خراسان: هنوز خاطره برگشت نخل های خرما از قطر، سیب زمینی ها از ازبکستان و معدوم شدن فلفل های صادر شده کشاورزان ایرانی در روسیه فراموش نشده بود که خبر رسید هند و امارات هم کیوی های ایرانی را برگشت زده اند. این ماجرا سر‌وصدای زیادی به راه انداخت و جزئیات تاسف‌باری از خسارت بالایی که به کشاورزان وارد شده بود، منتشر شد.
همان موقع چهره‌هایی مانند رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی تهران اعلام کردند که این نه اولین‌بار است که محصولات کشاورزان ایرانی برگشت می‌خورد و نه آخرین‌بار خواهد بود. آن ها اعلام کردند احتمالا به‌زودی خبرهای دیگری هم از برگشت خوردن محصولات ایرانی خواهیم شنید. اتفاقی که برای کیوی های ارسالی به هند و امارات افتاد. این اتفاق زمانی جدی به نظر می رسد که در حال تکرار است و ممکن است رفته رفته کشاورزان ما بازارهای جهانی خود را از دست بدهند.
به همین دلیل امروز در این گزارش به چرایی برگشت خوردن محصولات کشاورزی و عواقب این اتفاق پرداخته ایم. گفته های مدیرکل فراورده های غذایی سازمان غذا و دارو نشان می دهد هنوز هماهنگی های لازم بین وزارت بهداشت و وزارت جهاد کشاورزی برقرار نشده است که باید برای حل آن چاره ای اندیشید.
پای چه سم‌هایی در میان است؟
وقتی نامهای را که طرف روس در توجیه معدوم کردن فلفل‌های ایرانی فرستاده بررسی می‌کنیم و نگاهی به سابقه هشدارهایی که در این زمینه داده شده می‌اندازیم، می‌بینیم که پای چهار نوع سم در میان بوده که دوتا از آن ها جدی‌تر به‌نظر می‌رسد؛ پاراکوات و کلروتالونیل. هفت صبح درباره این دو سم نوشته است: «سال‌هاست نهادهای مختلف و متخصصان برای ممنوع شدن استفاده از این دو سم تلاش می‌کنند اما مسئولان سعی می‌کنند که در این باره فشاری به کشاورزان وارد نکنند چون جایگزین کردن این سموم و آفت‌کش‌های ارزان قیمت با سموم بیولوژیک و کم‌خطر گران تمام می‌شود و از آن جایی‌که دولت هم چند سالی است تخصیص ارز به واردات سم کشاورزی را سخت‌گیرانه‌تر کرده، نمی‌تواند به‌راحتی کشاورزان را مجبور کند که از این سموم استفاده نکنند.»
مسئول اندازه‌گیری کیست؟
سال ۴۶ برای اولین بار جلسه کمیسیون کدکس ایران برگزار و کشورمان ملزم شد میزان استفاده از سموم و آفت‌کش‌ها را به‌طور رسمی پیگیری کند. حالا طبق قانون، پایش محصولات کشاورزی زمانی‌که برای مصرف مردم آماده می‌شود، به‌عهده وزارت بهداشت است ولی تولید محصولات سالم و بدون آلاینده به‌عهده وزارت کشاورزی است. با این حال مدیر کل فراورده های غذایی سازمان غذا و دارو معتقد است وزارت بهداشت هیچ دخالتی در محصولات خام صادراتی ندارد و مسئول این موضوع وزارت جهاد کشاورزی است.
«حسین عزیزی» در پاسخ به این سوال که آیا وزارت بهداشت نقشی در نظارت بر وضعیت سموم کشاورزی ندارد، به ایلنا گفت: «وزارت بهداشت هیچ دخالتی در صادرات مواد خام کشاورزی ندارد. برای بازار داخل هم وزارت بهداشت از سبزی و صیفی‌جات در سطح عرضه یعنی میادین میوه و تره‌بار نمونه می‌گیرد و از نظر سموم آزمایش می‌کند که این آزمایش‌ها، تنها بررسی وضع موجود است اما چون محصولات شناسنامه ندارند، مشخص نیست که این محصولات از کدام باغ و مزرعه است.» او معتقد است وزارت جهاد کشاورزی وظیفه خودش یعنی شناسنامه دار کردن مزارع را به درستی انجام نمی‌دهد و وزارت بهداشت صدها بار در خصوص شناسنامه دار کردن مزارع نامه نگاری کرده است.
پاسخ سازمان حفظ نباتات
روز گذشته برای پاسخ به پرسش های زیادی که در زمینه نظارت های استفاده کشاورزان از آفت کش ها و سموم وجود داشت به سراغ سازمان حفظ نباتات از زیر مجموعه های وزارت جهاد کشاورزی رفتیم اما به دلیل این که رئیس این سازمان تازه در روز یک شنبه 21 آذرتغییر کرده بود، این امر میسر نشد ولی با توجه به گفته های روز یک شنبه 21 آذر رئیس پیشین این سازمان در نشست خبری و دیگر مسئولان این حوزه، دلایل اتفاق های پیش آمده را بررسی می کنیم.
درخت های خرما از قطر - جعل گواهی بهداشت
کیخسرو چنگلوایی رئیس پیشین سازمان حفظ نباتات، در نشست خبری درباره دلایل برگشت خوردن درخت های خرمای صادراتی به قطر که گفته شده بود به دلیل داشتن گواهی بهداشت تقلبی بوده، اظهار کرده است: «نخل‌‌‌هایی که به کشور برگشت داده شده، به هیچ عنوان مشکل قرنطینه‌‌‌ای نداشته بلکه در گواهی بهداشت آن ها دست برده و جعل شده است. همکاران ما در سازمان حفظ نباتات، نامهای را به دادستان بوشهر فرستادند و قطعا به این موضوع رسیدگی خواهد شد.» به گفته چنگلوایی، در حقیقت برای صادرات ۲۹۰اصله نخل مجوز داده شده بود اما با دست بردن در گواهی‌‌‌های بهداشت تعداد آن را به بیش از ۴۰۰اصله نخل رسانده بودند.
سیب زمینی از ازبکستان - انگل موجود در خاک
چنگلوایی که تا همین چند روز پیش رئیس سازمان حفظ نباتات بود، درباره سیب زمینی هایی که از ازبکستان برگشت خورده هم گفت: «هیچ محموله سیب‌زمینی به کشور برگشت داده نشده است. تنها در خاک دو محموله ۲۵تنی صادرشده نماتد (حیوانات کرمی شکل کوچکی که در خاک وجود دارند) پیدا شده است که با هماهنگی‌‌‌های انجام شده، مقرر شد هر محموله سیب‌زمینی قبل از صادر شدن پاک سازی و عاری از خاک شود.»
فلفل از روسیه - تغییر استانداردها
هر چند رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران-روسیه دلیل مرجوع و معدوم کردن فلفل کشاورزان ایرانی در روسیه را نداشتن گواهی نامه باقی مانده سموم کشاورزی و نقض مکرر استانداردهای بهداشتی اعلام کرده بود اما رئیس پیشین سازمان حفظ نباتات در این باره گفته است: «روسیه اعلام کرده در محموله‌های فلفل ایران، چهار نوع سم پیدا شده که این سموم در روسیه ثبت نشده است.
اولین بار است که این موضوع مطرح می‌شود. قرار است بعد از این در محصولاتی که به روسیه صادر می‌شود، صرفا از سمومی استفاده شود که روسیه آن ها را تایید می‌کند و میزان باقی‌مانده هم در محصولات رعایت شود.» چنگلوایی در ادامه درباره این سموم هم گفت: «چهار سمی که سرویس فدرال نظارت بر حقوق مصرف‌کنندگان روسیه، استفاده از آن را ممنوع کرده، سال‌هاست در محصولات کشور ما استفاده و این محصولات به روسیه صادر می‌شود. همچنین این سموم در ۱۲۰کشور دنیا استفاده می شوند.» او در ادامه هم افزود: «بازگشت محصول بین کشورها اقدامی طبیعی است. ما نیز ۵۰هزار تن گندم روسیه یا جو برزیل را بازگرداندیم.»
کیوی از هند و امارات - لکه های سفید
مدیر حفظ نباتات استان مازندران به نقل از مقامات هندی گفته است که دلیل برگشت خوردن محموله کیوی از هند وجود ذرات سفید روی پوست کیوی بوده است. البته او در ادامه گفته است: «با این حال تا زمانی که ته چک برگه قرنطینه به ایران ارسال نشود امکان اظهار نظر دقیق و مبدا صادر کننده گواهی قرنطینه وجود ندارد.» با این حال یکی از اعضای انجمن تولید کنندگان کیوی در گیلان در گفت و گویی با فارس دلیل برگشت کیوی را استفاده از هورمون هایی به نام «داوینچی» اعلام کرده و گفته است: «در دو سه سال گذشته عده‌ای از باغ داران از هورمون هایی به نام «داوینچی» که از ترکیه به طور قاچاق وارد شده، استفاده کرده اند که این هورمون باعث درشت شدن کیوی شده است. احتمال دارد باقی مانده آن در کیوی مشکلی ایجاد کرده است.» با این حال رئیس سازمان صمت مازندران تصریح کرده است: «کیوی مازندران همه شرایط استانداردهای بهداشتی را دارد و اکنون به کشورهای روسیه، ازبکستان، کشورهای حوزه خلیج فارس و ایتالیا هم صادرات داریم.»
نکته آخر و حیاتی
عودت پی‌در‌پی محصولات ایرانی از مقاصد صادراتی زنگ خطری است برای صدور محصولات کشاورزی و از دست رفتن بازارهای هدف. بازار‌هایی که شاید سال‌ها برای به‌دست آوردن آن ها وقت گذاشته شده و از دست رفتن شان به ضرر صادرات ایران است. این که نخل و سیب‌زمینی برگردد یا فلفل و کیوی، چندان مهم نیست؛ مهم آن است که ممکن است این روند به سایر محصولات کشاورزی ایرانی نیز سرایت کند و بازارهای کشاورزی ایران از دست برود. دومین موضوع هم اهمیت مسئولیت‌پذیری دستگاه‌های مربوط است که علاوه بر تاثیر این موضوع بر تجارت خارجی باید به تاثیر آن در بازار داخلی هم حساس بود و ملاحظات کامل بهداشتی را رعایت کرد، از این‌رو نباید این دست اتفاقات را نادیده گرفت و در برابر آن بی‌اهمیت بود و بهتر است مسئولان وزارت کشاورزی و بهداشت برای حل این مشکل هر چه سریع تر به جمع بندی برسند تا شاهد این مشکلات در حوزه صادرات نباشیم.
