کم خونی چیست و چگونه درمان می‌شود؟

کم خونی برای همه ما آشناست و از همان اوایل کودکی نام آن بارها به گوشمان خورده است و حالا نیز بسیاری از ما با آن سروکار داریم. فراگیر بودن این معضل سلامتی در ایران و سراسر دنیا و تأثیری که بر سلامت و کیفیت زندگی افراد دارد لزوم توجه به آن را دوچندان کرده است. با توجه به اهمیت موضوع، مطالب کلیدی را از مقالات معتبر دنیا گردآوری و ترجمه کرده‌ایم تا بتوان پاسخ بسیاری از سوالات مهم در خصوص کم‌خونی را در این مقاله پیدا کرد.

آنمی یا کم‌خونی زمانی پدید می‌آید که بدن قادر نباشد به‌اندازه نیاز بافت‌ها و اندام‌ها سلول‌های قرمز را تولید و به داخل رگ‌ها تزریق کند. سلول‌های قرمز خون یا RBCها حاوی هموگلوبین و آهن هستند و به کمک این دو مولکول اکسیژن را به تمام اندام‌های بدن انتقال می‌دهند. فردی که کم‌خون است همواره یک احساس خستگی و بی‌رمقی را در طول روز احساس می‌کند و این حالت تأثیر چشمگیری بر کاهش کیفیت او خواهد گذاشت. علاوه بر این، احساس سرما و رنگ‌پریدگی نیز از دیگر علائم و اثرات کم‌خونی به شمار می‌روند و همه این عوارض به دلیل نرسیدن اکسیژن کافی به اندام‌ها و بافت‌های بدن به وجود می‌آیند. برای ثبت درخواست انجام آزمایش کم خونی و دریافت کد تخفیف کلیک کنید.

انواع کم خونی

چندین نوع مختلف کم خونی وجود دارد اما ویژگی مشترک همه آن‌ها این است که تعداد سلول‌های قرمز در خون کاهش پیدا می‌کند. کم شدن شمار RBCها ممکن است به یکی از دلایل زیر باشد:

• بدن به دلیل کمبود آهن قادر به تولید بهینه هموگلوبین نیست (آنمی فقر آهن)
• مغز استخوان به دلیل عدم دسترسی به ویتامین‌ها توانایی تولید سلول‌های قرمز را ندارد (کمبود ویتامین B۱۲)
• گلبول‌های قرمز تولیدشده سریع‌تر از زمان مقرر از بین می‌روند (آنمی همولیتیک)
• گلبول‌های قرمز دچار نقایص ژنتیکی هستند (آنمی سلول داسی شکل)
• مغز استخوان دچار نارسایی اکتسابی و عدم توانایی در تولید RBCها شده است (آنمی آپلازی- آنمی فانکونی)
• کم‌خونی به دلیل پیروی از رژیم غذایی خاص ایجاد شده است (آنمی گیاهخواری یا وگان)

کم خونی چقدر شایع است؟

شاید تعجب‌آور باشد اما بیش از دو میلیارد نفر در جهان یعنی معادل ۳۰ درصد جمعیت کره زمین مبتلا به انواع مختلف کم خونی هستند. این کم‌خونی در کشورهای درحال‌توسعه و نامساعد از نظر اقتصادی فراگیرتر است. البته در کشورهای پیشرفته نیز این مشکل شایع است به‌طوری‌که تخمین زده می‌شود تنها در ایالات‌متحده آمریکا بالغ بر سه میلیون نفر مبتلا به کم خونی هستند.

علت کم خونی چیست؟

مهم‌ترین علت کم‌خونی کم بودن آهن در بدن است. این نوع از کم خونی که شیوع زیادی هم دارد به کم‌خونی فقر آهن معروف است. بدن برای ساختن هموگلوبین به مقدار مشخصی آهن نیاز دارد اگر آهن تأمین نشود تولید هموگلوبین و متعاقب آن سلول‌های قرمز دچار اختلال می‌شوند. دلایل دیگر کم‌خونی به قرار زیر است:

• رژیم‌های غذایی فاقد ویتامین B۱۲
• اختلالات گوارشی و سوءهاضمه و درنتیجه عدم توانایی در جذب ویتامین B۱۲
• رژیم‌های غذایی فاقد اسیدفولیک
• نقایص و اختلالات خونی ارثی نظیر تالاسمی و کم‌خونی داسی شکل
• بیماری‌هایی که منجر به تجزیه نامتعارف سلول‌های قرمز خون می‌شوند (کم‌خونی همولیتیک)
• کم خونی به دلیل اختلالات هورمونی در بیماری‌هایی مانند مشکلات کلیوی، کم‌کاری تیروئید، پرکاری تیروئید و لوپوس

چه کسانی در معرض ابتلا به کم خونی هستند؟

هر کسی ممکن است به آنمی دچار شود اما گروه‌های زیر بیشتر از سایرین در معرض ابتلا قرار دارند:

• زنان: بارداری و همچنین از دست دادن خون در طی سیکل قاعدگی می‌توانند فرد را در معرض کم خونی قرار دهند. این موضوع به‌ویژه در زنان و دخترانی که پریودهای سنگین دارند و خون بیشتری از دست می‌دهند چشمگیرتر است
• کودکان در سنین ۱ تا ۲ سال: در طی این دوره سنی بدن به آهن بیشتری نیاز دارد و در صورت عدم دریافت مقادیر کافی، احتمال بروز آنمی زیاد است
• افراد بالای ۶۵ سال: افراد سالمند بیشتر از سایرین ممکن است غذاهای کم آهن مصرف کنند و همچنین در این دوره از زندگی ابتلا به بیماری‌های مزمن عامل دیگری برای مبتلا شدن به آنمی است
• افرادی که داروهای رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنند: داروهایی نظیر آسپیرین، وارفارین و محصولات هپارینی می‌توانند منجر به کم‌خونی شوند

علائم کم خونی

احتمالاً یکی از پرسش‌های مهم شما این است که آنمی چه علائمی دارد؟ آنمی یا همان کم‌خونی چندین نشانه و علامت دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به خستگی مداوم، تنگی نفس و سردی دست و پا اشاره کرد؛ اما به جز موارد بیان‌شده چند علامت دیگر هم وجود دارند که از طریق آن‌ها می‌توان به کم خونی پی برد، ازجمله:

• ضعف و سرگیجه
• سردرد
• پوست رنگ‌پریده
• حرکات غیرارادی پا
• تپش قلب

عوارض کم‌خونی شدید

کم خونی آثار دیگری به جز خستگی و احساس سرما بر بدن دارد که بعضی از آن‌ها مثل ناخن‌های شکننده و یا ریزش و یا نازک شدن موها ناشی از فقدان آهن است. در زمان کم خونی ممکن است مزه دهانتان تغییر کند و یا صدای وز وز در گوشتان بپیچد. بعضی از انواع کم‌خونی مثل کم خونی داسی شکل عوارض به‌مراتب جدی‌تری نظیر مشکلات قلبی و ریوی به دنبال دارند. اگر کم‌خونی شدید باشد و درمان نشود عوارضی همچون آریتمی قلب (ضربان قلب نامنظم) و یا نارسایی قلب دور از انتظار نیست. همچنین افراد مبتلا به کم خونی نسبت به دیگران بیشتر دچار بیماری‌های عفونی و همچنین افسردگی می‌شوند.

علائم کم‌خونی در کودکان

بسیار مهم است که برنامه غذایی کودکان به‌گونه‌ای باشد که مقادیر کافی آهن را از منابع غذایی دریافت کنند و یا با مشورت پزشک مکمل‌ها و مولتی‌ویتامین‌های حاوی آهن را مصرف کنند تا از عوارضی همچون عدم تمرکز، تکامل ضعیف توانایی‌های حرکتی و مهارت‌های عملی، افت تحصیلی و سایر عوارض بلندمدت پیشگیری شود؛ بنابراین لازم است که علائم کم‌خونی در کودکان را بیشتر بشناسید تا به کم‌خونی احتمالی فرزندان خود پی ببرید. از علائم شایع کم خونی در کودکان می‌توان به پوست رنگ‌پریده و مایل به زرد، رنگ‌پریدگی لب‌ها و گونه‌ها، تحریک‌پذیری و احساس خواب‌آلودگی و چرت زدن اشاره کرد.

کم خونی چه تأثیری بر سالمندان دارد؟

کم‌خونی در سالمندان تأثیرات محسوس و چشمگیرتری دارد به‌طوری‌که اثر مستقیم بر توانایی انجام امور روزمره آنان دارد. بروز ضعف عضلانی، تأثیر بر راه رفتن و حفظ تعادل از آثار مستقیم کم‌خونی در افراد سالمند است. همچنین افراد مسن مبتلا به کم خونی بیشتر در معرض افسردگی هستند و اگر کم خونی درمان نشود طول عمر آنان تحت تأثیر این عارضه قرار می‌گیرد.

آیا کم خونی بر وزن بدن تأثیر دارد؟

یکی از فاکتورهایی که می‌تواند بر وزن بدن تأثیر بگذارد سطح آهن بدن است. تحقیقات نشان داده است که افراد مبتلا به چاقی اگر کمبود آهن خود را درمان کنند آسان‌تر از قبل می‌توانند وزن خود را کاهش دهند. افرادی که جراحی کاهش وزن انجام می‌دهند ممکن است به دلیل برخورداری کمتر از مواد مغذی و ویتامین‌ها دچار کم خونی شوند لذا این افراد باید تحت نظر پزشک از مکمل‌های آهن و مولتی‌ویتامین‌ها استفاده کنند.

کم خونی در بارداری

کمبود آهن در دوره بارداری خطر عوارض مرتبط با بارداری نظیر زایمان زودرس را تشدید می‌کند. نتایج مطالعات در زمینه بارداری حاکی از آن است نوزادانی که از مادران مبتلا به کم‌خونی متولد می‌شوند نسبت به سایرین وزن کمتری دارند و بیشتری در معرض کم خونی قرار دارند.

زنان باردار بیشتر در معرض کم خونی هستند چراکه جنین برای کسب آهن و دیگر ریزمغذی‌ها به بدن مادر وابسته است. برای بسیاری از زنان در دوره حاملگی مکمل‌های آهن تجویز می‌شود تا از ابتلا به کم خونی پیشگیری گردد. برای اینکه به مقدار کافی آهن و دیگر ترکیبات مفید مثل ویتامین B۹ و ویتامین B۱۲ را دریافت کنید منابع غذایی غنی از ویتامین‌ها و آهن را در برنامه غذایی خود بگنجانید.

به گفته‌ی my.clevelandclinic درحالی‌که برخی از کم‌خونی‌ها خفیف هستند، اما بعضی از آن‌ها ممکن است ادامه‌دار باشند. برای کنترل کم‌خونی بهتر است از روش‌های زیر استفاده کنید:

• پیروی از رژیم غذایی سالم
• هیدارته نگه‌داشتن بدن
• ورزش منظم
• اجتناب از قرارگرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی
• شستن مکرر دست‌ها برای جلوگیری از عفونت
• بررسی علائم و اطلاع به پزشک در زمان مناسب

کم خونی داسی شکل

این نوع از کم خونی وقتی ایجاد می‌شود که بنا به دلایل ژنتیکی گلبول‌های قرمز با شکل غیرطبیعی ساخته می‌شوند. فرم داسی شکل RBCها (سلول‌های قرمز) به‌آسانی در رگ‌ها به هم متصل شده و باعث تشکیل لخته‌های خونی و انسداد رگ‌ها می‌شوند. در سلول‌های قرمز داسی شکل هموگلوبین قادر نیست به‌خوبی عملکرد طبیعی خود را انجام دهد.

تالاسمی

تالاسمی نوعی کم خونی است که در آن هموگلوبین بدن کمتر از مقدار طبیعی است. دو نوع تالاسمی به نام‌های تالاسمی مینور و تالاسمی ماژور وجود دارد. نوع مینور شکل خفیف بیماری است و معمولاً نیازی به درمان ندارد؛ اما نوع ماژور شکل شدید بیماری است و درمان علائم مستلزم تزریق خون دوره‌ای است. علائمی که در تالاسمی بروز می‌کند به نوع آن و سلامت عمومی فرد بستگی دارد.

درمان کم‌خونی

برای درمان کم‌خونی در گام اول باید به علت کم‌خونی پی برد. پزشکان پس از تشخیص علت کم خونی با یکی از روش‌های زیر کم خونی را درمان می‌کنند:

• تجویز مکمل آهن یا مولتی‌ویتامین‌های حاوی آهن
• تجویز غذاهای غنی از آهن و یا مواد غذایی که به جذب آهن کمک کنند
• تزریق آهن به‌صورت داخل وریدی
• تزریق خون

کم خونی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

به‌منظور تشخیص کم خونی پزشک برای شما آزمایش خون را تجویز می‌کند. آزمایش اصلی برای این کار آزمایش CBC یا شمارش کامل خون است. آزمایش CBC می‌تواند تعداد سلول‌های قرمز، شکل و بزرگی آ‌ن‌ها را مشخص کند. در سایر آزمایشات خونی ممکن است سطح آهن ذخیره‌شده در بدن و انواع ویتامین‌ها مثل ویتامین B۱۲ و ویتامین B۹ سنجیده شوند. نوع آزمایشات و تعداد آن‌ها بستگی به نوع آنمی و تشخیص پزشک دارد.

• بعضی از آزمایشات خونی و ادراری می‌توانند ابتلا به آنمی همولیتیک را نشان دهند
• خونریزی‌های گوارشی از طریق کولونوسکوپی و یا آزمایش مدفوع آشکار می‌شوند
• بیوپسی (نمونه‌گیری بافتی) مغز استخوان ابتلا به کم‌خونی‌های نادر و ژنتیکی را مشخص می‌کند

با مشخص شدن نوع آنمی و علت زمینه‌ای آن، بهترین درمان برای برطرف شدن کم‌خونی تجویز می‌شود.

چگونه می‌توان از ابتلا به کم خونی پیشگیری کرد؟

بعضی از کم‌خونی‌ها مثل کم‌خونی‌های ارثی و ژنتیکی قابل‌پیشگیری نیستند اما سایر انواع کم خونی که ناشی از فقر آهن، کمبود ویتامین B۱۲ و ویتامین B۹ هستند با برخورداری از رژیم غذایی سالم قابل‌پیشگیری هستند. رژیم غذایی سالم به این معنی است که در برنامه غذایی خود انواع منابع غنی از ریز مغذی‌ها ازجمله منابع سرشار از آهن نظیر گوشت، عدس، لوبیا و جگر را بگنجانید.

علاوه بر این، مصرف مواد غذایی حاوی ویتامینC مثل انواع مرکبات می‌تواند به جذب بهتر آهن کمک کند. همچنین سعی کنید روزانه به مقدار کافی آب بنوشید زیرا بعضی از مطالعات تحقیقاتی نشان داده‌اند که مصرف آب کافی در طول روز سطح هموگلوبین خون را افزایش می‌دهد. برای آگاهی از اطلاع به آنمی می‌توانید آزمایش خون دهید. برای ثبت درخواست آزمایش کم خونی کلیک کنید.