ضرورت شناخت عوامل زمینه ساز مشکلات دوران بارداری برای پیشگیری از سقط جنین

به گزارش بهداشت نیوز، مسلما شناخت ابعاد مختلف این دوران مانند بهترین سن بارداری، توجه به سلامت جسمی مادر در این دوران، همراهی و حمایت روانی همسر و برخورداری از خدمات مطلوب بهداشتی و درمانی تاثیر قابل‌توجهی در سپری‌شدن هرچه بهتر دوران بارداری و وضعیت مطلوب نوزاد خواهدداشت.

در واقع، شناخت عوامل زمینه‌ساز بروز مشکلات دوران بارداری می‌تو‌اند تا حد بالایی از سقط جنین، زایمان زودرس و بیماری‌های مادر و جنین پیشگیری کند که لازمه آن افزایش آگاهی بانوان و البته همسر و دیگر اعضای خانواده است.

«بارداری» را نباید بی‌دلیل به‌تعویق انداخت
بهترین سن بارداری حدود 20 تا 35 سال است و پس از آن احتمال مشکلات مربوط به این دوران نیز افزایش می‌یابد. به‌طور کلی بارداری در سنین بالا با افزایش خطر مسمومیت بارداری شدید، اختلالات کبد و کولستاز (نوعی بیماری کبدی)، تشنج، دیابت و بیماری‌‌های قلبی‌-عروقی در مادر همراه است.

در واقع، بالارفتن سن به‌تدریج زمینه بیماری‌ها و مشکلات مختلف سلامت را در پی ‌دارد و بارداری شرایطی است که این عوامل را تشدید می‌کند. البته ممکن است بارداری در سنین 45 سال و تا حدود 52 سال خودبه‌خود اتفاق بیفتد اما بیشتر خانم‌هایی که تمایل به بارداری در این سنین دارند، کسانی هستند که از جنین و تخمک اهدایی استفاده می‌کنند.

امروزه تصور اشتباهی توسط بعضی خانم‌ها وجود دارد که بتوان از طریق اقدامات درمانی بارداری دوقلو داشت. گرچه دوقلو یا چندقلوزایی در ظاهر تجربه شیرینی است و اگر اتفاق بیفتد نیاز به مراقبت‌های بیشتر خواهدبود اما هرگز نباید به استقبال این وضعیت رفت زیرا تمام عوارض بارداری در موارد بارداری دوقلو و چندقلو بیشتر است. این وضعیت به‌خصوص در سنین بالا با خطرات بیشتری همراه است و اگر تمایل به بارداری از طریق اهدای تخمک یا جنین پس از 45 سال وجود دارد، حداقل اینکه بارداری تک‌قلو باشد.

تهوع بارداری، بیماری نیست

حالت تهوع در دوران بارداری که اصطلاحا «ویار» گفته می‌شود، معمولا تا هفته 16 تا 18 بارداری کم می‌شود اما در بعضی موارد معدود خانم‌ باردار این حالت را تا اواخر بارداری و حتی زایمان تجربه می‌کند. اگر تهوع بارداری با رعایت توصیه‌های تغذیه و اصلاح سبک زندگی برطرف نشود، بسیار آزاردهنده باشد و با احتمال عدم‌وزن‌گیری همراه شود، می‌توان از داروهایی که عدم‌بروز عوارض آنها نیز تایید‌ شده، استفاده کرد. البته اگر خانم باردار در اوایل بارداری تهوع زیاد نداشته‌باشد و طی3-2 هفته آخر بارداری دچار این علائم باشد، باید به مسمومیت بارداری مشکوک شد.

«سرکلاژ» برای بعضی خانم‌ها ضروری است

بعضی از خانم‌ها به‌دلیل نارسایی سرویکس در معرض زایمان زودرس هستند که معمولا در خانم‌هایی با سابقه یک زایمان زودرس در حدود هفته 20 تا 30 هفته هستند. از مشخصات نارسایی سرویکس این است که بدون درد، مادر باردار احساس تولد جنین را دارد.

در خیلی از موارد اگر پیش از بارداری عکس رنگی گرفته شود، می‌توان نارسایی سرویکس را تشخیص داد اما در طول بارداری اگر خانم باردار احساس سنگینی زیرشکم داشته‌باشد، پزشک انجام سونوگرافی واژینال را هر دو تا سه هفته یکبار توصیه می‌کند تا اندازه سرویکس کنترل شود. اگر طول سرویکس در حال کوتاه‌شدن باشد و به کمتر از 25 میلی‌متر برسد و در زمان انجام سونوگرافی حالت سرویکس تغییر کند، حتما نیاز به سرکلاژ است تا خطر سقط جنین کاهش یابد. در مواردی که پزشک سرکلاژ را ضروری نداند، استراحت نسبی و استفاده از شیاف‌های پروژسترون بسیار کمک‌کننده است.

غربالگری‌های دوران بارداری را جدی بگیرید

اقدماتی مانند کنترل قندخون، فشارخون و... که به‌طور منظم طی بارداری صورت می‌گیرد، به‌نوعی غربالگری بیماری‌‌های مختلف است اما آنچه در مورد غربالگری بیشتر مدنظر افراد است، غربالگری اختلالات کروموزومی و به‌طور اختصاصی نشانگان ‌داون است که سال‌هاست که به تمام خانم‌های باردار صرفنظر از ازدواج فامیلی، سن بالا یا سابقه ناهنجاری‌های جنینی توصیه می‌شود. گرچه احتمال تولد نوزاد نشانگان ‌داون در خانم‌های 35 سال بیشتر است اما از آنجا که فرزندآوری در خانم‌های جوان بیشتر است، 80 درصد این نوزادان متعلق به مادران جوان هستند.

در این غربالگری سونوگرافی دقیق و آزمایش خون برای تشخیص به‌موقع اختلالات کروموزومی در سه ماهه اول بین هفته 11 تا 13 و 6 روز لازم است. با انجام سونوگرافی علاوه بر وضعیت رشد جنین و جفت، ضخامت پشت گردن جنین اندازه‌گیری می‌شود زیرا مشخص شده در جنین‌های مبتلا به نشانگان ‌داون، ضخامت پشت گردن بیشتر از حد طبیعی است. پس از اینکه متخصص زنان جواب غربالگری را بررسی کند، ممکن است غربالگری نوبت دوم و انجام آزمایش خون حدود هفته 16 را ضروری بداند که اگر مشکلی نباشد، سونوگرافی آنومالی اسکن بین هفته 18 تا 22 نیز توصیه می‌شود. در این زمان نیز می‌توان علاوه بر اندازه‌گیری ضخامت پشت گردن با بررسی عوامل مانند عدم‌کارایی کلیه‌ها در دفع ادرار، کوچک‌بودن دست‌ها و پاها، عدم‌تشکیل استخوان بینی، نقایصی در جمجمه و... از احتمال نشانگان ‌داون اطلاع کسب کرد که برای تایید تکمیلی آمینوسنتز توصیه می‌شود.

اگر این سونوگرافی ابتدای هفته 18 بارداری انجام و احیانا ناهنجاری جنین تایید شود، فرصت ارجاع به مراجع قانونی و ختم بارداری وجود دارد اما با تعویق این سونوگرافی تا هفته 22 حتی به‌رغم وجود ناهنجاری‌های کلیوی، کبد و... جنین اجازه سقط قانونی داده نمی‌شود.

بارداری پرخطر نیاز به مراقبت‌های بیشتر را می‌طلبد

بارداری پرخطر به شرایطی گفته می‌شود که وضعیت عادی برای مادر و جنین تا حد کم‌وبیش جدی تغییر می‌کند و نیاز به مراقبت‌های خاص در فواصل کوتاه‌تر نسبت به بارداری‌‌های معمول وجود دارد. به‌عنوان مثال از جمله مواردی که نیاز به مراقبت بیشتر دارد، بارداری در سنین کمتر از 18 سال یا پس از 35 سال، بارداری دوقلو و چندقلو، ابتلا مادر به دیابت، فشارخون بالا، بیماری‌های کلیوی و قلبی است. البته عوامل دیگری نیز باعث افزایش خطر در این دوران می‌شود که می‌توان به نازایی، سقط مکرر، زایمان زودرس، اختلال رشد جنین و نیاز به اقدامات درمانی جنین مانند تزریق خون، کم‌بودن یا زیادبودن غیرعادی مایع اطراف جنین و عملکرد نامناسب جفت اشاره کرد.

مراقبت‌های خاص مادر و جنین در بارداری‌‌های پرخطر باید تحت‌نظر متخصص زنان متبحر و باتجربه باشد تا با انجام معاینات و آزمایش‌های دقیق بهترین تصمیم برای سلامت مادر و نوزاد صورت گیرد. به‌عنوان مثال ممکن است پزشک سزارین در هفته 35 را لازم بداند زیرا گاهی ادامه بارداری تا هفته 40 ممکن است حیات جنین و حتی مادر را تهدید کند. بروز خطرات بارداری با توجه به نوع مشکل و وضعیت مادر و جنین متفاوت است اما معمولا زمینه این خطرات در بارداری‌های بعد بیشتر از دیگران است.

«دیابت» و تشدید عوارض بارداری

دیابت یکی از مشکلات جدی است که متاسفانه در جوامع مختلف از جمله ایران به‌دلیل تغییر در سبک زندگی روند رو به افزایش دارد و در دوران بارداری نیز شیوع بالایی پیدا کرده‌است. بعضی از خانم‌ها پیش از بارداری مبتلا به این مشکل هستند که حتما لازم است پیش از اقدام به بارداری با متخصص زنان و غدد مشورت کنند تا در شرایط قندخون طبیعی، بارداری اتفاق بیفتد زیرا قندخون کنترل‌نشده با خطر سقط جنین، زایمان زودرس و نقایص جنینی همراه است.

اما گروهی از خانم‌ها طی بارداری دچار دیابت می‌شوند که معمولا از هفته بیستم شروع می‌شود. زمانی دیابت بارداری تایید می‌شود که دو عامل از سه عامل آزمایش‌های تحمل گلوکز بالاتر از حد تعریف‌شده طبیعی باشد. اگر به‌عنوان مثال قندخون یک ساعت پس از صرف غذا بالا باشد، دیابت نیست اما از آنجا که امکان دارد در هفته‌های بعد بارداری و با افزایش وزن مادر و جنین قندخون نیز افزایش پیدا کند، نیاز به مراقبت‌های بیشتر، تغذیه سالم و ورزش منظم است و پس از چند هفته دوباره آزمایش قندخون تکرار شود.

دیابت بارداری می‌تواند عوارضی بر سلامت مادر و جنین داشته‌باشد که لازم است به‌موقع تشخیص داده‌شود، درمان مناسب صورت گیرد و زایمان در بهترین زمان اتفاق بیفتد تا مشکلی ایجاد نشود. دیابت بارداری معمولا پس از زایمان بهبود می‌یابد اما احتمال تکرار در بارداری‌های بعد وجود دارد.

اختلالات تیروئید و سلامت‌ قلبی مادر پیش از بارداری باید بررسی شود
کم‌‌کاری تیروئید نیز یکی از مشکلات شایع در کشور ما است و توصیه می‌شود انجام آزمایش‌های تیروئید جزو اقدامات پیش از بارداری صورت گیرد تا اگر کم‌کاری تیروئید وجود دارد، حتما داروهای لازم مصرف شود. دوره درمان کم‌کاری تیروئید معمولا طولانی است و نیاز به مصرف دارو طی سال‌ها خواهدبود. ثابت شده کم‌‌کاری تیروئید می‌تواند باعث بروز عوارضی مانند اختلالات عادت‌ماهانه، افزیش خطر سقط جنین و... وجود دارد و اگر بارداری بدون کنترل این اختلال اتفاق بیفتد، احتمال عقب‌ماندگی جنین وجود دارد بنابراین کنترل هورمون‌های تیروئید نه‌تنها پیش از بارداری بلکه چند نوبت طی بارداری نیز ضروری است.

بیماری‌های قلبی‌-عروقی طیف وسیعی از ناراحتی‌ها را دربرمی‌گیرد و اگر خانمی دچار چنین مشکلاتی است یا به‌تازگی علائم ناراحتی‌های قلبی را پیدا کرده، حتما باید پیش از اقدام به بارداری با متخصص قلب و عروق مشورت شود. بیماری‌های خفیف ممکن است طی بارداری مشکل خاصی برای مادر ایجاد نکند اما در موارد بیماری‌های شدید و پیشرفته حتما متخصص قلب باید اجازه بارداری را تایید کند زیرا رشد جنین و جفت و افزایش جریان خون فشار زیادی به قلب وارد می‌کند و عدم‌‌‌کنترل سلامت قلب می‌تواند سلامت مادر و جنین را به‌خطر بیندازد. زایمان این افراد نیز توصیه می‌شود در بیمارستان‌های مجهز صورت گیرد اما نیز از بیماری‌های مهم است که متخصص اعصاب می‌تواند در این زمینه به بیمار مشاوره لازم را ارائه دهد تا داروهایی تجویز شود که طی بارداری خطری برای جنین ایجاد نکند.

عفونت شدید دستگاه تناسلی می‌تواند باعث زایمان زودرس شود
عفونت‌‌‌های سیستم تناسلی جزو شایع‌ترین علل مراجعه بانوان به متخصص زنان است و خانم‌هایی که تصمیم به بارداری دارند بهتر است در مشاوره پیش از بارداری از وضعیت عفونت و زخم در سیستم تناسلی مطلع و درمان‌های لازم را در پیش گیرند زیرا طی بارداری نمی‌توان از داروهای قوی برای بهبود عفونت تجویز کرد.

بسیاری از خانم‌‌ها نیز طی بارداری دچار افزایش ترشح از واژن می‌شوند که مصرف داروهای خوراکی نه‌چندان قوی و پمادهای موضعی بهبود می‌یابد. عفونت‌های خفیف مشکل جدی در دوران بارداری محسوب نمی‌شود اما عفونت‌های شدید می‌تواند باعث زایمان زودرس یا پارگی زودرس کیسه آب شود. عفونت تاثیری در ترجیح روش زایمان ندارد و این افراد نیز می‌توانند زایمان طبیعی داشته‌باشند.

بررسی‌های تخصصی پس از دو بار «سقط جنین» توصیه می‌شود

به ختم خودبه‌خود بارداری قبل از هفته بیستم که جنین کمتر از 500 گرم وزن دارد و قادر به ادامه حیات خارج از بدن مادر نیست، «سقط جنین» گفته می‌شود. علل مختلفی می‌تواند باعث سقط شود و براساس آمار، 30 درصد بارداری‌‌‌ها ممکن است باعث سقط شود. سقط جنین پیش از هفته دوازدهم در بسیاری موارد به علل ژنتیک و کروموزومی مربوط است اما بین هفته 12 تا 20 بارداری می‌تواند ناشی از اختلالات رحم، نارسایی دهانه رحم، بارداری همراه فیبروم‌های رحم نیز باشد. به‌طور کلی با افزایش سن، احتمال سقط افزایش می‌یابد که در خانم‌های بالای 40 سال بیشتر است. البته ارتباطی بین سقط و سن پدر نیز مشخص شده و اگر پدر جوان‌تر باشد این احتمال کاهش می‌یابد.

یک بار سقط جنین اتفاق نگران‌کننده‌ای نیست و نیاز به بررسی‌های تخصصی نخواهدبود. در این شرایط می‌توان پس حدود سه ماه برای بارداری اقدام کرد اما مصرف اسیدفولیک پیش از بارداری حتما مدنظر باشد.

در مورد مقوله سقط جنین باید به «سقط مکرر» نیز اشاره کرد. سقط مکرر زمانی گفته می‌شود که سه بار یا بیشتر سقط جنین اتفاق بیفتد. البته بررسی‌های پزشکی در مورد تشخیص علل بروز سقط به‌خصوص در زوجینی که سن بالاتری برای بارداری دارند پس از دو بار سقط صورت می‌گیرد و تا پس از بررسی‌های تخصصی مانند عکس رنگی برای تشخیص نقص رحم، آزمایش‌های هورمونی، انجام پاپ‌اسمیر و... اطمینان از وضعیت مطلوب اقدام به بارداری شود.

مشکلات تیروئید، دیابت به‌خصوص دیابت کنترل‌نشده، یک‌سری عفونت‌های بانوان، بیماری‌های قلبی که با کمبود اکسیژن و بروز کبودی همراه است و بیماری لوپوس (نوعی بیماری خودایمنی) نیز زمینه سقط جنین را افزایش می‌دهد. البته یکی دیگر از ناراحتی‌هایی که ارتباط آن با سقط جنین مشخص شده، التهاب لثه و بیماری‌های دهان و دندان است و حتی خطر سقط را دو تا سه برابر افزایش می‌دهد بنابراین توصیه می‌شود خانم‌ها پیش از اقدام به بارداری حتما به دندان‌پزشک مراجعه کنند و مراقبت‌های بهداشتی و درمانی لازم صورت گیرد. همچنین ثابت شده افرادی که التهاب لثه دارند در معرض افزایش خطر پارگی زودرس کیسه آب، زایمان زودرس و مسمومیت بارداری نیز هستند.

قندخون بالا برای مادر و جنین مانند سم عمل می‌کند و خانم‌هایی که مبتلا به دیابت هستند حتما نسبت به رژیم غذایی و مصرف داروها حساس باشند و پس از اینکه قندخون طی سه ماه در وضعیت مطلوب و طبیعی قرار داشت اقدام به بارداری کنند. اگر قندخون خیلی بالا باشد که حتی باعث ناباروری نیز می‌شود و در شرایطی که قندخون تاحدی بالاتر از حد طبیعی است نیز احتمال سقط جنین افزایش می‌یابد.

سقط مکرر در ازدواج فامیلی، افرادی که پس از 35 سال ازدواج یا اقدام به بارداری دارند و خانم‌هایی که سابقه سقط دارند بیشتر دیده می‌شود. البته کنترل استرس و حفظ آرامش نیز در بارداری سالم و کاهش خطر مشکلاتی مانند سقط جنین نقش دارد.

دکتر شیرین نیرومنش متخصص زنان و زایمان، استاد و عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران

منبع: هفته نامه سلامت