معمولاً راه حل طرف روسی در مناقشات کشورهای مشترک المنافع آسیای میانه به این گونه بوده که همیشه درگیری به صورت اساسی حل نشده و به شکل آتش زیر خاکستر باقی مانده است.
ساعدنیوز: بعد از دیدار علی اف و پاشینیان با پوتین و جلسه مشترک در سوچی، ما شاهد برگزاری جلسه ای در سطح وزرای امور خارجه در ایالات متحده آمریکا با میانجیگری بلینکن بودیم. قدر مشترک هر دو دیدار، تأکید بر تمامیت ارضی آذربایجان و تأئید این موضوع از سوی طرفین مخاصمه و میانجیگران بوده است. تفاوت رویکرد دو ابرقدرت در مسأله قفقاز جنوبی چگونه قابل مفصلبندی است؟
علی حیدری: آمریکا طی چند ماه گذشته در پرونده قفقاز بسیار فعال تر شده است. به طوری که اولین دور این نشست ها را در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل داشتیم که طی آن، با وساطت بلینکن وزرای خارجه دو کشور در گفتگوهایی سه جانبه و دوجانبه حاضر شدند. در این جلسات در مورد موضوعاتی با همدیگر گفتگو و مشورت کردند و قرار شد که دیدار بعدی هم پیش از پایان سال به صورت دو جانبه برگزار بشود.
در این باره باید بگوئیم که آمریکا تلاش می کند تا در شرایط فعلی نقشی فعال تر در قفقاز داشته باشد. در شرایط فعلی به نظر می رسد که وضعیت به نوعی گره خورده است؛ دو موضوع قره باغ و کوریدور زنگزور از موضوعات اصلی حل ناشده است. آمریکا هم تلاش می کند تا با ورود به پرونده و مداخله در ان نقشی در حل این مسأله داشته باشد به گونه ای که جای پایی در منطقه قفقاز برای خودش داشته باشد.
در مورد تفاوت دو رویکرد روسی و آمریکایی در قبال قفقاز جنوبی و بحران قره باغ باید بگوئیم که روسیه تلاش می کند تا با حل این پرونده، قدرت خودش را در حیاط خلوت اش تثبیت کند و با ابتکار عمل خودش این مسأله را حل کند. البته باید این موضوع را هم مد نظر داشته باشیم که معمولاً راه حل طرف روسی در مناقشات کشورهای مشترک المنافع آسیای میانه به این گونه بوده که همیشه درگیری به صورت اساسی حل نشده و به شکل آتش زیر خاکستر باقی مانده است.
درباره فروپاشی شوروی و شکل گیری کشورها هم اگر توجه داشته باشیم، همیشه درگیری میان کشورهای آسیای میانه به دلیل نوع تعیین مرزها وجود داشته و به گونه ای بوده که همیشه برای حل این مناقشات و درگیری ها نیاز به مراجعه به روسیه وجود داشته است. روسیه از طریق این استراتژی توانسته جای پای خودش را در این مناطق حفظ کند. درباره پرونده قفقاز هم به نظرم روسیه قصد دارد به همین شکل پیش برود. همان طور که در توافقنامه صلحی که در سال 2020 با حضور پوتین بین پاشینیان و علی اف امضاء شد، شاهد این هستیم که بسیاری از جزئیات و مسائل مورد توجه قرار نگرفته است.
همین جزئیات از جمله بحث مرزها، بحث کوریدورها و بحث وضعیت حقوقی و سیاسی قره باغ باعث شده است که درگیری ها همچنان ادامه داشته باشد و طرف روس به عنوان صلح بان و مدیریت کننده در آنجا حضور داشته باشد. این نوع مدیریت طرف روسی هست که در کشورهای قفقاز است.
هرچند من جزئیاتی از پیشنهاد طرف آمریکایی ندیده ام، اما نیت طرف آمریکایی هم بر این مبنا است که با حل به هر گونه این پرونده جای پایی برای خودش در قفقاز دست و پا کند. این موضوع بیشتر از سوی ارمنستان ساپورت می شود. حضور در آمریکا در پرونده؛ طرف آذربایجانی بارها بعد از جنگ اعلام کرده است که حضور کشورهای غربی در این پرونده دیگر معنایی ندارد و گروه مینسک متشکل از رهبران آمریکا، فرانسه و روسیه دیگر ماهیت خودش را از دست داده، و نیازی به دخالت کشورهای غربی در این موضوع نیست و ما پرونده را خودمان حل کرده ایم.
طرف غربی بیشتر از ارمنستان حمایت کرده و از آذربایجان انتقاده کرده است. به همین دلیل، آذربایجان تمایل چندانی به حضور طرف غربی در این پرونده ندارد. چون می داند که نوع نگاه آنها این پرونده را متأثر خواهد کرد.
طرف روسی طبیعتاً به دلیل این که قفقاز را حیاط خلوت خود می داند اجازه حضور هیچ قدرت منطقه ای و بین المللی را به آن نخواهد داد البته تا جایی که بتواند!
ساعدنیوز: عدم حضور جمهوری اسلامی ایران در هر دو مذاکره به اعتقاد برخی تحلیلگران به معنای زاویه اساسی ایران با هر دو ابرقدرت در مسأله تغییرات ژئوپلتیکی ای است که می تواند از داخل مذاکرات صلح میان آذربایجان و ارمنستان بیرون بیاید. آیا در مسأله قفقاز جنوبی، آمریکا و روسیه به لحاظ راهبردی اهداف مشترکی علیه منافع ایران دارند؟
علی حیدری: درباره حضور ژئوپلتیکی ایران در قفقاز، آمریکا و روسیه نگاه مشترکی دارند. یعنی این که طرف روسی طبیعتاً به دلیل این که قفقاز را حیاط خلوت خود می داند اجازه حضور هیچ قدرت منطقه ای و بین المللی را به آن نخواهد داد البته تا جایی که بتواند! در مورد ترکیه، قضیه متفاوت است. به دلایلی روسیه تلاش دارد تا با دادن امتیازاتی به ترکیه این کشور را از کشورهای غربی دور کند. مخصوصاً در شرایط فعلی که روسیه تحت تحریم سنگین غرب قرار دارد.
در چنین شرایطی روسیه به دنبال راهی برای دور زدن تحریم های غرب است و نزدیک کردن یکی از اعضای بزرگ ناتو به سمت خودش، به ترکیه تا حدودی اجازه نقش آفرینی در منطقه قفقاز را داده است.
اما در مورد حضور ایران در قفقاز، هر دو کشور آمریکا و روسیه چنین اجازه ای نخواهند داد. همان طور که پیشتر گفتم، روسیه قفقاز را حیاط خلوت خود می داند. آمریکا طی دو دهه گذشته آشکارا راهبرد انزوای منطقه ای و بین المللی ایران را در دستور کار قرار داده است.
به همین دلیل، آمریکا به هیچ وجه اجازه نخواهد داد که ایران در قفقاز نقش آفرین باشد و جای پایی برای خودش داشته باشد و حوزه نفوذی برای خودش در این منطقه تعریف کند.
شاهد افزایش وزن ترکیه در منطقه خواهیم بود؛ به ویژه این که طرف پیروز این مناقشه یعنی آذربایجان تمایل بسیار زیادی به این موضوع دارد.
ساعدنیوز: برخی معتقدند که اساساً مجهول اصلی معادلات قفقاز جنوبی بالا بردن وزن ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک ترکیه در برابر ایران است. این تحلیل تا چه اندازه قابل اعتنا است؟
علی حیدری: هدف اصلی این نیست؛ اما در راستای اهدافی که هر دو طرف آمریکا و روسیه و به خصوص روسیه دارند، این هدف هم حاصل می شود که وزن ژئوپلتیک ترکیه در قفقاز جنوبی افزایش پیدا بکند.
همان طور که پیشتر گفته شد، روسیه به دلایل متعددی نیاز به نزدیکی هر چه بیشتر ترکیه به خودش است تا از فواید آن به نفع خودش در شرایط فعلی منطقه، قفقاز و اروپای شرقی، بحث ناتو و مدیترانه بهره مند شود. بر همین اساس، شاهد افزایش وزن ترکیه در منطقه خواهیم بود؛ به ویژه این که طرف پیروز این مناقشه یعنی آذربایجان تمایل بسیار زیادی به این موضوع دارد.
