سیری در ایران/ براساس آخرین اخبار واصله، کاروانسرای الاکی یکی از جاهای دیدنی آذربایجان شرقی است.
کاروانسرای الاکی در 27 کیلومتری شمال مرند، در سر راه جاده قدیم مرند به جلفا شهرستان مرند در شمال غربی تبریز، مرکز استان آذربایجان شرقی قرار دارد. تاریخ بنای کاروانسرا را به سال 731 هجری در زمان ابوسعید بهادرخان، آخرین فرمانروای مقتدر ایلخانی می شناسند. این کاروانسرا یکی از باشکوه ترین بناهای زمان خود بوده و شاید هم بعنوان قلعه یا مقر حکومتی استفاده میشده است.
در روبرو و غرب کاروانسرای الاکی، تپه سنگی منفرد و تقریبا هموار و بدون پرتگاهی قرار دارد و در بالای تپه باقیمانده دیوارهای عظیم به ضخامت 4 متر بچشم میخورد که از روی هم چیدن سنگهای بدون تراش و بدون بکار بردن ملاط ایجاد شده است. اهالی این قلعه را به هلاکوی مغول نسبت می دهند ولی با توجه به عدم استفاده از ملاط های مرسوم در زمان ایلخانیان، این گفته صحیح به نظر نمی رسد و از قرائن پیداست که این مکان می تواند به دوران قبل از اسلام (اورارتویی) منسوب شود.
سیاحان و بازرگانان در قرون مختلف و بخصوص قرنهای دهم و یازدهم هجری قمری هرگاه از کاروانسرای هلاکو عبور کرده اند، در سفرنامه های خود به حتم اشاره ای به این کاروانسرا داشته اند. این کاروانسرای بزرگ روی بستری سنگی با سنگهای بسیار بزرگ قرمزرنگ بنا شده که در عمل سکوی زیر بنا را تشکیل میداده است. بنای اصلی سازه آجری بوده که روی آن، تزیینات کاشیکاری با نقوش گره بندی استفاده شده بود.
در سالهای اخیر با پیگردی و لایه برداری، بقایای سکوی سنگی و بقایایی از سردر که در سالهای گذشته کاملا تخریب شده بود، دوباره بازیابی شد. مرمت بنا در مرحله آناستیلوس است که قطعات ریخته شده روی زمین جمع آوری و با انتقال به کارگاه های مرمت آثار، در محل اصلی نصب می شوند. نامهای دیگر این کاروانسرا الکی یا آلاکی و هلاکو است. این بنای زیبا بصورت مستطیل بوده و دارای 9 بارو و یک سردر عظیم و ترکیبی چشم نوازی از آجر و کاشی های فیروزه ای و سرمه ای با گره های آجری تودرتو و بدیع بود. تکه های کاشی به نحو زیبایی در داخل گره های آجری جاسازی شده بود.
این بنا در طول دارای چندین کتیبه بوده که دکتر جرج مایلنر، باستان شناس آمریکایی از مطالعه فنی یکی از آنها به فارسی ولی به خط کوفی نوشته شده بود، یاد می کند. مادام دیالوفوآ (فرانسوی) شبی در این کاروانسرا اقامت کرده و عکس نیز تهیه کرده است. پایه های ساختمان از قطعات بزرگ سنگ سیاه ساخته شده و دیوارها یک متر ضخامت و چهار متر ارتفاع داشته و حاشیه بالایی آن حدود 80 سانتیمتر طرح مورب پی درپی از آجر معمولی و تراش خورده ساخته شده است.
طول بنا 65 متر و عرض آن 50 متر بوده و هنوز آثار حوضی در وسط محوطه دیده می شود. سر در بنا تا سالهای 1945 (حدود جنگ جهانی دوم) سالم بوده و بعد از این تاریخ قسمتی تخریب شد. اما ضلع جنوبی سردر تا سال 1370 شمسی پابرجا بود. حتی این قسمت نیز میتوانست زیبایی و شکوه اصلی بنا را بازبتاباند. در این سال گویا یک تریلی یا تراکتور موقع سر و ته کردن به پایه برخورد کرده و آن را فرو ریخته یا بقولی عمدا کوبیده اند. همچنین، به نظر می رسد نام این روستا و این منطقه (الاکی) ربطی به نام هلاکوخان ندارد.
