برخی از بیماری ها موجب از دست دادن چشم و نابینایی می شوند. بینایی تأثیر بسیار زیادی روی زیبایی چهره فرد دارد. زمانی که در اثر بیماری یا تصادف به چشم آسیب جدی وارد می شود، باید آن را هر چه سریع تر تخلیه کرد. برای جبران این کار باید از پروتز چشم یا چشم مصنوعی استفاده کرد. برای این کار متخصصین یک ایمپلنت داخل کاسه چشم فرد قرار می دهند که همیشگی است. پس از آن چشم مصنوعی متناسب با چشم دیگر طراحی می شود و داخل ایمپلنت جای می گیرد. این چشم مصنوعی قابلیت حرکت دارد. جنس پروتز چشمی از یک ماده پلاستیکی شفاف است که بافت آن محکم و سخت است.
چشم مصنوعی می تواند زیبایی را دوباره به او هدیه دهد، ولی بینایی او از بین رفته است. همچنین تا به امروز چشم مصنوعی با قابلیت دیدن اختراع نشده است. در ادامه مطلب با چشم مصنوعی و نحوه پروتز چشم بیشتر آشنا خواهیم شد.
چشم مصنوعی چیست؟
چشم مصنوعی به چشم شیشه ای نیز شهرت دارد. همانطور که اشاره کردیم با پروتز چشم، زیبایی صورت به فرد بازگردانده می شود. این نوع چشم به طور معمول طبیعی است و قابل تشخیص نیست. تخلیه چشم و چشم شیشه ای در گذشته نیز مورد استفاده قرار می گرفته است. پس از اینکه چشم تخلیه می شود، چشم مصنوعی می تواند ظاهر صورت را زیباتر نشان دهد. در صورتی که چشم به طور کامل تخلیه شده باشد، کاشت چشم مصنوعی یا پروتز کاسه چشم از رشد بافت های اطراف محل تخلیه شده جلوگیری می کند. علاوه بر این مانع پر شدن فضای آن خواهد شد.
بخش های چشم مصنوعی
چشم مصنوعی یا پروتز چشم دو بخش دارد:
- یکی از بخش های چشم مصنوعی پوسته بیضی شکل بیرونی است که باعث تشکیل قسمت سفید چشم می شود.
- بخش گرد مرکزی که رنگی است و موجب شبیه سازی عنبیه و مردمک می شود.
چشم مصنوعی یا پروتز چشم شامل عنبیه رنگی و رگ های خونی در قسمت سفید است که توسط دست به طور دقیق نقاشی می شود. چرا که باید با چشم سالم مطابقت زیادی داشته باشد. اندازه مردمک چشم مصنوعی کاملا ثابت است. دلیل آن این است که نقاشی شده است. متخصص چشم پیشنهاد می دهد که پس از عمل جراحی که موجب تخلیه چشم شخص می شود، پروتز چشم به جای آن نصب گردد. چشم مصنوعی علاوه بر اینکه چهره را زیباتر می کند، موجب عملکرد بهتر پلک نیز می شود.
آشنایی با مراحل تخلیه چشم
به یاد داشته باشید در تخلیه چشم، عضلاتی که به بیرون کره چشم متصل بوده اند و موجب حرکت چشم می شوند، به هیچ عنوان برداشته نمی شوند. اگر بیمار درگیر تومورهای بدخیم خارج از چشم باشد، متخصص مجبور است حدقه را کاملا تخلیه کند. جراح برای برداشتن چشم و تخلیه حدقه چشم از دو روش استفاده می کند:
تخلیه درون کره چشم و خارج کردن محتویات درونی
در این شیوه قسمت ژله ای درون چشم که شامل قرنیه و عنبیه می شود با مکش به طور کامل خارج می شود. پس از آن یک برش جلوی چشم ایجاد می شود. در این شیوه قسمت خارجی یعنی صلیبیه و بافت های متصل به کاسه چشم به طور کامل حفظ می شوند. مزیت این شیوه زیباتر ساختن چهره فرد است. زمانی که پروتز در قسمت تخلیه شده چشم قرار می گیرد، تحرک چشم مصنوعی نیز افزایش خواهد یافت.
تخلیه کل حدقه
در این شیوه درمانی کره چشم، ساختارهای درونی چشم و ماهیچه برداشته می شود. فقط قرنیه و صلیبیه باقی می مانند. پزشک تصمیم نهایی را درباره نوع تخلیه می گیرد. ممکن است میزان آسیب دیدگی چشم زیاد باشد. به همین خاطر باید شرایط را برای این عمل در نظر گرفت. عمل جراحی تخلیه چشم به طور معمول با بی حسی موضعی، مسکن و داروهای آرام بخش صورت می گیرد. به طور معمول بیهوشی کلی نیاز نیست و کاملا اختیاری خواهد بود. پس از اینکه عمل تمام شد آنتی بیوتیک به شکل قطره چشمی برای بیمار تجویز می شود. چشم هم باید تا چندین ماه پوشانده شود تا بیمار سریع تر بهبود پیدا کند.
تخلیه کل حدقه چشم
در این روش درمانی همه محتویات کاسه چشم همراه با عضلات متصل به صلیبیه از چشم خارج می شوند. حتی در شرایطی که شخص درگیر عفونت وخیم و سرطان پوست باشد. ممکن است پزشک پلک ها را نیز جدا کند. به همین دلیل علاوه بر پروتز چشم، بخش های بیرون رفته از پوست صورت در اطراف چشم نیز برای بیمار طراحی و نصب می شود.
دلایل از دست دادن چشم
از دست دادن چشم دلایل گوناگونی دارد. جراحت، عفونت داخل چشم، گلوکوم یا آب سیاه باعث می شوند که به عصب بینایی فشار وارد شود. پس از آن اگر این بیماری درمان نشود، شخص نابینا خواهد شد. بهتر است بدانید گاهی اوقات تومور چشمی و عفونت داخل چشم باعث کوری خواهد شد.
مراحل جراحی و گذاشتن چشم مصنوعی
بعد از اینکه چشم تخلیه شد، یک ایمپلنت چشمی که قطعه ای جداگانه است به شکل دائمی و عمیق در کاسه چشم فرد قرار می گیرد. پس از آن چشم مصنوعی متناسب با چشم فرد ساخته شده و قابلیت جدا شدن را دارد. به همین دلیل درون ایمپلنت قرار می گیرد. چشم مصنوعی کاملا متحرک است، ولی حرکت آن از چشم واقعی کندتر است. پس از عمل جراحی، شکل کاسه چشم ممکن است با گذشت زمان تغییر کند. گاهی اوقات لازم است چند هفته یا چند ماه پس از نصب چشم مصنوعی، تغییرات جدیدی برای جفت شدن آن با چشم جدید لحاظ شود.
خوب است بدانید پس از تخلیه چشم و کاشت چشم مصنوعی یا پروتز کاسه چشم، شخص درگیر چالش های روحی و روانی می شود. به همین دلیل بهتر است با روانشناس یا مشاور در این خصوص صحبت کند.
پولیش چشم مصنوعی
در اثر استفاده بیش از حد از پروتز چشم و تمیز کردن چشم، خراش های بسیار ریز و سطحی روی سطح پروتز ایجاد می شود. این موضوع کاملا طبیعی است. به همین خاطر نباید نگران باشید. برای اینکه این خراش های بسیار جزئی برطرف شوند، پروتز چشم به وسیله متخصص، پولیش می شود. پولیش پروتز حداقل یک بار در سال باید انجام شود. توجه داشته باشید پروتز برای کودکان، هر سه تا شش ماه توسط متخصص بررسی می شود. پس از آن پولیش انجام خواهد شد.
در صورت عدم پولیش چشم مصنوعی، ممکن است پلک ها و حدقه چشم درگیر آسیب شوند. به همین دلیل متخصص تأکید می کند که شستشو و مراقبت از پروتز و پولیش صحیح موجب کاهش عفونت چشم خواهد شد.
اگر در پلک های خود احساس خارش دارید یا درگیر ناراحتی چشمی یا آبریزش شده اید، بهتر است پروتز چشم شما توسط متخصص به طور دقیق بررسی شود.
چشم مصنوعی قابل حرکت
در حال حاضر پروتز چشم متحرک نیز وجود داشته و این پروتز قابلیت حرکت کردن دارد. بیشتر افراد دوست دارند که پروتز چشم مصنوعی متحرک داشته باشند و امکان این نوع عمل وجود دارد. یک نکته مهم که باید به یاد داشته باشید این است که قابلیت حرکت چشم مصنوعی کمتر از چشم طبیعی است.
انواع پروتزهای چشم
- پروتز شکل دهنده چشم: پروتزهای شکل دهنده چشم به تشکیل فورنیس های میکروفتالمی و آنوفتالمی کمک می کنند. معمولا در جراحی های انوکلیشن و اویسریشن، پروتزهای کانفورمر دو هفته بعد از جراحی بر روی چشم نصب می شوند تا پوست صلیبیه فضای حفره ای کاسه چشم را تشکیل دهند. این پروتزها به کاهش تورم ناشی از جراحی کمک کرده و عملکرد و کارآیی پلک ها را راحت تر خواهند کرد.
- چشم مصنوعی: بعد از اینکه تخلیه انوکلیشن و آنوفتالمیا چشم توسط متخصص چشم انجام شد یک چشم مصنوعی نصب می شود. یکی از مزایای این نوع پروتزها، ساخت آن ها از یک ماده مهم به اسم پلی منیل متیل متاکریلات است.
- پوست صلیبیه: پزشکان روی کره اویسیشن پوسته صلیبیه را نصب می کنند. پوست صلیبیه شباهت زیادی به چشم مصنوعی دارد. به همین دلیل گاهی اوقات از یک لنز بسیار نازک تشکیل می شود. کلنیک های چشم پزشکی و بهترین مراکز ساخت چشم مصنوعی می توانند اطلاعات لازم در این خصوص را به شما بدهند.
- پروتز کره چشم: هنگامی که شخص تحت عمل تخلیه چشم اکستینتیریشن قرار می گیرد، پروتز کره چشم برای او انجام می شود. سپس این نوع پروتز از ماده سیلیکونی با درجه پزشکی بالا ساخته می شود. متخصصین می توانند آن را توسط پیوست های مغناطیسی یا چسبی به یکدیگر متصل نمایند.
چشم مصنوعی چگونه ساخته می شود؟
بهتر است بدانید مدت زمان لازم برای ساخت پروتز چشم برای هر بیمار با بیمار دیگر تفاوت دارد. به طور میانگین سه تا چهار ساعت برای این کار زمان لازم است. اگر بخواهیم به صورت کلی بگوییم باید گفت دو نوع پروتز برای بیماران وجود دارد. نوع اول برای بیمارانی است که نابینا هستند یا بخشی از چشم آن ها برداشته شده است. این پروتز نازک دقیقا متناسب با فرم چشم بیمار ساخته می شود. پس از آن روی بخش مورد نظر نصب می شود. نوع دوم برای بیمارانی است که کل چشم آن ها تخلیه شده است. در ادامه به مراحلی اشاره خواهیم کرد که به نوع دوم مربوط می شود:
مراحل ساخت چشم مصنوعی
- چشم پزشک به بررسی حفره چشم می پردازد و همه ابعاد و محیط چشم را با دقت اندازه گیری می کند.
- عنبیه مصنوعی میله ای که جنس آن از پلاستیک است، با استفاده از دستگاه تراش فرم می گیرد. در این مرحله آکولاریست آن را رنگ می کند. پس از آن به مقایسه با رنگ چشم سالم بیمار می پردازد. قطر عنبیه باید متناسب با قطر عنبیه بیمار انتخاب شود. در این مرحله آکولاریست، کانفورمر را که برای نگه داشتن حدقه چشم از آن استفاده می شد، جدا می کند.
- در این مرحله یک پوسته مومی برای قالب گیری و به دست آوردن شکل حفره چشم بیمار تراش داده شده در حفره چشم بیمار قرار می گیرد. در این نوع پوسته یک ناحیه آلومینیومی وجود دارد که رنگ عنبیه را شبیه سازی می کند. بعد از قرار دادن این پوسته، دو حفره نیز در آن قرار می گیرند.
- پودر سفیدی که از جلبک دریایی ایجاد شده با مقداری آب ترکیب می شود. پس از آن کرم که به آن آلژینات گفته می شود روی پوسته مومی قرار می گیرد. با این کار پوسته درون حفره ها قرار می گیرد تا عملیات قالب گیری به طور کامل انجام شود. تقریبا دو دقیقه زمان نیاز است تا آلژینات سفت شود. پس از آن فرم دقیق کاسه چشم شخص باید شکل بگیرد. بعد از سفت شدن، پوسته و آلژینات را از چشم شخص بیرون می آورند.
- آکولاریست دوباره رنگ عنبیه را چک می کند. پس از آن در صورت نیاز اصلاح می شود. کانفورمر پلاستیکی در این مرحله دوباره درون چشم فرد قرار می گیرد.
- قالب گیری با استفاده از کست انجام می گردد. کست از دو بخش تشکیل شده است که پلاستیک را درون آن قرار می دهد و دو بخش را به طور کامل می بندند تا روی پلاستیک پوشانده شود. پس از آن چشم مصنوعی ساخته می شود. بعد از اینکه تقریبا هفت دقیقه گذشت، گچ سفت می شود. موم و آلژینات برداشته می شود و پلاستیک سفید رنگ داخل گچ قرار می گیرد. در این مرحله دو بخش به هم چسبانده می شوند تا پلاستیک بتواند فشار وارد شده را تحمل کند. سپس آن را به مدت زمان ۲۳ دقیقه درون آب جوش قرار دهید. پس از آن باید خارج شود تا سرد بماند.
- در آخرین مرحله پلاستیک سفت می شود و به همراه عنبیه در مکان مناسب قرار می گیرد. سپس تقریبا ۰/۵ میلی متر از سطح قدامی پروتز گرفته شده و برش ایجاد می شود تا کاملا یک دست بماند. در پایان رگ های صلیبیه برای شباهت بیشتر با چشم واقعی، به طور دقیق روی چشم مصنوعی کشیده می شوند. در این مرحله متخصص می تواند رنگ صلیبیه را تغییر دهد.
چگونه از چشم مصنوعی نگهداری کنیم؟
اگر پروتز چشم خشک شود لایه های آن نیز می توانند از هم جدا شوند. به همین دلیل همیشه باید مرطوب باشند. هنگامی که پروتز درون کاسه چشم است، به طور طبیعی اشک تولید می شود. پس از آن رطوب کافی برای سلامت چشم مصنوعی نیز فراهم می شود. اگر قصد دارید برای مدت کوتاهی به عنوان مثال قبل خواب چشم مصنوعی خود را بردارید، باید آن را درون یک ظرف کوچک که دارای آب جوشیده سرد و نمک است بگذارید. البته این آب بهتر است همیشه تمیز باشد. در ادامه به مراحل نگهداری بهتر از چشم مصنوعی می پردازیم:
- پیش از اینکه به پروتز چشم خود دست بزنید، دست های خود را با آب و صابون به خوبی ضدعفونی کنید.
- برای تمیز کردن پلک چشم مصنوعی خود و برای پاکسازی باید بینی خود را به سمت بالا نگه دارید. اگر غیر از این کار را انجام دهید، ممکن است پروتز از جای خود جدا شود.
- پروتز را با هر ماده شیمیایی مانند ژل ضد عفونی کننده و الکل نباید تمیز کنید. این مواد ممکن است به کاسه چشم و پروتز آسیب وارد کنند. به همین دلیل بخش اکریلیک را یک بار در ماه با آب و صابون بشویید و آن را با دقت خشک کنید.
- زمانی که می خواهید بخوابید نباید چشم پروتزی را بیرون بیاورید، مگر اینکه پزشک این کار را پیشنهاد کرده باشد.
- برای اینکه چشم مصنوعی را در جای خودش قرار دهید، باید از یک پلانچر مخصوص استفاده کنید.
- پروتز را نباید چندین بار در روز از جای خود بیرون بیاورید. این کار باعث می شود پروتز آسیب ببیند.
- شما می توانید از قطره های چشمی روان کننده درون چشم نیز استفاده کنید. البته بهتر است این کار طبق نظر پزشک انجام شود.
- هر سال پروتز را بررسی کنید. پس از آن برای پولیش به یک آکولاریست مراجعه کنید.
- باید هر پنج سال یک بار پروتز خود را عوض کنید.
امیدواریم از مطالعه این مطلب نهایت استفاده را برده باشید. در پایان پیشنهاد می کنیم مقالات عمل فمتوزیک چشم، عمل لیزیک چشم، عمل تغییر رنگ چشم و عمل زیبایی اپی کانتال را نیز مطالعه فرمایید.
