سلامت نیوز*دکتر امیر صدری: زمانی که همه گیری کرونا از شرق تا غرب جهان را در چند هفته درنوردید، جهانیان منتظر معجزهای برای پایان این کابوس ترسناک بودند، در آن زمان رسیدن به واکسنهایی موثر و کارآمد به رویا میماند اما این اتفاق افتاد و حالا واکسنهایی موثر و کارآمد در دسترس هستند.
به گزارش سلامت نیوز، طراحی و ساخت و توزیع جهانی واکسنهایی بر علیه بیماری کووید 19 در زمانی بسیار کوتاه (براساس زمانهای معمول برای واکسنسازی علیه یک بیماری جدید) یک داستان کاملاً موفق از پیروزی علم است، اما حالا یک سوال اساسی و مهم پیش روی ما است که باید به آن پاسخ دهیم: کدام واکسن یا کدام واکسنها بهترین هستند؟ اصلا میتوان معیاری برای بهترین بودن، یا حداقل مناسب بودن، یک واکسن تعیین کرد؟
همهگیری کرونا قطعا آخرین همهگیری که بشر با آن روبرو شد نیست، این همه گیری اما ضعفهای بشر را نشان داد و آشکار کنند که امنیت ظاهری سلامتی جهانی تا چه حد شکننده است. حالا و اگر بخواهیم در همهگیری عفونی بعدی تا این همه غافلگیر نشویم و این همه شاهد از دست رفتن جانهای بیگناه نباشیم، باید بتوانیم به این ارزیابی بررسیم که در میان واکسنهای ساخته یا در حال ساخت کدامها به صرفهتر و مناسبتر هستند.
طبق آخرین دادههای سازمان بهداشت جهانی (WHO) از 128 واکسن کووید که در حال حاضر از نظر بالینی مورد بررسی قرار گرفتهاند یا در حال بررسی هستند، 21 واکسن برای استفاده در جمعیتهای عمومی در گوشه و کنار جهان مجوز مصرف گرفتهاند. فایزر، مدرنا، جانسون اند جانسون، آسترازنکا، اسپوتنیک روسیهای، سینوواک و سینوفارم چینی و بهارات بیوتک محصول هند اصلیترین واکسنهای ساخته شده در جهان هستند و تقریبا اکثریت قریب به یقین واکسنهای تزریق شده در جهان را تشکیل میدهند.
اما این هشت واکسن تنها واکسنهای جهان برای مقابله با کرونا ویروس نیستند. حالا 194 کاندید دیگر درحالتوسعه بالینی در آزمایشگاه یا در حال آزمایش روی حیوانات هستند. همین حالا هم برخی مشغول طراحی و ایدهپردازی برای طراحی واکسنهای جدید هستند و این گونه است که ممکن است در سالهای آینده برای یک نوع ویروس کرونا یا در میان گروههای سنی خاص، مؤثرتر، یا ایمنتر یا مناسبتر برای مصرف باشند.
قطعاً نمیتوان ایمنی و اثربخشی رایجترین و پرمصرفترین واکسنهای کووید -19 را زیر سؤال برد. در واقع حتی شاید بشود گفت که در مواردی آنها خیلی بهتر از آنچه پیشبینی میشد، عمل کردهاند. اما حالا یک مشکل اصلی اینجا است: هیچ چارچوب قابلقبول و مورد اجماعی که یک واکسن را «بهترین» میکند، وجود ندارد.
اولین گام مهم و اساسی برای پرداختن به این موضوع، ایجاد یک تعریف جامع و کاربردی درخصوص معیارهایی است که میتواند تضمینکننده «بهترین بودن» در تولید واکسن باشند. خب طبیعی است که نقاط مهم و کلیدی وجود دارند از جمله ایمنی و کم بودن عوارض جانبی و نیز اثربخشی بخصوص در انواع مختلف ویروس و جهشهای این ویروسها. ایجاد مصونیت کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت؛ و نیز پیامدهای واقعی تأثیرگذار بر سلامت در دنیای واقعی هم البته بسیار مهم هستند.
سئوالات دیگری هم در این میان مطرح هستند: آیا سطح آنتیبادیهای خنثیکننده تولید شده توسط یک واکسن و قدرت ماندگاری آنها معیار مهم و کلیدی است که باید براساس آن قضاوت شود؟ یا اینکه باید این موضوع سنجیده شود که یک واکسن در مکانهای جغرافیایی مختلف پاسخهای متفاوتی ایجاد میکند و این موضوع چقدر مهم است؟
این موارد هم سئوالات مهمی هستند که نیاز به پاسخ دارند.
کارآزماییهای بالینی شیوه اصلی ارزیابی و به نوعی نمره دهی به واکسنها هستند، اما یک موضوع مهم این است که کارآزماییهای بالینی در مراحل قبل از عرضه واکسنها به جمعیت عمومی انجام میشوند و ممکن است نتایج یا عوارض یا موارد دیگر در جامعه عمومی وجود داشته باشد که در کارآزمایی بالینی ثبت نشده باشند یا مشخص نشده باشند. البته آنالیزها و متاانالیزها به بررسی گذشته نگر در سطوح پرشمارتر میپردازند میتوانند در این موارد کمک کننده باشند و همین حالا هم 427 مطالعه مشاهدهای Covid-19 با نظر یا با اطلاع سازمان بهداشت جهانی در حال انجام است یا انجام شده است. اما این مطالعات هم شاید نتوانند کلید یافتن عناوین و ویژگیهای لازم برای کسب عنوان بهترین یا بهترینها باشد.
جهان با چالشهای فراوانی روبرو است و داستان کرونا پایان نیافته است اما تجربه سرمایه گذاریهای کلان و توسعه صدها واکسن به صورت همزمان نشان داده که در جهان پساکرونا باید به این فکر کرد که بهترین واکسنها برای همه گیری بعدی باید با مشارکت جهانی ساخته و توزیع شوند و مانع از موازی کاری یا هزینه کردنهای بی دلیل در این زمینه شد.
*مدیر روابط عمومی نظام پزشکی تهران بزرگ