بیماری یرقان یا زردی به وضعیتی گفته می‌شود که در آن پوست، سفیدی چشم و سایر غشاهای مخاطی بدن به دلیل افزایش سطح بیلی‌روبین به رنگ زرد درمی‌آیند. یرقان به دلایل مختلفی ممکن است ایجاد شود. بسیاری از افراد بیماری یرقان را محدود به یرقان نوزادی می‌دانند، این در صورتی است که بزرگسالان هم ممکن است به دلیل ابتلا به هپاتیت، سنگ کیسه صفرا و تومورهای کبدی به این بیماری مبتلا شوند. در ادامه راجع به یرقان، علل ایجاد و نحوه درمان آن بیشتر توضیح می‌دهیم. برای انجام آزمایش خون در منزل کلیک کنید.
فهرست مطالب
- بیماری زردی چیست؟
- انواع بیماری زردی
- دلیل بیماری یرقان چیست؟
- علائم زردی در بزرگسالان
- آیا زردی در بزرگسالان خطرناک است؟
- آیا زردی کبد خطرناک است؟
- یرقان نوزاد
- علل زردی در نوزادان
- تشخیص یرقان چگونه است؟
- درمان یرقان
- درمان یرقان نوزادان
- اهمیت رژیم غذایی در بیماری یرقان
- برای درمان یرقان چه بخوریم؟
- برای زردی چشم چه بخوریم؟
- سخن پایانی از هومکا
بیماری زردی چیست؟
یرقان شرایطی است که در آن رنگ زردی روی پوست، غشاهای مخاطی و سفیدی چشم‌ها ظاهر می‌شود و حتی ممکن است مایعات بدن هم تغییر رنگ دهند. زردی اغلب به دلیل وجود مشکل در کبد یا مجاری صفراوی ایجاد می‌شود. هنگامی که کبد به‌درستی کار نمی‌کند، مواد زائدی به نام بیلی‌روبین (bilirubin چیست؟) در خون تجمع می‌کنند.
زمانی که میزان بیلی‌روبین خون کمی افزایش می‌یابد، پوست، چشم و غشاهای مخاطی فرد به رنگ زرد تغییر می‌کنند. با پیشرفت بیماری ممکن است رنگ زرد به سبز تغییر کند. رنگ سبز به دلیل بیلی‌وردین، رنگ‌دانه سبز موجود در صفرا، ایجاد می‌شود. زردی به گروه سنی خاصی محدود نمی‌شود و احتمال ابتلا به آن در گروه‌های سنی مختلف وجود دارد. نوزادان و افراد مسن بیشترین احتمال ابتلا به زردی را دارند.
انواع بیماری زردی
- پیش‌کبدی: این نوع از یرقان قبل از پردازش مواد زائد در کبد رخ می‌دهد و منجر به افزایش سطح بیلی‌روبین غیر کونژوگه در خون می‌شود
- کبدی: این نوع از یرقان در کبد رخ می‌دهد و منجر به افزایش سطح بیلی‌روبین کونژوگه و غیر کونژوگه می‌شود
- پس‌کبدی: یرقان پس کبدی، بعد از پردازش مواد زائد توسط کبد ایجاد شده و منجر به افزایش سطح بیلی‌روبین کونژوگه در خون می‌شود
دلیل بیماری یرقان چیست؟
زردی ممکن است به دلیل وجود مشکل در هر یک از سه فاز تولید بیلی‌روبین ایجاد شود.
قبل از تولید بیلی‌روبین (یرقان پیش‌کبدی)
ممکن است به دلیل افزایش سطح بیلی‌روبین ناشی از موارد زیر، به یرقان غیر کونژوگه مبتلا شوید:
- بازجذب هماتوم (مجموعه‌ای از خون لخته شده یا نیمه لخته شده در زیر پوست)
- کم‌خونی همولیتیک (در این نوع از کم‌خونی‌ها سلول‌های خونی قبل از پایان عمر طبیعی خود از بین می‌روند و از جریان خون خارج می‌شوند)
در طول تولید بیلی‌روبین (یرقان کبدی)
در حین طول بیلی‌روبین در کبد یرقان ممکن است به دلایل زیر ایجاد شود:
- ویروس‌ها ازجمله هپاتیت A، هپاتیت B و هپاتیت C و عفونت با ویروس اپشتین بار (مونونوکلئوز عفونی)
- الکل
- اختلالات خود ایمنی
- نقص‌های متابولیک ژنتیکی نادر
- داروها ازجمله سمیت استامینوفن، پنی‌سیلین‌ها، داروهای ضدبارداری خوراکی، کلرپرومازین (Thorazine®) و استروئیدهای استروژنی یا آنابولیک
پس از تولید بیلی‌روبین (یرقان پس‌کبدی)
پس‌ازاینکه بیلی‌روبین در کبد تولید شد، یرقان ممکن است به دلیل انسداد مجاری صفراوی به دلایل زیر ایجاد شود:
- سنگ کیسه صفرا
- التهاب و تورم کیسه صفرا
- سرطان کیسه صفرا
- تومور پانکراس
علائم زردی در بزرگسالان
علائم زردی بسته به دلیل ایجاد آن متفاوت هستند. شایع‌ترین علائم زردی عبارت‌اند از:
- رنگ زرد در پوست، غشاهای مخاطی و سفیدی چشم‌ها
- مدفوع رنگ‌پریده
- خستگی
- درد شکمی
- کاهش وزن
- استفراغ
- تب و لرز
- بروز علائم شبه آنفلوآنزا
- ادرار تیره
- خارش پوست
- در نوزادان، ته رنگ مایل به زرد از سر شروع شده و تا انگشتان پا پخش می‌شود
توجه داشته باشید که زردی پوست در افراد دارای پوست تیره کمتر به چشم می‌آید. در این افراد زردی در سفیدی چشم بیشتر خود را نشان می‌دهد. درصورتی‌که دلیل بیماری زردی ابتلا به بیماری‌های کبدی باشد، علائم زیر ممکن است ایجاد شوند:
- التهاب کبد
- پیودرما گانگرنوزوم (نوعی بیماری پوستی)
- هپاتیت حاد A، B یا C
- پلی آرترالژیا (التهاب مفاصل)
آیا زردی در بزرگسالان خطرناک است؟
زردی به‌خودی‌خود یک بیماری نیست، بلکه به دلیل دیگر بیماری‌های زمینه‌ای مثل هپاتیت (هپاتیت چیست؟) و … ایجاد می‌شود. به‌این‌ترتیب یرقان می‌تواند نشانگر یک بیماری نهفته باشد. به‌طورکلی یرقان در بزرگسالان یک بیماری خطرناک نیست و با رفع مشکل زمینه‌ای می‌توان آن را از بین برد. همچنین داروهایی وجود دارد که به کنترل علائم زردی کمک می‌کنند. البته توجه داشته باشید که خطرناک نبودن یرقان به معنی عدم نیاز به مراجعه به پزشک نیست و شما در صورت مشاهده علائم این بیماری حتماً باید به پزشک مراجعه کنید.
آیا زردی کبد خطرناک است؟
زردی در اکثر اوقات به دلیل وجود یک بیماری زمینه‌ای دیگر در افراد ایجاد می‌شود. همان‌طور که می‌دانید کبد یکی از ارگان‌های اصلی در دفع مواد زائد بدن است و درگیری آن در حین بیماری یرقان، می‌تواند منجر به تجمع مواد زائد در بدن شود.
یرقان نوزاد
بیماری زردی یک مشکل شایع سلامتی در کودکان تازه متولد شده است و احتمالاً آن را در بین اطرافیان خود مشاهده کرده باشید. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) اشاره می‌کند که تقریباً ۶۰ درصد نوزادان به بیماری یرقان مبتلا می‌شوند و علائم این بیماری در عرض ۴۸ ساعت پس از تولد در آن‌ها ظاهر می‌شود. معاینه کودکان ۳ تا ۵ روزه به دلیل سطح بالای بیلی‌روبین کودکان در این زمان واجب و ضروری است.
دلیل یرقان نوزادی
در نوزادان گلبول‌های قرمز خون اغلب شکسته شده و با گلبول‌های جدید جایگزین می‌شوند و همین مسئله منجر به تولید بیشتر بیلی‌روبین می‌شود. علاوه بر این، کبد نوزادان هنوز نارس است و در دفع بیلی‌روبین از بدن توانایی کمی دارد. در موارد خفیف یرقان علائم بدون درمان برطرف می‌شوند. بااین‌حال، نوزادانی میزان بیلی‌روبین خونشان بسیار بالا باشد، به درمان‌های تکمیلی شامل تزریق خون یا فتوتراپی نیاز دارند. در مواردی که سطح بیلی‌روبین نوزاد بسیار بالا باشد، درمان زردی در پیشگیری از کرنیکتروس حیاتی و واجب است.
علل زردی در نوزادان
اگرچه زردی در نوزادان شایع است و در اغلب موارد بدون نیاز به درمان برطرف می‌شود، اما برخی از بیماری‌های زمینه‌ای می‌توانند باعث ایجاد یرقان شوند. این بیماری‌ها عبارت‌اند از:
- تیروئید کم‌کار
- ناسازگاری گروه خونی بین مادر و فرزند
- بیماری رزوس (وضعیتی که در آن آنتی‌بادی‌های مادر سلول‌های خونی نوزاد را از بین می‌برند)
- وجود عفونت مجاری ادراری
- انسداد و گرفتگی در مجاری صفراوی و کیسه صفرا
- سندرم کریگلر-نیجر (در این سندرم آنزیم‌هایی که وظیفه پردازش بیلی‌روبین را بر عهده دارد، مختل می‌شوند)
- شیردهی نیز می‌تواند احتمال زردی را در نوزادان افزایش دهد. بااین‌حال، نیازی نیست که فرد به دلیل زردی تغذیه کودک را متوقف کند، زیرا در این موارد علائم بیماری زردی در عرض چند هفته برطرف می‌شوند
تشخیص یرقان چگونه است؟
پزشک روند تشخیص یرقان را با گرفتن شرح‌حال فرد و معاینه فیزیکی او آغاز کرده و در طول معاینه، به شکم، کبد و پوست فرد توجه زیادی می‌کند. علاوه بر این ممکن است پزشک برای بررسی‌های بیشتر تست‌های آزمایشگاهی زیر را درخواست کند:
- تست سنجش بیلی‌روبین خون: سطح بالای بیلی‌روبین غیر کونژوگه در مقایسه با سطوح بیلی‌روبین کونژوگه، یرقان همولیتیک را نشان می‌دهد
- آنالیز ادراری
- شمارش کامل سلول‌های خونی (آزمایش CBC): این آزمایش سطح گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها را اندازه می‌گیرد.
- آزمایش‌های مربوط به تشخیص هپاتیت A، B و C: در این آزمایش‌ها طیف وسیعی از عفونت‌های کبدی مورد بررسی قرار می‌گیرد
درصورتی‌که پزشک به انسداد کبدی مشکوک شده باشد، ساختار کبد را نیز بررسی می‌کند. در این موارد از تست‌های تصویربرداری شامل ام آر آی، سی‌تی‌اسکن و سونوگرافی استفاده می‌شود. همچنین پزشک ممکن است کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی (ERCP) را انجام دهد. ERCP ترکیبی از آندوسکوپی و تصویربرداری اشعه ایکس است. در برخی موارد احتمال بیوپسی کبد هم وجود دارد. در بیوپسی کبد می‌توان التهاب، سیروز، سرطان و کبد چرب را مورد بررسی قرار داد.
درمان یرقان
زردی معمولاً در بزرگسالان نیازی به درمان ندارد و این مشکل در نوزادان شدیدتر است. در بزرگسالان می‌توان علل و عوارض زردی را درمان کرد. به‌عنوان مثال، اگر خارش ناشی از یرقان برای فرد آزاردهنده باشد، می‌توان این عارضه را با مصرف کلستیرامین کاهش داد.
درمان یرقان نوزادان
یرقان نوزادان به کمک روش‌های زیر درمان می‌شود:
نوردرمانی (فوتوتراپی)
در فتوتراپی کودک شما زیر یک لامپ مخصوص قرار می‌گیرد که نوری در طیف سبز آبی ساطع می‌کند. این نور شکل و ساختار مولکول‌های بیلی‌روبین خون را به‌گونه‌ای تغییر می‌دهد که قابل دفع از ادرار و مدفوع می‌شوند.
تزریق ایمونوگلوبولین وریدی (IVIg)
همان‌طور که گفتیم، یکی از دلایل ایجاد یرقان نوازادان تفاوت گروه خونی مادر و نوزاد است. در این شرایط بدن مادر گلبول‌های قرمز جنین را به‌عنوان دشمن شناسایی کرده و بر ضد آن‌ها آنتی‌بادی می‌سازد. این آنتی‌بادی در هنگام زایمان ممکن است وارد بدن نوزاد شده و منجر به تخریب سریع گلبول‌های قرمز او می‌شود. تزریق داخل وریدی یک ایمونوگلوبولین (یک پروتئین خون که می‌تواند سطح آنتی‌بادی‌ها را کاهش دهد) می‌تواند در کاهش علائم زردی و جلوگیری از تخریب گلبول‌های قرمز نوزاد موثر باشد
تعویض خون
زمانی که یرقان به حدی شدید باشد که به سایر درمان‌ها پاسخ ندهد، ممکن است نوزاد به تعویض خون نیاز داشته باشد. این روش درمانی شامل برداشت مکرر مقادیر کمی از خون نوزاد و جایگزینی آن با خون اهداکننده است. در این روش بیلی‌روبین و آنتی‌بادی‌های مادر درون خون نوزاد رقیق می‌شوند. تعویض خون تنها در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان انجام می‌شود تغذیه تقویت‌شده برای جلوگیری از کاهش وزن کودک هم یکی دیگر از روش‌های درمانی است.
آیا درمان زردی عوارض دارد؟ به گفته‌ی my.clevelandclinic درمان زردی ممکن است عوارضی به همراه داشته باشد. این عوارض عبارت‌اند از:
- یبوست
- نفخ
- دل‌درد
- افزایش گاز معده
- ناراحتی معده
- استفراغ
- اسهال
اهمیت رژیم غذایی در بیماری یرقان
رژیم غذایی متعادل نه‌تنها فرد را سالم نگه می‌دارد، بلکه انواع مواد مغذی لازم برای پیشگیری از بیماری را نیز تأمین می‌کند. ترکیب مواد غذایی از تمام اجزای اصلی غذایی یعنی کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها، چربی‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی و آب کافی برای مبارزه با بیماری‌ها ضروری است. رژیم غذایی در طول بیماری یرقان برای تسریع بهبودی کبد بسیار مهم است. به افرادی که از زردی رنج می‌برند توصیه می‌شود که غذاها و مایعاتی را مصرف کنند که به متابولیسم و هضم غذا و محافظت کبد در برابر آسیب بیشتر کمک کرده و آن را سم‌زدایی می‌کنند.
برای درمان یرقان چه بخوریم؟
رژیم غذایی یرقان بهتر است شامل مواد غذایی و خوراکی‌های زیر باشد.
آب
اولین و مهم‌ترین مرحله در روند بهبودی بیماری یرقان، نوشیدن آب فراوان است. آب نه‌تنها بدن را آبرسانی می‌کند، بلکه به دفع سموم از بدن نیز کمک می‌کند. نوشیدن آب زیاد در طول روز برای بیماران مبتلا به یرقان به‌شدت توصیه می‌شود. علاوه بر این نوشیدن آب در طول روز به حفظ تعادل الکترولیت و جلوگیری از ضعف کمک می‌کند.
میوه‌ها
میوه‌ها سرشار از مواد شیمیایی گیاهی هستند که از نظر بیولوژیکی مواد فعالی بوده و می‌توانند به محافظت از فرد در برابر بیماری‌های کبدی کمک کنند. علاوه بر این، آنتی اکسیدان‌های موجود در میوه‌ها در سم‌زدایی و از بین بردن سموم و رادیکال‌های آزاد مضر نقش به‌سزایی دارند. میوه‌های تازه به دلیل داشتن فیبر و آنتی‌اکسیدان‌ها به محافظت از کبد و هضم غذا کمک می‌کنند. برخی از میوه‌های دوستدار کبد عبارت‌اند از:
- انگور
- بلوبری
- مرکبات مانند لیمو و پرتقال
- هندوانه
- آووکادو
سبزیجات
سبزیجات حاوی ویتامین‌ها و مواد معدنی متعددی ازجمله ویتامین C و E، بتاکاروتن، روی، فسفر، منیزیم و اسید فولیک هستند. مصرف سبزیجات با داشتن چربی، قند و نمک کم، فیبر غذایی و آنزیم‌های گوارشی بالا در رژیم غذایی زردی بسیار توصیه می‌شوند. سبزیجات دوستدار کبد عبارت‌اند از:
- سیب‌زمینی شیرین
- کدو تنبل
- گوجه‌فرنگی
- هویج
- چغندر
- سیر و زنجبیل
- سبزیجات چلیپایی مانند بروکلی، گل‌کلم و کلم بروکسل
- اسفناج
مصرف چای
چای به دلیل محتوای آنتی‌اکسیدانی بالایی که دارد، التهاب کبد را کاهش داده و به هضم غذا و به بهبود بیماری زردی کمک می‌کند.
مصرف غلات کامل
غلات کامل می‌توانند با تأمین انرژی موردنیاز بیمار به بهبود زردی کمک کنند. غلات کامل با حجم دادن به مدفوع به هضم سالم کمک می‌کنند و به دلیل محتوای فیبر بالای خود در کاهش بار اضافی روی کبد بسیار مفید هستند. برخی از این مواد غذایی که می‌توانند بخشی از رژیم غذایی زردی باشند عبارت‌اند از:
- ارزن
- گندم کامل
- کینوا
- جو دوسر
- برنج
- گندم سیاه
آجیل‌ها
آجیل‌ها سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ هستند که برای فرآیندهای حیاتی بدن مانند عملکرد مغز و سلامت کبد ضروری‌اند. میزان کربوهیدرات موجود در آجیل‌ها کم بوده و در عوض سرشار از چربی‌های خوب، سلنیوم و منیزیم هستند. تمام مغزها ازجمله بادام، بادام هندی، فندق، پسته و گردو برای بیماران مبتلا به زردی مفید هستند. در میان این مغزها، گردو دارای بالاترین میزان اسیدهای چرب امگا ۳ گیاهی بوده و همچنین سرشار از آرژنین (اسیدآمینه‌ای که به پاک‌سازی طبیعی کبد کمک می‌کند) است.
حبوبات
حبوبات سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها، اسید فنولیک و ویتامین E، همراه با فیبر و چربی‌های سالم هستند. همه این مواد مغذی به عملکرد یکنواخت کبد کمک می‌کنند؛ بنابراین حبوباتی مثل نخود، لوبیا، عدس و … مواد غذایی بسیار مفیدی برای افراد مبتلا به زردی هستند.
برای زردی چشم چه بخوریم؟
نکات زیر در از بین بردن زردی چشم ناشی از یرقان می‌تواند تأثیرگذار باشد:
- به اندازه کافی آب بنوشید
- سبزیجات و میوه‌ها را در رژیم غذایی روزانه خود بگنجانید
- پروتئین بدون چربی مصرف کنید، مانند پروتئین ماهی
- آجیل و حبوبات مصرف کنید
- از مصرف چربی‌های ترانس و اشباع‌شده پرهیز کنید
- از مصرف قندهای مصنوعی موجود در شیرینی‌ها خودداری کنید
- کاهش و قطع مصرف الکل
- پرهیز از سیگار و محصولات تنباکو
- از خوردن غذاهای فرآوری شده خودداری کنید
- مرکبات بیشتری بخورید
- ریشه شیرین‌بیان مصرف کنید
- از مواد غذایی سرشار از ویتامین E استفاده کنید.
سخن پایانی از هومکا
کبد یکی از ارگان‌های مهمی که وظیفه حذف مواد زائد از بدن را به عهده دارد. هپاتیت، تومور، سنگ کیسه صفرا و بیماری‌های دیگر می‌توانند روی عملکرد این ارگان تأثیر گذاشته، منجر به افزایش میزان بیلی‌روبین در خون می‌شوند و بیماری زردی یا یرقان را ایجاد می‌کنند. برای اطلاع از سلامت کبد خود، لازم است تا هر از چندگاهی آزمایشات مربوط به عملکرد کبد را انجام دهید. اگر می‌خواهید بدون رفتن به آزمایشگاه، در خانه و محل کار خود آزمایش‌های عملکرد کبدی و دیگر آزمایش‌ها را انجام دهید، می‌توانید از سرویس خدمات آزمایش در منزل هومکا استفاده کنید. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید با شماره ۰۲۱۶۷۳۷۱ در تماس باشید و یا کلیک کنید.
