فسیل در حقیقت باقی مانده اجساد موجوداتی است که هزاران سال قبل مدفون شده اند. برخی فسیل ها چگونگی تکامل موجودات و برخی فقط سرنوشت زمین را از پیدایش تاکنون نشان می دهند. اگر مایلید تا با انواع فسیل آشنا شوید با ادامه مطلب همراه ما باشید.
آشنایی با انواع فسیل یا سنگواره
شواهد موجود از چگونگی شکل گیری زمین به صورت آثار باقی مانده از ارگانیسم ها در ساختارهایی به اسم فسیل قابل ردیابی می باشد. توسط همین مستندات می توان به چگونگی تکامل موجودات و وضعیت زمین از ابتدای پیدایش تاکنون اطلاع یافت. برخی فسیل ها چگونگی تکامل موجودات و برخی فقط سرنوشت زمین را از آغاز تاکنون نشان می دهند. در این مطلب با انواع فسیل آشنا خواهید شد.
منظور از فسیل چیست؟
کلمه فسیل یا سنگواره به معنای حفاری شده می باشد. در حقیقت فسیل ها ، بقایای اجساد موجوداتی هستند که پس از مرگ دفن شده و تجزیه نشده اند. این اجساد معمولا شامل قسمت های سخت بدن موجودات مانند صدف و استخوان ها هستند. باید اشاره کرد موجودات نرم تن، فاقد قابلیت تشکیل فسیل هستند. از این رو این گونه ها منقرض شده و مطالعات کمی در مورد آن ها وجود دارد.
شرایط لازم برای ایجاد فسیل با توجه به نوع ارگانیسم متفاوت است و فسیل ها از روش های مختلفی تشکیل می شوند. ولی بیشتر آن ها نتیجه معدنی شدن بقایا و آثار باقی مانده از ارگانیسم ها می باشد. موجودات با بدن نرم همانطور که اشاره شد گونه های با جمعیت کم یا منقرض شده بوده که منابع محدودی برای ایجاد فسیل هستند.
اهمیت مطالعه و بررسی فسیل ها
در واقع با بررسی فسیل ها اطلاعات مهم و جالبی درباره گونه هایی از جانداران مانند دایناسورها به دست می آید که امروزه نسل آن ها منقرض شده است. به عبارتی می توان گفت فسیل ها دانستنی های مفیدی درباره چگونگی تشکیل زمین از گذشته تاکنون را در اختیار ما قرار می دهند.
به طور خلاصه می توان گفت مطالعه و بررسی فسیل ها به دلایل زیر و برای زمین شناسان جالب بوده و مورد توجه و اهمیت است.
- آشنایی با گذشته زمین و روند شکل گیری حیات
- به دست آوردن اطلاعات مفید از تکامل موجودات
- مطالعه درباره تغییرات آب و هوایی و وضعیت زمین از گذشته تاکنون
- به دست آوردن اطلاعات مفید از جابجایی لایه های زمین و ارتباط مناطق مختلف جغرافیایی جهت پیش بینی خطراتی مثل زمین لرزه، آتشفشان و …
- پی بردن به چگونگی ترتیب پیدایش گیاهان و جانوران
فرآیند تشکیل فسیل
این فرایند به ندرت روی می دهد زیرا بدن همه موجودات زنده پس از مرگ به تجزیه شدن تمایل دارد و شرایط محیطی غالبا برای فساد بدن جانداران مهیا است. از این رو فسیل شدن بایستی خیلی سریع و قبل از تجزیه بدن جاندار روی دهد که با گیر افتادن موجود مدنظر در رسوب یا ترکیب رزینی ممکن است.
در مواردی هم فسیل تحت فشار زیاد یا در محیط فاقد اکسیژن روی می دهد. برای ایجاد سنگواره چند مسیر وجود دارد که مطابق با نوع بستر و میزان ساختار برجای مانده از ارگانیسم، انواع مختلفی از فسیل را ایجاد می کند.
انواع سنگواره از نظر تکاملی
آثار فسیل ها، شواهدی مبنی بر تکامل و روند موجودات در طی زمان می دهند. به طور مثال مستندات فسیلی نشان داده که ساختار و شکل موجودات یک گونه در طی تاریخ تقریبا ثابت بوده و پدیده های گونه زایی در ادوار زمین شناسی کوتاهی رخ داده است. از نظر تکاملی فسیل ها به سه دسته تقسیم می شوند.
۱. سنگواره شاخص
این سنگواره به یک منطقه جغرافیایی وسیع تعلق داشته ولی دوره زمین شناسی آن کوتاه است مانند فسیل آمونیت که تنها در دوره کرتاسه میانی می زیسته است.
۲. سنگواره غیر شاخص
دوره زمین شناسی خاصی را مشخص نمی کند. به عبارتی سنگواره غیر شاخص تقریبا در همه دوره ها یا ادوار زمین شناسی حضور داشته و شاخص زمان معین و کوتاه زمین شناسی نیست. همچون برخی شکم پایان، دو کفه ای ها، مرجان ها و … .
۳. سنگواره رخساره
این سنگواره می تواند معرف وضعیت جغرافیایی زمان زیست خود از لحاظ آب و هوا و دیگر شرایط محیط زیستی باشد. به طور مثال نوعی سنگواره مرجانی نشان از محیط ساحلی دریا و آب و هوای استوایی تا نیمه استوایی دارد.
انواع سنگواره از نظر آثار برجای مانده
سنگواره ها با توجه به آثاری که از آنها بر جای مانده به دو دسته زیر تقسیم بندی می شوند:
۱. سنگواره اندامی
این نوع سنگواره باقی مانده حقیقی موجودات زنده می باشند که برخی مواقع شکل آن ها دقیقا شبیه شکل اولیه موجود زنده بوده و با گذشت زمان تغییر زیادی پیدا نکرده است. به طور مثال تیغ ماهی نمونه ای از این نوع سنگواره است.
این نوع فسیل شدن هنگامی روی می دهد که موجود در محیطی کاملا دور از اکسیژن قرار گیرد. وجود چنین محیطی کمتر روی می دهد و موجودات غالبا تحت تاثیر باکتری ها قرار می گیرند. اما چند محیط مناسب در این باره عبارتند از:
- یخبندان: در سال ۱۷۹۹ میلادی در منطقه قطبی سیبری، جسد کامل ماموت ها که در یخبندان قرار گرفته بودند پیدا شد در حالی که گوشت، پشم ، پوست و محتویات معده آن ها نیز به همان شکل اولیه باقی مانده بود. پس از آن تاریخ بیشتر از ۵۰ فسیل دیگر در این منطقه پیدا شد. گوشت برخی از این سنگواره ها به اندازه ای خوب محافظت شده بود که حتی ممکن بود حیوانات وحشی آن ها را مورد استفاده قرار بدهند.
- مومیایی شدن: در نواحی با آب و هوای خشک، جانداران ادوار گذشته که بر حسب اتفاق زیر شن های روان و مواد رسی دفن شده اند، به علت خشکی هوا، گوشت و پوست جانور خشک شده و موجود به حالت اولیه خود فسیل شده است. در واقع خشک شدگی سبب مومیایی شدن طبیعی موجود شده است.
- آسفالت طبیعی: در برخی از مناطق نفت خیر در امتداد شکستگی ها، نفت خام به سطح زمین جریان یافته و در گودال هایی جمع می شود. با تبخیر نفت های سبک، نفت سنگین مثل آسفالت طبیعی در گودال باقی مانده و با پوشیدن شدن این نفت ها با لایه نازکی از گرد و غبار اگر موجودی از روی آن عبور کند به داخل گودال فرو رفته و مدفون می شود و همه بخش های بدنش سالم باقی می ماند.
- صمغ درختان: حشرات یا جانداران ریز ادوار گذشته که به صمغ ها چسبیده و درون آن ها محفوظ شده اند در طول زمان و سخت شدن صمغ ها بدون کوچکترین تغییری محافظت شده اند و حتی بافت های مختلف آن ها نیز زیر میکروسکوپ دیده می شود. در کهربا اسکلت های کیتینی و برخی بافت های نرم حفظ شده است.
۲. سنگواره رگه ای
این نوع سنگواره نشانه غیر مستقیم حیات بوده که توسط موجودات زنده بر جای مانده است. به طور مثال جای پای دایناسورها نمونه ای از انواع فسیل رگه ای یا نقشی است که بعد از انقراض دایناسورها باقی مانده است و اطلاعات مفیدی درباره این جانور ارائه می دهد.
به عبارتی سنگواره رگه ای به صورت نقش یا اثر برجای مانده از جانور وجود دارد که قالب های متفاوتی دارند.
