مرمت عمارت بلدیه مهمترین پروژه مرمتی شمال کشور است

ایسنا/ براساس آخرین گزارشات منتشر شده، مرمت عمارت بلدیه مهمترین پروژه مرمتی شمال کشور است.

یک سالی است مرمت عمارت بلدیه توسط مدیریت شهری در حال انجام است. از 28 شهریور امسال فاز دوم شاخص ترین بنای مرکز رشت کلید خورد و کارگاه مرمت بلدیه با دیوارهای موقت از پیاده راه فرهنگی جدا گردید و حالا شهروندان نمی دانند پشت حلب های قرمز و پرده های حفاظتی روی دیوارها چه اتفاقی می افتد. هرازگاهی کامیون های حمل نخاله از کارگاه خارج می شود و صدای تیشه ای که سیمان روی دیوارها را می تراشد، شنیده می شود.

تنها نمای ثابتی که شهروندان از عمارت بلدیه می بینند، برجی است که هنوز ساعتهایش کار می کند. اگر برای رطوبت زدایی سیمان روی دیوارها در حال تراشیدن است اما رنگ سفید برج با نمای سیمان بری گلدان و کلیدهای متقاطعش همچنان بر عمارت بلدیه می درخشد.

مجموعه بناهای میراثی شهر رشت دوره تحول معماری را نشان می دهد. بناهایی که الگوی آن برگرفته از معماری نئوکلاسیک اروپایی است. نخستین بنا از این مجموعه، عمارت بلدیه با برج معروف آن است.

کلنگ احداث ساختمان اداری بلدیه در سال 1302 خورشیدی به زمین زده شد و چهارم اردیبهشت سال 1305 افتتاح گردید و اول تیر 1305 اداره بلدیه رشت رسماً به ساختمان جدید منتقل شد. این عمارت در 26 آذر 1356 به شماره ی 1516 در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت گردید.

یکی از زیبایی های این عمارت، برج معروف آن است که در انتهای آن 4 ساعت کار گذاشته اند. اگر به عکسهای قدیمی این عمارت بنگریم، خبری از ساعت نیست، زیرا این برج ابتدا به قصد دیده بانی ساخته شده بود. تزئینات برج هم بعدها تبدیل به کلیدهای متقاطع شدند.

سالهاست این کلیدهای متقاطع نماد و آرم شهرداری رشت است و در سربرگ نامه ها و مکاتبات اداری دیده می شود.

شاید این سؤال پیش بیاید که این دو کلید از چه زمانی به عنوان نماد در مکاتبات شهرداری رشت وارد شد؟ اگرچه تاکنون مستنداتی بدست نیاورده ام اما بررسی سیرتحول نامه های اداری نشان می دهد از دهه 1370 یعنی یک سال پس از زلزله منجیل که منجر به فرو افتادن برج ساعت شد، آرم دو کلید متقاطع در مکاتبات اداری شهرداری رشت قطعی شد.

قدیمی ترین نامه ای که سمبل کلید در آن دیده می شود، نامه ای به تاریخ 21 مرداد 1306 خورشیدی است. در این نامه دو شیر شمشیر به دست روبروی هم بر روی دو پا ایستاده اند و دو کلید متقاطع به سمت بالا در زیر پای شیرها قرار دارد و عدد 1300 خورشیدی زیر آن حک شده است.

هر چند در سال 1304 و با روی کار آمدن پهلوی به نشان شیر و شمشیر زیاد توجه میشد ولی عدد 1300 نشان می دهد این سمبل مربوط به قبل از حضور پهلوی است. «شیر» در فرهنگ ایرانی نماد و سمبل قدرت و شکوه است و در سکه های بسیاری از دوره های تاریخی از جمله قاجار، نشان شیر شمشیر به دست و خورشید دیده می شود.

نامه مذکور مربوط به درخواست مرخصی عیسی احتشامی، رئیس وقت بلدیه (1305 تا1306) است که قصد دارد به دلیل درمان کسالت خود به تهران برود و رئیس حسابداری را در غیاب خود به عنوان کفیل شهرداری رشت معرفی کند.

بدون شک، این آرم زودتر از سال یاد شده در نامه های اداری بلدیه بوده است. در همین زمینه یک رشت پژوه می گوید: «سمبل شیر و شمشیر و کلید احتمالاً در سال 1299 خورشیدی و پس از اصلاح قانون شهرداری ها وارد سربرگ مکاتبات اداری شده است.»

مهندس روبرت واهانیان تبریز می افزاید: «تاریخ دوازدهم اسفند سال یاد شده، در آرم نامه های شهرداری تنها یک شیر و یک کلید دیده می شود.»

وی که نمونه مکاتبات شهرداری را در آرشیو خود دارد، نامه دیگری از اسناد شهرداری را نشان می دهد که در آن شیری بر چهار دست و پا و بدون شمشیر ایستاده و پشت سرش عمارت قدیمی شهرداری در هاله ای از نور دیده می شود و زیر پای شیر یک کلید به صورت وارونه دیده می شود.

خرداد 1305 انتخابات انجمن بلدیه برگزار می شود و در این همه پرسی سید محمود ویشکاهی به عنوان رئیس انجمن بلدیه معرفی می شود. مرداد همان سال انجمن شهر ویشکاهی را با اکثریت آرا به عنوان رئیس بلدیه انتخاب می کند. اما شهریور 1305 شهردار فرمایشی با یک تلگراف از تهران روانه رشت می شود و مقاومت انجمن بلدیه در برابر این حکم حکومتی سودی ندارد و «حاج احتشام نظام» رئیس بلدیه می شود.

مدیریت احتشام، یک سال بیشتر دوام نمی آورد و کفالت بلدیه به «نصرالله رضا» رئیس محاسبات بلدیه واگذار می شود.

به درستی نمی دانیم تغییر مختصر آرم شهرداری در دوران ویشکاهی صورت گرفته یا احتشام.

عمارت تاریخی شهرداری در حال حاضر دارای دو نماد کلید متقاطع است. اما در دوره پهلوی اول به جای دو کلید تصویر دو شیر روبروی هم با هاله ای نور مانند در پشت سر شیر دیده می شود و در زیر پای شیرها دو کلید متقاطع دیده می شود.

برج دیده بانی شهرداری در سال 1308 با اعمال تغییراتی به برج ساعت تبدیل شد. در همان سال و طی فراخوانی، تصویر جدیدی برای برج طراحی می شود و 4 ساعت بالای برج قرار گرفته و به جای نشان شیر و کلید، تنها دو کلید متقاطع به سمت پایین همراه با دو گلدان بر روی عمارت شهرداری نقش می بندد. یعنی سمبل دو کلید از سال 1308 خورشیدی بر برج بلدیه حک می شود.

با این حال آرم سربرگهای شهرداری تا سال 1358 همچنان شیر، کلید و عمارت شهرداری بود و نامه هایی که از استانداری به شهرداری ابلاغ میشد، آرم شیر و تاج و یک خط ممتد به جای کلید در زیر پای شیر وجود داشت.

به نظر می رسد در فروردین 1359 و آغاز انقلاب فرهنگی تغییراتی در آرم شهرداری رشت نیز رخ می دهد. در نامه های اداری شهرداری و در ماههای بهار و تابستان 1359، آرم وسط پرچم ایران (الله) دیده می شود. این آرم تا دهه 70 در سربرگ نامه های شهرداری دیده می شود ولی تا سال 1377 آرم دو کلید متقاطع در نامه های اداری تثبیت می شود. آهنگ این تغییر پس از زلزله مهیب منجیل رخ داد.

پس از زلزله 1369، عمارت تاریخی شهرداری به شدت آسیب دیده و برج ساعت فرو می ریزد. در همان سال مهندس واهانیان از سوی شهرداری رشت مامور نظارت بر مرمت عمارت بلدیه رشت می شود.

آنگونه که او خاطراتش را مرور می کند؛ تصویر یک یکم از طرح های کلید و گلدان و گل بوته ها، دقیقا در مرمت برج رعایت می شود. «میراث فرهنگی تصویر کوچکی از سمبل شهرداری را که در سال 1308 بر روی برج ساعت حک شده بود، برای من فرستاد و من نیز تصویر بزرگی در ابعاد یک یکم تهیه و در نهایت شابلونی از آن تهیه کردم تا بنا بتواند نماد برجسته شهرداری را سرجای خود دقیق نصب کند.

پس از این طراحی، مهندس پیربازاریان، یکی از کارشناسان شهرداری نقشه کامپیوتری از آن تهیه کرد و کم کم این طرح یعنی دو کلید متقاطع وارد آرم شهرداری شد به طوری که در دهه 1370 آرم دو کلید متقاطع در مکاتبات اداری بلدیه رشت تثبیت شد.»

اگرچه این بنای به جا مانده از اوایل دوره پهلوی یک بار بعد از زلزله مهیب سال 1369 مرمت شد ولی مدیریت شهری می گوید: بعد از زلزله و به واسطه فروافتادن برج بلدیه و ضرورت در تسریع کار، مرمت اساسی صورت نگرفته بود و بر همین اساس می باید بخشهای الحاقی از بنا حذف و ضمن رطوبت زدایی، بنای میراثی بلدیه رشت برای کاربری جدیدش آماده گردد.

خاطره محجوب، معاون بازآفرینی سازمان عمران شهرداری رشت یادآور می شود:« عملیات پاکسازی و امحای ادوات الحاقی، اجرای سربندی چوب های بام، برداشت اندودها و لایه های فرسوده دیوارهای داخلی و بدنه نما، جمع آوری و رنگ برداری درب و پنجره های چوبی، اجرای گچ و خاک جهت مرمت نماهای گچی توسط پیمانکار پروژه در حال انجام است.»

وی با بیان اینکه مرمت عمارت بلدیه مهمترین پروژه مرمتی شمال کشور است، اضافه می کند:«عمارت بلدیه با حافظه تاریخی مردم رشت و گیلان پیوند ناگسستنی دارد و بر این اساس مدیریت شهری و سازمان عمران و بازآفرینی به عنوان کارفرمای پروژه تلاش دارد پروژه مذکور با کیفیت مناسب و در زمان تعیین شده به اتمام برسد تا به عنوان موزه بلدیه و مردم شناسی، کاربری غیر اداری یابد و به شهروندان به عنوان ذی نفعان واقعی خدمات دهد.»