فلاح فر از یک سردرگمی

ایران آرت: جهان‌صنعت نوشت: عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی پس از بازدید چند خانه تاریخی در تهران گفت: به تدریج در بازدیدهایی که از ابنیه تاریخی مرمت‌نشده دارم، به این نتیجه می‌رسم که بخش قابل توجهی از میراث ارزشمند ما درحال نابودی کامل است.
وی با انتشار ویدئویی با عنوان میراث فراموش‌شده! در صفحه شخصی‌اش در اینستاگرام نوشت: به دلایل مختلف و برخی سوءتفاهم‌ها کارها نیمه‌کاره رها شده و جسارت تصمیم‌گیری از مدیران مربوطه سلب می‌شود. از خانه رضاخانی، خانه سرهنگ ایرج، عمارت مسعودیه و چند بنای تاریخی دیگر تهران بازدید کردم، تکلیف بعضی چیزها روشن شد.
این تغییر رویکرد در گفته‌های ضرغامی پس از اظهارات جنجالی پیشین برای بسیاری از فعالان میراث فرهنگی عجیب اما غیرقابل باور است. ضرغامی برای راضی کردن کشاورزان قصد داشت حریم پاسارگاد را تغییر دهد، در صورتی که موضوع کشاورزان هیچ ارتباطی به حوزه تحت مدیریت او ندارند. او علی دارابی را به معاونت میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی منصوب کرده است که هیچ تخصص و دانشی در زمینه میراث فرهنگی ندارد. برای موزه ملی فرش ایران، سجاد نوروزیان ملقب به «چلمن سیزدهم» را به مدیریت گماشته است و در زمینه تخریب‌ها و تخلفات رخ داده در حوزه میراث فرهنگی تاکنون نه تنها اقدامی انجام نداده بلکه چنان به روی تمامی تخلفات چشم بسته است که متخلفان با جسارت بیشتری به تخلفات خود ادامه می‌دهند. به هرروی یا او قصد داشته انتقادها را بی‌اثر کند و یا به راستی متحول شده و نسبت به میراث فرهنگی به یکباره تعصب پیدا کرده است.
نابودی ابنیه تاریخی
ضرغامی در بخشی از ویدئویی که از یک خانه تاریخی رهاشده در محله پامنار تهران منتشر کرده، گفت: یک‌سری ابنیه تاریخی هستند که نابود شده‌اند و سال‌هاست محل سگ‌ها و گربه‌ها شده‌اند. مدت‌ها قبل بخشی از این خانه را بازسازی کردند و دَرِ آن را بستند؛ همان جایی را که بازسازی کرده‌اید به مردم نشان دهید.
خانه «رضاخان» که قدمت آن به دوره قاجار می‌رسد در نزدیکی میدان حسن‌آباد تهران واقع شده که در دوره‌ای محل زندگی رضاخان میرپنج بود و بعدها اشرف پهلوی، این خانه را به اولین مرکز شیر و خورشید سرخ تبدیل کرد. قبل از انقلاب فرهنگی سال ۱۳۵۷ این خانه توسط انجمن شیر و خورشید سرخ به موزه استاد صنعتی تبدیل شد. در دوره‌ای قرار بود معاونت‌های میراث فرهنگی و صنایع‌دستی استان تهران به این خانه انتقال داده شود که چنین نشد.
دومین خانه مورد اشاره وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خانه «سرهنگ ایرج» است؛ همان خانه‌ای که گفته می‌شود فیلم «مهمان مامان» در آنجا ساخته شده است و یکی از آثار ملی ایران شناخته می‌شود. درهای این خانه که در محله پامنار واقع شده حدود ۱۳ سال پیش گِل گرفته شده بود. سال ۱۳۹۵ مرمت خانه را شروع می‌کنند، در سال ۱۳۹۶ قرار می‌شود خانه به مرکز فناوری پژوهشگاه میراث فرهنگی تبدیل شود، اما بعد پایگاه استقرار استارت‌آپ‌های شرکت‌های نوپای گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع‌دستی می‌شود. مدتی بعد هم خانه دوباره خالی می‌شود و برای سرمایه‌گذاری و تغییر کاربری به مزایده گذاشته می‌شود. آخرین بار، شهریورماه ۱۴۰۰ نام خانه سرهنگ ایرج در بین فهرست بلند میراث تاریخی دیده شد که برای سرمایه‌گذاری از سوی صندوق توسعه صنایع‌دستی و فرش دستباف و احیا و بهره‌برداری از بناهای تاریخی و فرهنگی به مزایده گذاشته شد.
و اما سومین خانه تاریخی که ضرغامی به آن اشاره کرده «عمارت مسعودیه» در محله بهارستان تهران است که یکی از پرحاشیه‌ترین پرونده‌های حقوقی میراث فرهنگی را داشته است. این عمارت در دوره ریاست حمید بقایی در سازمان وقت میراث فرهنگی و گردشگری به مدت ۵۹ سال به شرکت سرمایه‌گذاری «عظام» واگذار شد که در تابستان ۱۳۹۵ با عنوان «انجام ندادن تعهدات مطابق قرارداد اصلی»، کار آن به شکایت و دادگاه کشید. درهای این عمارت ارزشمند قاجاری تا امروز به روی مردم بسته مانده است.
سازمان میراث فرهنگی سردرگم است
کارشناسان معتقدند سازمان میراث فرهنگی در حال حاضر بسیار سردرگم است و به همین دلیل جایگاهش در بخش کلان کشور مشخص نیست.

سعید فلاح‌فر، پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی به «جهان‌صنعت» گفت: ضرغامی نه قصد توجیه گفته‌های پیشین خود را داشته و نه قصد تغییر ۱۸۰‌درجه‌ای رویکرد پیشین خود را. حقیقت این است که سازمان میراث فرهنگی در شرایط فعلی سردرگم است و نمی‌داند جایگاهش در بخش کلان کشور کجاست. ساختار دولت به این حقیقت پی نبرده که میراث فرهنگی در اولویت بوده و نیاز به توجه و رسیدگی بیشتری دارد. او افزود: در شرایط فعلی بحث نان و معیشت در این کشور بسیار دشوار شده و شرایط اقتصادی فعلی بسیار بحرانی است. به همین دلیل میراث فرهنگی در مدیریت کلان کشور بااهمیت نیست مگر اینکه درآمدزایی داشته باشد. درواقع دولت تنها در پی درآمدزایی از میراث فرهنگی است و به اهمیت جایگاه آن پی نبرده است.

بدهکار آیندگان خواهیم شد

فلاح‌فر گفت: دولت باید در رویکرد خود تجدیدنظر کرده و میراث را در جایگاه واقعی‌اش بداند در غیر این صورت بدهکار آیندگان خواهیم شد. او در رابطه با تغییر اظهارات ضرغامی بیان کرد: باتوجه به انتصاب‌های آقای ضرغامی نمی‌توان انتظار داشت که موضع‌گیری او در عرض چندروز ناگهان تغییر کند و چند پست اینستاگرامی سندی بر تغییر رویکرد عملکرد وی محسوب نمی‌شوند. با این حال امیدوارم او به راستی تغییر کرده باشد و چهره‌ای که در این مدت از خود نشان داده و امیدهایی که به ناامیدی تبدیل کرده است، تغییر کند.

سوءمدیریت شهری و اقدامات غیرکارشناسی شهرداری‌ها

بسیاری از تخریب‌ها و مشکلات آثار باستانی به دلیل سوءمدیریت شهری و اقدامات غیرکارشناسی شهرداری‌ها بوده است و این همه سوءمدیریت از سوی نهادی که مستقیما با میراث فرهنگی و آثار باستانی کشور در ارتباط است، طی سال‌های متمادی ضررهای جبران‌ناپذیری بر بدنه میراث فرهنگی کشور وارد کرده است.
این مدرس دانشگاه در پاسخ به این پرسش که بسیاری از تخریب‌ها در کلانشهرها و شهرهای مهم باستانی و تاریخی ایران به دلیل مشکلات مدیریت شهری و شهرداری‌ها ایجاد می‌شوند، دلیل این همه ایراد و مشکل در کار شهرداری‌ها در ارتباط با میراث فرهنگی چیست، بیان کرد: مشکل بزرگی در کشورمان وجود دارد و آن هم این است که ما در سازمان میراث فرهنگی مدیر تربیت نکرده‌ایم، سرباز تربیت کرده‌ایم. این مشکلی است که من سال‌ها پیش در دهه هشتاد به دولتمردان یادآوری کردم.
در واقع دولت‌های مختلف اجازه نداده‌اند که ساختار اداری اداره میراث فرهنگی، عملکرد خود را داشته باشد. کارشناسان ما در بدنه میراث فرهنگی از یک مرحله فراتر اجازه رشد را نداشته‌اند و در حد سرباز باقی مانده‌اند. افراد مستعد شناسایی نشده و فرصت اینکه تجربه کسب کنند و تبدیل به مدیری لایق شوند به آنها ارائه نشده است. از زمانی که سازمان میراث فرهنگی با سازمان گردشگری و سازمان صنایع‌دستی ادغام شد، دچار بحران شد. به همین دلیل در حوزه مدیریت از نهادهای دیگر درخواست کمک کرد.
او افزود: از آن زمان از تمامی نهادها، مدیرانی وارد سازمان میراث فرهنگی کرده‌ایم، در صورتی که باید از این سازمان مدیر به دیگر نهادها صادر می‌کردیم. اگر در شهرداری مدیری آشنا به میراث فرهنگی حضور داشت اکنون با چنین مشکلاتی مواجه نبودیم. هم در استان‌ها و هم در خود سازمان با چنین مشکلی مواجه هستیم. مدیران میراث فرهنگی تخصص مرتبط را ندارند، پرورده سازمان میراث فرهنگی نیستند، حساسیت‌ها و الزامات مرتبط را درک نمی‌کنند. سازمان دچار بحران مدیریت شده به این دلیل که مدیر پرورش نداده است. اگر مدیران موفق پرورش می‌دادیم با شهرداری و وزارت مسکن به تعامل می‌رسیدیم.

میراث فرهنگی، حیاط‌خلوت دولت‌ها

سالیان متمادی است که سازمان میراث فرهنگی، حیاط‌خلوت دولت‌ها شده است. مدیران، دوستان، آشنایان و آقازاده‌هایی که هیچ پست و منصبی برایشان نیست، به مدیریت این سازمان گماشته می‌شوند.
فلاح‌فر در پاسخ به اینکه سازمان میراث فرهنگی حیاط‌خلوت دولت‌ها شده و دلیل واردات مدیریت کمبود مدیر نیست، گفت: از وقتی که سازمان میراث فرهنگی تبدیل به جایگاه اقتصادی و سیاسی و با گردشگری که از جنس دیگری است ادغام شد به مکانی برای امتیازدادن به دوستان و آشنایان، کارهای سیاسی و ایدئولوژیک تبدیل شد. اگر کشاورزان ناراضی باشند از حریم آثار باستانی کم می‌کنیم، اگر مردم مسکن خوب نداشته باشند، بناهای تاریخی را تخریب می‌کنیم و هر قشر و نهادی را با میراث فرهنگی راضی می‌کنیم و از میراث فرهنگی برای جلب رضایت مردم، دوستان و آشنایان هزینه می‌کنیم. او افزود: دولت باید به این حقیقت برسد که میراث فرهنگی یک اولویت است نه یک حوزه لوکس و حفاظت از آثار باستانی اولویت است نه هزینه کرد اضافی.

میراث فرهنگی لوکس نیست

طی سال‌های گذشته یا میراث فرهنگی به عنوان ابزاری برای درآمدزایی از توریسم درنظر گرفته می‌شد یا نگهداری و حفاظت از آثار باستانی به عنوان هزینه کرد اضافی دیده می‌شد در صورتی که حفاظت از میراث فرهنگی وظیفه دولت به ویژه معاونت میراث فرهنگی است و انتصاب فردی غیرکارشناس به مدیریت این سازمان، بیانگر بی‌توجهی ضرغامی به این حوزه است