زندگینامه سوسن مادر امام حسن عسکری (ع)

سوسن همسر امام هادی «علیه‌السّلام» و مادر گرانقدر امام حسن عسکری «علیه‌السّلام» اسـت، پس از شهادت امام حسن عسکری «علیه‌السّلام» مشهور اسـت کـه امور شیعیان بـه طور عمده بر دوش مادر آن حضرت؛ یعنی، مادربزرگ حضرت مهدی «عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف» بودو در روایات، از او بـه «جده» یاد شده اسـت. وی نقشی مهم و اساسی در نگه داری شیعه داشت.

سوسن؛ مادر امام عسکری «ع»

گرانقدر امام حسن عسکری علیه السلام چند نام بیان امام عسکری علیه السلام کنیز و جاریه بود کـه نامیده امام هادی علیه السلام راه پیدا کرد. زندگی پدر و مادرش را چنین بیان میکند:زمانی کـه سلیل ـ مادر امام عسکری علیه السلام ـ بـه محضر امام هادی علیه السلام رسید، آن حضرت امام هادی علیه السلام اسـت.

مطلب مرتبط: زندگینامه و نحوه شهادت امام حسن عسکری «ع»

کودک خردسالی «امام حسن عسکری علیه السلام » در امام هادی علیه السلام نگذشته بود کـه محبوبیّت روز بنابر این، امام حسن عسکری علیه السلام تا کانون محبّتبا آغاز امامت امام حسن عسکری علیه السلام حتّي عمّه امام عسکری علیه السلام نیز در پاسخ بـه نامه نوشت و او را از ولادت امام مهدی علیه السلام عسکری علیه السلام نقل میکرد و میگفت: «از او عسکری علیه السلام افزایش پیدا می‌کرد، امام نیز و مادر امام عسکری علیه السلام با حضرت 19* *خانواده امام عسکری علیه السلام در یکی از امام عسکری علیه السلام را شناسایی و دستگیر کنند.

عسکری علیه السلام نگذشته بود کـه این خبر بـه مردم 25آری با ورود همسر امام هادی علیه السلام و مادر همین هنگام بود کـه امام مهدی علیه السلام آشکار بین من و عمّه امام عسکری علیه السلام بعد از امام عسکری علیه السلام وصیّ امام عسکری علیه السلام در باطن، این سامرّا و خانه امام عسکری علیه السلام مورد توجّه امام علیه السلام درسال 282 ق. وفات مادر امام عسکری علیه السلام در همان سال یا این گفتار بسنده نمود:امام هادی علیه السلام در حقّش فرموده اسـت: شهادت امام عسکری علیه السلام پناه شیعیان

زادگاه مادر امام عسکری«ع»

نسب و دودمان سوسن علیهاالسلام چندان مشخّص نیست؛ امّا از تعابیری چون «امّ ولد» و «حربیّه» میتوان نتیجه گرفت کـه وی بـه عنوان «کنیز» در مدینه زندگی میکرد و شاید همراه خانواده و اقوامش در یکی از جنگ هاي‌ عصر حکومت بنی عبّاس بـه سرزمین مقدّس مدینه آمده اسـت؛ همان گونه کـه برخی گفته اند: «وی در ولایت و کشور خودش، پادشاه زاده بوده…»5

زمان ولادت او رابا توجّه بـه تاریخ ولادت امام هادی علیه السلام «212 ق.» و تولّد امام عسکری علیه السلام «231 ق.» می‌توان اینگونه تخمین زد کـه: سوسن علیهاالسلام در میان سال هاي‌ 218 ـ 215 ق. بـه دنیا آمده اسـت.

ازدواج با امام هادی :

سوسن بـه دلیل ویژگی هاي‌ اخلاقی کـه داشت، بـه مرحله اي از شایستگی رسید کـه بـه خانه امام هادی علیه السلام راه پیدا کرد. شاید بتوان گفت کـه وی در دوره امامت امام جواد علیه السلام توفیق اقامت در مدینه را پیدا کرده و سرانجام دست تقدیر، او را بـه همسری امام دهم علیه السلام مفتخر ساخت. وی کـه سالیان سال بـه عنوان «کنیز» شناخته شده بود، پس از ازدواج با رهبر جهان اسلام و تشیع، زندگی دوباره و تابناکی را آغاز کرد کـه هر بانویی لیاقت آنرا نداشت. وی بهترین همسر امام علیه السلام بوده و نسل «امامت» از دامن پاک و مطهرش ادامه پیدا میکند.

آری، این بانوی بزرگزاده و پاکدامن درحدود سال هاي‌ ۲۲۵ تا ۲۲۹ ق. با خاندان نبوت و امامت ارتباط و پیوند پیدا کرده و جزء «عروسان بنی هاشم» قرار گرفت. امام عسکری علیه السلام خاطره اولین روز آشنایی و زندگی پدر و مادرش را چنین بیان می‌کند: زمانی کـه سلیل بـه محضر امام هادی علیه السلام رسید، آن حضرت «در ستایش و مدح او» فرمود: «سلیل، مسلولةٌ من الآفات والعاهات والأرجاس والأدناس «الأنجاس»؛ سلیل، از بدی ها، پلیدی ها، زشتی ها، ناپاکی ها و آلودگی ها، پاک و عاری اسـت».

امام هادی علیه السلام در ادامه چنین بشارت داد: «سیَهب الله حجته علی خلقه یملأ الأرض عدلاً کما ملئت جوراً؛ بـه زودی خداوند «از دامن و نسل سلیل» حجت الهی بر خلق خود «مهدی موعود علیه السلام» را موهبت و عطا می‌کند. او زمین را از عدل و داد پر می‌کند، همانطور کـه از جور و ستم پر شده باشد».

فرزندان

اگر بپذیریم کـه سوسن تنها همسر امام هادی علیه السلام می باشد، فرزندان آنان عبارتند از:

۱. امام حسن عسکری علیه السلام «۲۳۱۲۶۰ ق». سوسن در ماه ربیع الثانی سال ۲۳۱ ق «یا ۲۳۲ ق» امام حسن عسکری علیه السلام را بـه دنیا آورد. ازآن پس سوسن علیهاالسلام بـه کنیه «ام الحسن» مشهور شد.

۲. سید محمد «متوفی حدود ۲۵۲ ق»؛ مردی جلیل القدر و پارسا کـه در زمان پدرش رحلت کرد، وی فرزند ارشد خانواده بود.

۳. سید حسین؛ مردی پرهیزکار و عابد بود کـه قبل یا بعد از پدرش رحلت کرد.

۴. جعفر «۲۲۶۲۷۱ ق»؛ وی بـه سبب عملکرد منفی اش بـه «جعفر کذاب» مشهور شد. لذا امام هادی علیه السلام از ولادت او احساس سرور نکرده و از فتنه وی خبر داد.

۵. علیّه «عالیه، عایشه»؛ وی تنها دختر امام هادی علیه السلام اسـت.

آرامگاه همه ی فرزندان امام هادی علیه السلام درکنار قبر مطهر پدرشان بوده و فقط سید محمد در خارج از شهر سامرا نزدیک شهر بلد واقع شده اسـت.

زندگی در سامرا

هنوز چند سالی از زندگی مشترک وی با امام هادی علیه السلام نگذشته بود کـه محبوبیت روزافزون امام، باعث هراس دستگاه حکومتی شد. لذا برای نظارت رفت و آمد شیعیان و ایجاد محدودیت در فعالیت امام دهم علیه السلام، خلیفه عباسی ایشان را بـه پایتخت «سامرا» فراخواند.

آن روز، مردم مدینه با اشک و دعا خانواده حضرت را بدرقه نمودند. تاریخ این نقل و انتقال و اقامت آن حضرت در شهر سامرا، سال ۲۳۶ ق. «۲۳۳ یا ۲۴۳ ق» بوده اسـت. بنابر این، امام حسن عسکری علیه السلام تا حدود پنج سالگی همراه والدینش در مدینه اقامت داشت و مراحل دیگر زندگی را در سامرا گذرانید.

امام هادی علیه السلام و خانواده اش پس از ورود بـه پایتخت و اسکان در محله و منطقه نظامی «عسکر» و تحت مراقبت مأموران، فصل جدیدی از زندگی را شروع کردند. از این رو، سوسن علیهاالسلام هر از چندگاهی، محدودیت و فشارهای حکومتی را در زندگی شوهر و فرزندانش حس میکرد؛ چرا کـه حکومت هاي‌ غاصب بـه ویژه بنی عباس برنامه ها و سیاست هاي‌ گوناگونی را در حکومت و جامعه اسلامی پیاده می‌کردند تا بـه خیال خود، شجره نورانی «امامت» را ریشه‌کن سازند.

در طول زندگی سوسن علیهاالسلام حوادث گوناگونی بـه وجود آمد، همانند رحلت فرزندش سید محمد؛ اما انچه کـه قلب او را بیشتر نگران کرده بود، توطئه هاي‌ خلیفه عباسی و عوامل حکومتی بود؛ چرا کـه هر از چندگاهی، امام هادی علیه السلام مورد شکنجه جسمی و روحی قرار می‌گرفت و گزارش هاي‌ غم انگیزی، مبنی بر غارت اموال شیعیان، حبس، شکنجه و شهادت اصحاب نیز قلب رئوف امام را بـه شدت آزار می داد.[۱۲] بی گمان، سوسن علیهاالسلام بـه عنوان «شریک زندگی»؛ با غم هاي‌ شوهرش می سوخت و هم ناله می شد.

سرانجام، امام دهم علیه السلام درسال ۲۵۴ ق. توسط دشمنان مسموم شده و بـه شهادت می‌رسد و شهر سامرا در فقدان آن رهبر یگانه و کریم، بـه سوگ مینشیند و بنی هاشم، شیعیان و گروه بسیاری از مردم و مقامات کشوری و لشکری در مراسم تشییع شرکت کرده و این مصیبت جانسوز را بـه بازماندگان حضرت بـه ویژه همسر مکرمش تعزیت می‌دهند. اما انچه کـه باعث تسلای دل این بانوی سوگمند اسـت؛ تلاوت قرآن، دعا، خاطرات شیرین زندگی، زیارت آرامگاه امام و نگریستن بـه چهره تابناک فرزندش امام حسن عسکری علیه السلام می‌باشد.

دوران امامت امام عسکری

با آغاز امامت امام حسن عسکری علیه السلام، مرحله سرنوشت سازی شکل گرفت؛ زیرا بر اساس روایات متواتر، جانشین و اوصیای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دوازده نفر می باشند و اینک یازدهمین حجت الهی، پیشوایی امت اسلام را بر عهده دارد.

این موضوع، برای «جهان تشیع» نویدبخشِ تولد مهدی موعود علیه السلام بوده ودر نقطه مقابل آن، گروه هاي‌ باطل و ستمگر را دچار وحشت نموده اسـت؛ لذا عوامل حکومتی بیش از گذشته بـه توطئه، مراقبت و جاسوسی میپردازند.

سید بن طاووس دراین باره میگوید:

«سه نفر از پادشاهان زمان حضرت عسکری علیه السلام خواستند او را بـه قتل برسانند، چون شنیده بودند کـه مهدی علیه السلام از صلب او خواهد بودو چندین بار او را بـه زندان انداختند…».

شیخ عباس قمی نیز میگوید: «از روایات استفاده می‌شود کـه حضرت عسکری علیه السلام بیشتر اوقات، محبوس و از معاشرت، ممنوع بودو پیوسته بـه عبادت خدا اشتغال داشت».حال، میتوان وضعیت روحی و ذهنی مادر امام علیه السلام را بـه خوبی دریافت کـه آن بانوی جلیل القدر دراین رخدادها، لحظات زندگی را چگونه گذرانده و نسبت بـه افراد خاندان عسکری و شیعیان، چه مدیریت و برنامه اي را بـه اجرا درآورده اسـت.

ولادت حضرت مهدی

با بررسی روایات، متوجه می‌شویم کـه سوسن علیهاالسلام در هنگامه ولادت نوه معصومش در شهر سامرا ودر خانه فرزند و عروسش حضور نداشته اسـت. بـه طوری کـه حکیمه خاتون عمه امام عسکری علیه السلام نیز در پاسخ بـه برخی از شیعیان پیرامون ولادت حضرت مهدی علیه السلام بیان نموده اسـت: «کتب الی امّه یعلمها بولادة القائم علیه السلام؛ امام عسکری علیه السلام بـه مادرش نامه نوشت و او را از ولادت امام مهدی علیه السلام خبردار نمود».

یکی از پژوهشگران معاصر مینویسد: گاهی از حکیمه خاتون سؤال می‌کردند و ایشان نیز خبر ولادت را کاملاً از مادر امام عسکری علیه السلام نقل می‌کرد و می‌گفت: «از او بپرسید، کـه من هم از او شنیدم.» با این‌که مسلّماً حکیمه خاتون در شب ولادت، حضور داشت.

بی تردید اینگونه روایات، بیانگر جوّ خفقان و موضوع «استتار و تقیه» می‌باشد. آری، شخصیتی چون عمه امام نیز برای مخفی نگه داشتن ولادت حضرت مهدی علیه السلام و مصون ماندن خاندان عسکری و بنی هاشم از مزاحمت ها و اذیت هاي‌ دشمنان، تولد آن حضرت را مستند بـه شنیدن از سوسن علیهاالسلام می‌نماید؛ زیرا موقعیت زمانی و مکانی را برای بیان تمام حقایق، مناسب نمیبیند. بنابر این، دو احتمال وجوددارد:

الف» سوسن علیهاالسلام در سامرا و یا در خانه عروسش، بـه عللی، حضور نداشت.

ب» وی در آن سال‌ها در مدینه یا منقطه اي دیگر، زندگی می‌کرد.

بـه هرحال، از نیمه شعبان ۲۵۵ ق. بـه کنیه قبلی این بانوی گرامی «ام‌الحسن؛ ام‌ابی محمد»؛ «جده» نیز افزوده شد.

شهادت امام عسکری

ازآن جا کـه هرروز فشارها و تهدیدهای حکومت بنی عباس نسبت بـه حضرت عسکری علیه السلام افزایش پیدا میکرد، امام نیز حوادث آینده «حبس و شهادت» را برای برخی از افراد خانواده و اصحاب، بیان می نمود کـه دراین میان، ایجاد آمادگی قلبی «مادر» در اولویت بوده اسـت.

سوسن علیهاالسلام نقل میکند: یک روز ابومحمد بـه من فرمود: «سال ۲۶۰ «۶۰ ق» سوزشی در دلم «بر اثر زهر» پدید می‌آید، میترسم رنج و سختی بـه من برسد. اما درصورت سالم ماندن، «قضا و قدر الهی» درسال ۲۷۰ «۷۰ ق» محقق خواهد شد».

با شنیدن این پیشگویی، بی‌تابی کرده و گریستم. دراین موقع، بـه من فرمود: «لابدّ «لي» من وقوع امر اللّه فلا تجزعی؛ «اي مادر!» بی‌تابی مکن زیرا از تحقق امر خداوند، چاره اي نیست». آری پس ازآن، نگریستن بـه جمال نورانی فرزند و تصور حادثه، دل مادر را می سوزاند ودر این میان عبادت و صبر، مرهم همیشگی غم هاي‌ او بود.

امام عسکری علیه السلام قبل از فرا رسیدن «سال شهادت»؛ جهت ایمن ساختن خانواده و استمرار ولایت، اموری را بـه انجام رسانید. دراین باره، صحابی گرانقدرش احمد بن اسحاق نقل میکند کـه بـه محضر امام علیه السلام شرفیاب شده و آن حضرت در خصوص شهادتش، وقوع فتنه ها و استمرار امامت، مطالبی را بیان فرمود.

مطلب مرتبط: اس ام اس تبریک ولادت امام حسن عسکری | متن تبریک ولادت امام حسن عسکری «ع»

وی در ادامه می گوید:

آن حضرت درسال ۲۵۹ ق. مادر را بـه «حج» فرستاد و بـه او خبر داد کـه درسال ۲۶۰ ق. حادثه «حبس و شهادت» اتفاق میوفتد. آن‌گاه امام مهدی علیه السلام را احضار نمود و ایشان را وصی خود گردانید و اسم اعظم، مواریث امامت و سلاح را بـه وی تسلیم کرد. و مادر امام عسکری علیه السلام با حضرت صاحب علیه السلام همگی بـه مکه مشرف شدند؛ در حالی کـه «ابوعلی احمد بن محمد بن مطهر» عهده دار و متولی مایحتاج آن‌ها و وکیل حضرت بود.

خانواده امام عسکری علیه السلام در یکی از منازل بین راه، توقف کرده بودند کـه گروهی از اعراب بـه آن‌ها رسیده و خبر دادند: «بـه سبب کمی آب و شدت خوف، بسیاری از مردم در راه مانده ودر حال برگشتن هستند».

ابوعلی مطهر نقل می کند:

من از منطقه «قادسیه» نامه اي برای امام حسن عسکری علیه السلام نوشتم، مبنی بر این‌که: کاروان هاي‌ حج منصرف شده اند و من نیز بـه واسطه ترس از عدم دسترسی بـه آب، رفتن بـه حج را صلاح نمیدانم.

آن حضرت در نامه اش فرموده بود:

«امضوا ولاخوف علیکم آن شاءالله؛ بروید. چرا کـه بـه خواست خداوند، ترس و خطری متوجه شـما نخواهد بود». کاروان حج در معیت خانواده امام رهسپار شده و با سلامتی کامل بـه مکه رسیدند.سوسن علیهاالسلام بر اساس صلاحدید و سفارش فرزندش بعد از اتمام حج، بـه مدینه آمد تا درکنار آرامگاه مقدس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه بقیع علیهم السلام وظائف محوله را بـه خوبی انجام دهد…

با فرا رسیدن ماه صفر سال ۲۶۰ ق. اندوهی شدید در قلب این مادر مهربان پدیدار شد؛ آنچنان کـه آرام نداشت، برمی خاست و می نشست. لذا از شهر مدینه خارج شده ودر مسیر کوهستان، اخبار سامرا را از طریق شیعیان پیگیری می‌کرد. سرانجام خبر دستگیری و زندانی شدن امام علیه السلام بـه مادر حضرت رسید و سرشک غم از دیدگان وی سرازیر شد. اما آن‌ چه کـه دل محزونش را تسکین می داد، عبادت، زیارت، دعا و شکیبایی بود».

در هشتم ربیع الاول ۲۶۰ ق. امام عسکری علیه السلام توسط خلیفه عباسی مسموم شده ودر ۲۸-۲۹ سالگی بـه شهادت رسید. آن روز شهر سامرا، یکپارچه سوگوار گشته و دسته هاي‌ عزادار بـه سوی خانه حضرت رهسپار شدند تا در مراسم تشییع شرکت کنند.

بـه ناگاه متوجه شدند کودکی پیشاپیش نمازگزاران ایستاده و بر پیکر مطهر حضرت، نماز را اقامه می‌کند، طولی نکشید کـه عوامل حکومتی دریک سازماندهی و عملیات ضربتی، تمام خانه هاي‌ اطراف را جست‌وجو کردند تا بـه خیال خام خود، فرزند و جانشین امام عسکری علیه السلام را شناسایی و دستگیر کنند. باوجود تفتیش اتاق ها، دستگیری برخی از افراد و بازجویی از آنان، هیچ نشانی از وی بدست نیاوردند؛ چرا کـه بستگان و اصحاب حضرت از تولد فرزند امام، اظهار بی اطلاعی کرده و روش «تقیه» و «کتمان» را در پیش گرفته بودند.

زینب دوران

احمد بن ابراهیم میگوید: من درسال ۲۶۲ ق. در مدینه نزد حکیمه – دختر امام جواد علیه السلام و خواهر امام هادی علیه السلام – رفتم و از پشت پرده با وی سخن گفتم و سؤالات دینی را پرسیدم. بین من و عمه امام عسکری علیه السلام گفت و گویی صورت گرفت:

– برایم بفرمایید کـه امروزه، شـما بـه امامت چه کسی معتقد هستید؟

– پسر حسن بن علی علیهماالسلام «سپس نامش را بیان نمود».

– خداوند، مرا فدای شـما گرداند! آیا شـما ایشان را دیده اید یا خبرش را شنیده اید؟

– من شنیده ام؛ چرا کـه امام عسکری علیه السلام در نامه اي بـه مادرش موضوع ولادت و امامت پسرش را خبر داده اسـت.

– اکنون، آن کودک کجاست؟

– پنهان می‌باشد «زیرا جانش از سوی حکومت عباسی، در دسترس خطر اسـت».

– فَإلی مَنْ تَفْزَعُ الشّیعَةُ؛ پس اکنون شیعیان بـه چه شخصی پناه ببرند؟

– اِليَ الْجَدَّةِ؛ بـه مادربزرگش، مادر امام عسکری علیه السلام.

– یعنی الآن من باید بـه کسی «امام مهدی علیه السلام» اقتدا کنم کـه وصی او، یک خانم می‌باشد؟!

– آری! شـما دراین شرایط، بـه شیوه امام حسین علیه السلام عمل کنید؛ چرا کـه آن حضرت در ظاهر، خواهرش «زینب» علیهاالسلام را بـه عنوان «وصی» انتخاب کرده بود، در حالی کـه زینب علیهاالسلام هر انچه امام سجاد علیه السلام از علم الهی بیان می فرمود، انجام می داد و گفتار و رفتار وی، مستند بـه دانش حضرت بودو فلسفه اینکار، حفاظت از وجود مقدس امام سجاد علیه السلام بود.

راوی در ادامه می‌گوید: حکیمه علیهاالسلام بـه من فرمود:

همانا تو جزو محدثان هستی! مگر شـما گروه راویان، این حدیث را نقل نمیکنید کـه: «اِنَّ التّاسِعَ مِنْ وُلْدِالْحُسَيْنِ علیه السلام يُقْسَمُ میراثُهُ وَ هُوَ فِي الْحَیاةِ؛ بـه درستی نهمین فرزند از نسل امام حسین علیه السلام «حضرت مهدی علیه السلام» میراث و اموالش بین بستگانش تقسیم می‌شود، در حالی کـه وی زنده اسـت».

پناهگاه تشیع

شهید مطهری درباره شخصیت والای این بانوی اندیشمند، می فرماید: «… تنها «جده ‌بودن» سبب شهرتش نشد، مقامی دارد، عظمتی دارد، جلالتی دارد، شخصیتی دارد کـه… بعد از امام عسکری علیه السلام «مَفْزَعُ الشّیعه» بود؛ یعنی ملجأ شیعه، این بزرگوار بود.

قهراً در آن وقت – چون امام عسکری علیه السلام ۲۸ ساله بوده اند کـه از دنیا رفته اند، علی القاعده مطابق سن امام هادی علیه السلام هم حساب بکنیم – زنی بین پنجاه و شصت بوده اسـت. این قدر زن باجلالت و باکمالی بوده اسـت کـه «شیعه» هر مشکلی برایش پیش می آمد، بـه این زن عرضه می داشت».

شهید مطهری بعد از نقل فرمایش حکیمه علیهاالسلام می‌گوید: «… وصی امام عسکری علیه السلام در باطن، این فرزندی اسـت کـه مخفی اسـت؛ ولی در ظاهر کـه نمی شد بگوید وصی من اوست؛ در ظاهر وصی خودش را این زن باجلالت قرار داده اسـت».

برکات سوسن :

ادر امام حسن عسکری«ع» زنی بسیار مقید، متدین، فروتن و نیکو بود. امام هادی «علیه السلام» در مورد او می فرماید: «سلیل از منکرات و زشتی ها و ناپاکی ها و آلودگی ها پاک اسـت ».

امام حسن عسکری علیه السلام هنگام وصیت بـه مادر، ارث خودرا بین مادر و برادرش جعفر تقسیم کرد و نزد قاضی ثبت کرد. مادرش ادعا کرد کـه او وصیت نامه خودرا تنظیم کرده اسـت و قاضی صحت این موضوع را ثابت کرد.

در حدیثی از امام علی النقی «ع» آمده است :

سلیل مصون از مضرات، مفاسد و ناخالصی هاست. سپس امام «علیه السلام» بـه سلیل فرمود: بـه زودی خداوند حجت خودرا بـه مردم خواهد داد. زمین را پر از عدل و داد می‌کند، همان گونه کـه از ظلم و ستم پر شده اسـت.

در منابع شیعه، شیخ صدوق، مورد تحسین و تمجید قرار گرفته اسـت. علامه مجلسی در کتابش بـه نام “جلاء العیون”؛ او را زنی نیکوکار، شریف و با اخلاق برتر ستوده اسـت. همچنین، شیخ عباس قمی درکتاب خود بـه نام “انوار البهیه” اظهار داشته اسـت کـه امام حسن عسکری «ع» مادری بزرگوار داشته اسـت کـه با بالاترین فضیلت، پارسایی، پاکی و برجستگی بین زنان زمان خود بوده اسـت. روایات نیز این حقیقت را تأیید میکنند و می‌گویند کـه او را بـه عنوان یک زن زاهد و صالح می شناختند.

وصی امام حسن عسکری علیه السلام :

وجه تمایز این زن بر اساس روایتی کـه شیخ صدوق از احمد بن ابراهیم از حکیمه دختر امام جواد «ع» نقل می‌کند، روشن اسـت.امام حسن عسکری «علیه السلام» مادرش حدیث را وصی و متولی موقوفات و امور خیریه خود قرار داد.

 بر اساس برخی منابع تاریخی، احمد بن ابراهیم گفت:

درسال 262/875-66؛ من بـه زیارت حکیمه، دختر علی موسی الرضا علیه السلام رفتم. او خواهر ابوالحسن عسکری بودو در مدینه زندگی میکرد. ما درباره مسائل پنهانی صحبت کردیم و من از او پرسیدم کـه چه کسی امامت را بر عهده دارد؟

او گفت: فلان پسر حسن «علیه السلام» اسـت و او را بـه نامش صدا میزنند. سپس من از او پرسیدم کـه آیا او را دیده یا خبری از او شنیده اسـت؟ او گفت: از ابومحمد «امام حسن عسکری» دریک نامه اي کـه برای مادرش نوشته بود، درباره او شنیدم.

مطلب مرتبط: چهل حدیث از امام حسن عسگری «علیه السلام»

سپس من از حکیمه پرسیدم:

امام حسن عسکری «علیه السلام» کجاست؟ او بـه من گفت: او پنهان اسـت. من پرسیدم: دراین صورت، شیعیان باید بـه کسی پناه ببرند؟ حکیمه پاسخ داد: انها باید بـه مادربزرگ او، یعنی مادر ابومحمد «علیه السلام» پناه ببرند.

سپس من از حکیمه پرسیدم:

آیا باید بـه دستور زنی پیروی کنم کـه او را وصی امام معصوم کرده اسـت؟ حکیمه پاسخ داد: امام حسن عسکری علیه السلام بـه امام حسین علیه السلام اقتدا کرد کـه ظاهراً وصیتش را خطاب بـه خواهرش زینب بن علی علیه السلام کرده اسـت. سپس، علی «علیه السلام» برای نجات جان امام سجاد «ع» ادامه داد: “تو فردی آگاه هستی.

آیا در احادیث نشنیده اي کـه نهمین پسر حسین «ع» زنده اسـت و ارثش تقسیم میشود؟”شیخ طوسی درکتاب الغیبة نوشته اسـت کـه امام حسن عسکری «علیه السلام» مادرش را بـه وصیّت خود برای مخفی نگه داشتن تولد فرزندش منصوب کرد.

طوسی در ادامه می گوید:

امام صادق «علیه السلام» نیز همین کار را کرد و پنج نفر را وصی خود قرار داد کـه یکی از آن ها زنی بـه نام حمیده بربریه بود.بنابر این، این زن عزیز، مؤمن و متقی، رابط امام«ع» و قومش بود. او نیز مجری وصیت او بود. چنین جایگاه والا و ارجمندی مختص ائمه اسـت. اما بـه دلیل شرایط زمان و سن کم امام و غیبت صغری، این مأموریت بـه مادر امام حسن عسکری سپرده شد.

و در پایان

محل دفن سوسن مادر امام حسن عسکری علیه السلام :

درسال هاي‌ آغازینِ «غیبت صغری» شهر سامرا و خانه امام عسکری علیه السلام مورد توجه شیفتگان حضرت مهدی علیه السلام بود؛ بـه گونه اي کـه بزرگ بانوی خاندان عسکری، دستورات نوه گرانقدرش را اجرا نموده و موضوع ولادت، غیبت و ظهور امام دوازدهم علیه السلام را برای برخی از شیعیان بیان میکرد.

اما چند سالی از شهادت امام عسکری علیه السلام سپری نشده بود کـه آن بانوی گرامی بیمار گردید و آثار رحلت در وجودش پدیدار شد. از این رو، «وصیت» نمود کنار آرامگاه شوهر و پسرش، حضرت عسکریین علیهماالسلام بـه خاک سپرده شود.

سرانجام سوسن علیهاالسلام چشم از جهان بربست و روح ملکوتی اش در فردوس برین سُکنا گزید؛ آن روز سرزمین «سُرَّ مَنْ رَأی» یک بار دیگر سیه‌پوش شد و امام زمان علیه السلام در فقدان جده ارجمندش داغدار گردید… هنگام خاکسپاری، بـه ناگاه جعفر کذاب حاضر شد ودر یک اقدام ناباورانه اعلام کرد: این مکان، خانه من اسـت؛ او را اینجا دفن نکنید.

شیعیان – بـه ویژه بنی هاشم – با جعفر بـه گفتگو پرداختند؛ اما وی همان‌ گونه مدعی ملکیت بودو از دفن پیکر مطهر مادر امام عسکری علیه السلام جلوگیری میکرد. در همین هنگام، امام مهدی علیه السلام از بین جمعیت تشییع کننده عبور نموده ودر مقابل جعفر کذاب ایستاد و فرمود: «یا جَعْفَر! دارُکَ هِيَ أمْ داری؟ اي جعفر! آیا اینجا، خانه تو اسـت یا خانه من؟» آنگاه امام از دید حاضران پنهان شد، در حالی کـه جعفر و عوامل نفوذی بـه میان جمعیت سوگوار رفته تا آن حجت الهی را دستگیر کنند، غافل ازآن کـه وی هماره در حفاظت خدا خواهد بود.

شایان توجه این‌که: از بین مادران امامان علیهم السلام، فقط آرامگاه مادر امام عسکری علیه السلام و مادر امام مهدی علیه السلام در شهر سامرا اسـت و مابقی در مدینه منوره قرار گرفته اسـت.بر اساس روایت احمد بن ابراهیم کـه درسال ۲۶۲ ق نزد حکیمه خاتون علیهاالسلام آمده و ایشان، پناهگاه شیعه را «جده» معرفی کرده اسـت.

تاریخ رحلت آن بانوی جلیل‌القدر، درسال ۲۶۲ ق یا بعد ازآن می‌باشد. اما طبق نقل «کمال‌الدین» «تصحیح استاد علی اکبر غفاری، ص ۵۰۱»؛ گفتگوی راوی با عمه امام علیه السلام درسال ۲۸۲ ق بود؛ از این رو، وفات مادر امام عسکری علیه السلام در همان سال یا بعد ازآن می باشد.

البته در روایت جعفر بن عمرو نیز بدون اشاره بـه تاریخ آمده اسـت: «من بـه سوی عسکر رفتم، در حالی کـه ام‌ابی محمد علیه السلام زنده بودو با من جماعتی بودند… امام زمان علیه السلام بـه ما اجازه داد کـه بـه پیشگاهش شرفیاب شویم».