بازیگری که شرایطی مرگبار را تجربه کرد
حمیدرضا نعیمی همزمان با اجرای تازه ترین نمایش خود ، «فردریک یا تئاتر بولوار» در گفتگو با ایسنا ، از شرایط مرگباری که برای اجرای این نمایش تجربه کرده ، مشکلات اقتصادی ، گرفتاری برای پیدا کردن بازیگر و ... سخن گفت و این اثر نمایشی را همچون خسته نباشیدی بزرگ به جامعه تئاتری کشور دانست که به گفته او سال ها با همه بی توجهی ها و بی مهری ها به کار خود ادامه داده است.
او که از سال ها پیش در صدد اجرای این نمایشنامه بوده ، درباره این علاقه مندی توضیح داده : نمایش «فردریک» یا «تئاتر بولوار» نوشته اریک امانوئل اشمیت با ترجمه شهلا حائری جزو نمایشنامه های محبوبی است که تاکنون 30 بار تجدید چاپ شده و این نشان دهنده علاقه مندی خوانندگان به این اثر است. البته عشق و علاقه من به این اثر به زمانی برمی گردد که هنوز چاپ نشده بود و به کمک آقای سهراب سلیمی ، این نمایشنامه را به صورت دست نویس خواندم و بسیار دلبسته آن شدم. ماجراهای زیادی برای این نمایش رخ داد ، تا اواخر دهه 90 که آن را برای اجرا پیشنهاد دادم. متن پذیرفته شد و شروع به تمرین کردیم که با شیوع ویروس کوید 19 کار ما در مرحله ای که مجوز اجرا گرفته بود ، متوقف شد و این وقفه ، 5 سال ادامه داشت.
نمی خواستم در دوران کرونا نمایش را اجرا کنم
نعیمی ادامه داد : در دوران کرونا پیشنهاد اجرای آن مطرح شد اما چون حس می کردم ممکن است به دلیل شرایط خاص آن مقطع ، با اقبال مخاطبان مواجه نشود ، صبر کردم تا الان شرایط اجرای آن فراهم شد. البته نه به آن صورت که دلخواه من باشد اما بیش از این هم نمی توانستم برای اجرای آن صبر کنم و ترجیح دادم با تمام شرایط سخت و مرگباری که پیش روی این کار بود ، آن را به صحنه بیاورم.
او با اشاره به محبوبیت نویسنده ای مانند اریک امانوئل اشمیت در ایران و جهان درباره ویژگی آثار او گفت : در عین جدیت ، طنز بسیار خاصی در کارهایش موج می زند. شخصیت های نمایش هایش به شدت رنگارنگ هستند و هیچ یک از کارکترها شبیه دیگری نیست. آنان خودِ نویسنده نیستند که حرف می زنند بلکه کارکترهای مشخص و منحصربه فردی اند که هر یک نماینده خود هستند. همه اینها سبب فعال بودن و جذاب شدن کارکترهای نمایشنامه های او می شود.
گویی 200 سال از هنرمندان فرانسوی عقبیم!
نعیمی ، مهم ترین مساله در نمایشنامه «فردریک» را پرداختن به تئاتر و بیان دردهای هنرمندان این رشته دانست و افزود : هرچند این اثر در سال 1900 می گذرد ولی گویی رنج و درد تئاتری های ایران همان درد و رنج 200 سال پیش تئاتری های فرانسه است و این جای تاسف دارد. سعی کردم با این اثر به نوعی به جامعه بزرگ و شریف تئاتر خسته نباشید بگویم که در تمام این سال ها با وجود تمام بی مهری ها ، بی توجهی ها و بی عدالتی هایی که در حق شان صورت گرفته ، همچنان پایمردی می کنند و تاکید کنم در نهایت آنچه باقی می ماند ، حاصل کار افراد است و تا دنیا ، دنیاست ، نام هنرمندانی همچون سید علی نصر ، عبدالحسین نوشین ، شاهین سرکیسیان ، رکن الدین خسروی ، حمید سمندریان ، جعفر والی و بسیاری بزرگان دیگری که زنده هستند ، ماندگار خواهد بود.
او اضافه کرد : مگر می شود از تئاتر ایران حرف بزنیم اما از بیضایی و رادی و ساعدی و رفیعی و صادقی و ملک پور و… نگوییم ، اینها ماندگار هستند اما از افرادی که مانع کار آنان شدند و برایشان مشکل تراشی کردند ، نامی نخواهد ماند.
تمام مشکلات در تمام دوران ها شبیه هم بوده
این هنرمند تئاتر خاطرنشان کرد : نمایش «فردریک» می خواهد به جامعه تئاتر بگوید تمام سختی ها در تمام دوران ها و در تمام جوامع شبیه هم بوده. در هر دوره ای سانسور و انتقام های کور ، سبب کندی یا توقف فعالیت های هنری شده و نارسایی های مادی وجود داشته ولی آنچه اهمیت دارد ، تلاش بی وقفه ای است که از هزاران سال پیش شروع شده و تا به امروز هیچ کسی در هیچ جای جهان نتوانسته آن را متوقف کند و در آینده هم نخواهد توانست. همان گونه که پیتر بروک در کتاب «فضای خالی» می گوید سینما و تلویزیون با تمام قدرتی که در جذب تماشاگر دارند ، نتوانستند تئاتر را کنار بزنند و قدرت آن را کم کنند چون ما در تئاتر با تکیه بر تخیل تماشاگران کارمان را می سازیم و اینجا تماشاگر خود جزوی از اجراست. به همین دلیل تئاتر هرگز نخواهد مُرد.
بزرگترین نیاز جامعه ما خنده و امید است
نعیمی با اشاره به مشکلات گوناگون اجتماعی و اقتصادی یادآوری کرد : از سوی دیگر جامعه ما دلمرده ، خسته ، نومید ، رنج دیده و... است. این جامعه نیاز دارد تا با دیدن آثار هنری ، دوباره امید را در خود زنده کند. امروز بزرگ ترین چیزی که جامعه ما به آن نیاز دارد ، خنده و تفریح است. بسیاری از کسانی که اهل حرکات سیاسی هستند ، شاید با نظرات من موافق نباشند و معتقد باشند در این شرایط همه آثار هنری باید گزنده و انتقادی باشند اما من چنین اعتقادی ندارم ، بلکه باور دارم لازم است لحظاتی به تماشاگرمان آرامش بدهیم.
او ادامه داد : حتی در یک بازی 90 دقیقه ای فوتبال ، بین دو نیمه به تماشاگران و بازیکنان استراحت می دهند تا بتوانند با پیدا کردن خود ، درست تر عمل کنند و بهتر هدفِ تیم خود را پیش ببرند. در چنین شرایطی در جامعه هم باید همین کار را بکنیم ، جایی که لازم است اعتراض خود را نشان می دهیم ، ولی باید به موقع به بازسازی آسیب هایی که در دل این حرکت ها و جریان ها وجود دارد ، بپردازیم.
این مدرس تئاتر تاکید کرد : الان جامعه ما به ورزش و آثار کمدی ، خنده و سرگرمی نیاز دارد تا دوباره احساس زنده بودن در او بیدار شود و به کسانی که دنبال دلمردگی او هستند ، نشان بدهد همچنان می خندد و می زید. در چنین شرایطی گذشته از اینکه نمایش ما حرف و اعتراض خود را دارد ، اما با لحنی آن را بیان می کند که تماشاگر سرزنده و شاد از سالن بیرون برود. اینها اهدافی بود که به من می گفت قطعا باید «فردریک» را روی صحنه بیاورم.
او که پیش تر شرایط آماده سازی نمایش خود را مرگبار توصیف کرده بود ، در این باره توضیح داد : تمام دولت هایی که خود را مردمی و فرهنگی می دانند ، جایی باید ثابت کنند که این ویژگی را دارند. مثلا دولت محمود احمدی نژاد ، هر جا دچار مشکل اقتصادی می شد ، اولین بودجه ای که قطع می کرد ، بودجه فرهنگ و هنر بود چون در دوره ایشان درک درستی از فرهنگ و هنر وجود نداشت و به همین دلیل همه آنچه به ظاهر در دوره قبل آن ساخته شده بود ، نابود شد. گرچه اگر آن کارها زیربنایی و ریشه ای بود ، هیچ دولت دیگری قادر به نابودی اش نبود. اگر سیاست گذاری درستی وجود می داشت ، این مشکلات پدید نمی آمد اما متاسفانه در کشور ما همه چیز قائم به فرد است.
نعیمی افزود : دولت قبلی هم شعار عدالت و اعتدال سر داد اما باز هم فرهنگ ، بیشترین خسارت را متحمل شد. چه تئاتری هایی که دچار مشکلات قضایی شدند و چه نمایشنامه هایی که دچار محدودیت شد یا اجازه اجرا پیدا نکرد. در دوران فعلی نیز مشکلِ اولویت نبودن فرهنگ و هنر ، پا برجاست. همچنانکه الان در کمیسیون فرهنگی مجلس کسانی درباره هنر تصمیم گیرنده هستند ، که به نظر می رسد نسبتی با این حوزه ندارند. بنابراین دولت ها پشت هم می آیند و می روند بدون هیچ حمایتی از جریان های هنری.
چرا تئاتر دولتی شبیه تئاترهای خصوصی شده؟
او با ابراز تاسف از شرایط اقتصادی تئاتر و بودجه ناچیز آن از سوی دولت و مجلس اضافه کرد : وقتی هیچ بودجه ای برای ساخت تئاتر وجود ندارد و مدیران مرکز هنرهای نمایشی دست شان بسته است ، وجود و ضرورت مکانی به نام اداره کل مرکز هنرهای نمایشی چیست؟ به نظر من تنها اتاقی برای شورای نظارت و ارزشیابی در نظر بگیرند که کار خود را انجام بدهد؛ مثل آن که روزی کارگاه های دکور و لباس جمع شد.
نعیمی با اشاره به اینکه در سالن های دولتی هم بودجه ای برای ساخت تئاتر تعریف نشده ، افزود : الان تئاترشهر که مجموعه ای دولتی است ، چه تفاوتی با تئاترهای خصوصی دارد. غیر از اینکه این مجموعه هم مانند دیگر سالن ها نه تنها بودجه ای نمی دهد بلکه 20 درصد از گیشه را از گروه را می گیرد و 5 درصد هم که سهم سایت فروش است. تازه یک گروه مثل گروه ما ، بعد از کسر شدن این رقم ها ، اول باید مبالغی را که قرض گرفته ایم ، بازگردانیم تا بعد ببینیم برای یک گروه 60، 70 نفره چه می ماند. اینجاست که می گویم شرایط مرگبار است. وظیفه دولت ، حمایت از تئاتر است اما او به راحتی شانه خالی کرده و هیچ یک از مدیران هنری ، توضیح قانع کننده ای نمی دهند که چرا الان تئاتر دولتی شبیه تئاترهای خصوصی شده.
گروه های استان ها با خون دل کار می کنند
نعیمی از وضعیت تئاتر در دیگر شهرها نیز ابراز تاسف کرد و ادامه داد : گروه های استان ها با خون دل کار می کنند. الان نهایت بودجه ای که در استان ها به یک گروه بدهند ، 10 یا 20 میلیون تومان است که پول چند دست لباس تئاتر می شود. چقدر تئاتر در دیگر شهرها جا افتاده و مخاطب دارد که یک گروه با رقم گیشه بتواند به حیات خود امیدوار باشد؟ آیا سالن های کوچک در تهران به درآمدزایی خوبی می رسند؟ کاری به استثناها نداریم ، بر اساس قاعده ، همه گروه های نمایشی از نظر اقتصادی متضرر می شوند بخصوص در تئاترهای خصوصی که گروه بعد از چند ماه تمرین و مدتی اجرا متوجه می شود کلاه گشادی سرش رفته. این وضعیت برای تئاتر مرگبار است. اسپانسر و تهیه کننده هم که عموما درکی از کار هنری ندارند.
او یادآوری کرد : روزی که شروع به کار کردم ، می دانستم اوضاع خیلی فرق کرده ولی می خواستم ببینم می توانم در این وضعیت برای باقی مانده عمر هنری خودم ، خود را با مسائل وفق بدهم. به همین دلیل تلاش کردم که اسپانسر پیدا کنم اما دیدم نه اسپانسر و نه تهیه کننده ، هیچ درکی از فرآیند شکل گیری یک کار هنری در تئاتر ندارند. عدم درک اسپانسر ، قابل پذیرش است اما کسی که به عنوان تهیه کننده پا پیش می گذارد و از من انتظار دارد به هر کاری تن بدهم که او به پولش برسد ، یعنی که آن آدم هیچ درکی از فضای تئاتر و هنر و مقوله اقتصاد در تئاتر ندارد. او پول خودش را مانند قرض الحسنه در اختیار منِ کارگردان قرار می دهد که بعد از اجرا آن را پس بگیرد. این تهیه کنندگی نیست.
چه کسی گفته تئاتر بدون چهره فروش نخواهد داشت؟!
او با تشریح وظیفه کارگردان و تهیه کننده در تئاتر افزود : وظیفه منِ کارگردان این است که کاری قابل قبول به مخاطب ارایه بدهم که راضی از سالن بیرون برود. وظیفه تهیه کننده هم فقط تامین پول نیست که بخواهد پولش را بازپس بگیرد. تهیه کننده باید بتواند به گروه آرامش بدهد که کارش را به بهترین شکلی به انجام برساند و این توانمندی را داشته باشد تا حاصل کار آن گروه هنری را به بهترین شکل به مخاطب ارایه کند. او باید نبض اقتصاد هنر را در دست داشته باشد و بداند چگونه سرمایه اش را افزایش بدهد. قرار نیست منِ کارگردان ، بازیگر چهره بیاورم که به گفته تهیه کننده ، نمایشم پرفروش بشود. چه کسی گفته تئاتر ، بدون چهره سینمایی و تلویزیونی فروش نخواهد داشت؟
تصمیم گرفتم بزرگ ترین ریسک زندگی ام را انجام بدهم
این کارگردان با اشاره به مشکلات گروه خودش در اجرای نمایش «فردریک» اضافه کرد : وقتی بازیگر چهره من در آستانه شروع تمرین ، به یک پروژه تصویری رفت ، تهیه کننده ام هم عقب کشید چون معتقد بود بدون آن بازیگر چهره ، کار ما فروش نخواهد کرد. در آن لحظه تصمیم گرفتم بزرگ ترین ریسک زندگی ام را انجام بدهم و خودم به جای او بازی کنم تا نشان دهم بازیگری به چهره نیست بلکه دارای تعاریفی است که یک نفر با توانمندی هایش یا می تواند آن را انجام بدهد یا نه و این تماشاگر است که کار او را ارزیابی می کند.
او ادامه داد : من خودم بازی کردم چون نمی خواستم زیر بیرق عنوان چهره سینمایی یا تلویزیونی بروم. من تئاتری را روی صحنه آوردم که الان با چهره های تئاتری مورد استقبال قرار گرفته و هر شب تعداد قابل قبولی تماشاگر دارد.
نعیمی خاطرنشان کرد : اگر برند من ، برند نمایش هایم نباشد ، بهتر است شغل دیگری پیدا کنم همان طور که در نشر و چاپ کتاب ، نام یک نویسنده یا مترجم مخاطب را جذب می کند.
این کارگردان با اشاره به تفاوت دستمزد بازیگران در تئاتر و تصویر متذکر شد : قرار نیست بازیگران سینما و تلویزیون اگر به زعم خود لطف کردند و وقت داشتند و به تئاتر تشریف آوردند ، دستمزد کلان سینما را از ما بخواهند تا ما بتوانیم کاری روی صحنه ببریم. بازیگر کار تصویر باید برای بازی در تئاتر افتخار کند. بنابراین اولین چیزی که از تئاتر نباید بخواهد ، دستمزد کلان است. به همین دلیل با حفظ احترام برای تمام بازیگران عزیز تصویر که بسیاری از آنان بازیگران استاندارد و مورد احترام و علاقه من هستند ، اما بعد از این از میان آنان فقط با بازیگرانی همکاری می کنم که از من دستمزدهای نجومی نخواهند و مثل بازیگران تئاتر برای تمرین کار ، زمانی طولانی اختصاص بدهند و تمام مراحل تمرین تئاتر را طی کنند. اینها تمام دردهای و سختی هایی بود که با آن دست و پنجه نرم کردم تا «فردریک» روی صحنه بیاید.
تجربه ای بسیار ترسناک!
او درباره دشواری کارگردانی و بازیگری در نقش اصلی نمایش به طور همزمان توضیح داد : تجربه بسیار ترسناکی است. توصیه می کنم اگر کسانی فکر می کنند یک سوی ماجرا آسیب می بیند ، این کار را انجام ندهند. من اگر در شرایط دیگری بودم ، بازی نمی کردم ولی به جایی رسید که هیچ یک از بازیگرانی که برای این نقش مد نظرم بودند ، نتوانستند بیایند و حس کردم خودم بهتر می توانم بازی کنم. اما این اطمینان از جایی حاصل می شد که جزییات نمایشنامه و اجرایم را به طور کامل می دانستم. به همین دلیل گروه کارگردانی و طراحی و عوامل کار ، در کمترین زمان ممکن ، وظیفه خود را انجام دادند.
نعیمی ادامه داد : بازیگران هم به حدی درست انتخاب شده بودند که من در هدایت آن ها مشکل زیادی نداشتم ، البته روزی دو ساعت و نیم تمرین بیان و بدن و حرکت داشتیم. به هر حال باید بپذیریم قواعد و شرایط حضور در تئاتر با جلوی دوربین تفاوت می کند. کار تصویر ، بازیگر را از روی فرم بودن دور می کند ، به همین دلیل وقتی عزیزان به تئاتر بازمی گردند ، متوجه کاستی هایشان می شوند و اینجا کارگردانی دشوار می شود ، چون نباید از استاندارهایت دست بکشی ، باید بی رحمانه همه را متحمل فشار و سختی تمرینات آماده سازی برای حضور روی صحنه کنی. حال اگر خودت کارگردان باشی و بازی هم بکنی ، ممکن است نابود شوی.
نمایش «فردریک» یا «تئاتر بولوار» هر شب ساعت 19 در تالار اصلی مجموعه تئاتر شهر روی صحنه می رود.
بیوگرافی حمیدرضا نعیمی
حمیدرضا نعیمی متولد 1 اردیبهشت 1353 نویسنده ، کارگردان ، بازیگر ، مدرس دانشگاه وی در شهر سرپل ذهاب به دنیا آمده است.
