:
نظام حقوقی و سیستم قضایی در ایران به دو دسته اصلی حقوقی و کیفری تقسیم می‌شود. هر کدام از گروه‌های حقوقی یا کیفری، از جنبه‌های متعددی با هم تفاوت دارند. برای مثال در صلاحیت دادگاه‌ها، بین دادگاه حقوقی و کیفری تفاوت وجود دارد و هر کدام بخشی از اختلافات را رسیدگی می‌کنند.
همچنین در تشریفات رسیدگی، نحوه شروع به رسیدگی، مراحل رسیدگی، صدور و اجرای رای و نیز آرای صادره بین مراجع حقوقی و کیفری تفاوت‌های چشمگیری وجود دارد.
اما به صورت کلی باید بدانید که نظام حقوق کیفری شامل دادسرا و دادگاه حقوقی، محل رسیدگی به شکایات نسبت به انواع جرایم، احراز جرم یا بی‌گناهی متهم، تعیین مجازات و نظارت بر اجرای مجازات است.
در این نوشته قصد داریم به معرفی شکواییه و نکات مهم در تنظیم شکواییه بپردازیم.
شکواییه چیست؟
شکواییه به برگه‌ای گفته می‌شود که بزه‌دیده یا قربانی یا مدعی از طریق تنظیم آن و ضمن محتوای آن از مرجع قضایی درخواست رسیدگی می‌نماید. و در واقع ارائه شکواییه، طریق رسمی برای دادخواهی کردن از مرجع قضایی نسبت به آن چه که اتفاق افتاده است.
اظهارات یاد شده در شکواییه، ضرورتا باید شامل تعریف رفتاری مجرمانه باشد که شاکی ادعا دارد قربانی آن قرار گرفته است.
نکته دیگر آن که شکواییه خطاب به مرجع قضایی نوشته می‌شود. در واقع شاکی از مرجع قضایی درخواست رسیدگی و دادخواهی دارد. تعیین دادگاه صالح برای خطاب قرار دادن در شکواییه، یکی از مهم‌ترین نکاتی است که باید در نظر گرفته شود.
در نظر داشته باشید که مراجع قضایی به لحاظ‌های مختلفی صلاحیتهای متفاوت دارند و به عبارت دیگر نمی‌توانیم به انتخاب خود هر مرجع قضایی را که تمایل داشتیم مخاطب شکواییه خود قرار دهیم، بلکه ضروری است که حتما طرح شکایت نزد مرجع صالح صورت گرفته باشد.
نکته دیگر آن که هر یک از مراجع قضایی معمولا از شعبات متعددی تشکیل شده‌اند که ارجاع پرونده به هر یک از شعبات در اختیار ما قرار ندارد و این امر به واسطه مقررات داخلی صورت می‌گیرد و پرونده کیفری ما به یکی از شعبات کیفری از مرجع قضایی ارسال می‌گردد.
همانطور که اشاره کردیم در برگه شکواییه، شاکی دادخواهی خود از جرم واقع شده را به مرجع قضایی صالح اعلام می‌کند. لیکن آنچه که در شکواییه بیان می‌کند تنها شامل ادعا و اظهارات یکجانبه وی است و به همین نیز باید مورد رسیدگی قرار گرفته و احراز گردد.
به همین سبب نیز و با وجود آن که در رسیدگی‌های کیفری، کشف حقیقت با مرجع قضایی رسیدگی‌کننده است که دستور تحقیقات و کشف حقیقت و جمع‌آوری ادله را صادر می‌نماید، لیکن شاکی که ادعای وقوع جرمی را داشته است نیز می‌تواند هر‌گونه ادله و اسنادی که در اختیار دارد به مرجع رسیدگی ارائه نماید.
اعلام مدارک و مستندات و نیز مشخصات آن‌ها نیز می‌تواند در شکواییه مطرح شود. به عبارت دیگر شاکی می‌تواند در شکواییه، هر آنچه که در اختیار دارد که می‌تواند به احراز ادعای وی بیانجامد را مطرح نماید.
حال که مفهوم شکواییه آشنا شدیم، در گام‌های بعد هر یک از عناصر شکواییه و ارکان تشکیل و تحویل آن را بررسی خواهیم کرد.
چه شخص یا اشخاصی شکواییه تنظیم می‌نمایند؟
قربانی جرم، مطابق با مواد قانون آیین دادرسی کیفری ممکن است شخص یا اشخاص خاص و یا عموم جامعه باشد. در زمانی که شخص خاصی قربانی جرم واقع شده است، طبیعی است که نامبرده اجازه و امکان ارائه شکواییه و تظلم‌خواهی از مرجع قضایی را خواهد داشت.
همچنین در صورتی که جرم از انواعی باشد که نفع عمومی را مخدوش کرده است و به همین سبب نیز قربانی آن عموم جامعه تصور شود، دادستان به عنوان مدعی العموم و نماینده اجتماع اختیار، اجازه و حتی وظیفه دارد که در مقام شاکی ایفای نقش نماید.
نکته دیگری که باید اشاره کنیم آن است که مقام قضایی تنها در صورتی شروع به رسیدگی خواهد کرد که وقوع جرم به یکی از طرق قانونی به آن مرجع اطلاع داده شده و از مرجع قضایی درخواست رسیدگی و بررسی به عمل آمده باشد.
به عبارت ساده‌تر هیچ مرجع قضایی این صلاحیت و اختیار را ندارد که راسا و بدون اینکه اعلام جرم و تظلم‌خواهی نزد وی واقع شده باشد، وارد در رسیدگی شود. در واقع حتی اگر مرجع قضایی در حین رسیدگی به یک پرونده، وقوع جرم دیگری را کشف نماید، باید دستور انجام تحقیقات و طی مراحل قانونی برای اعلام جرم را طی نماید.
پس همانگونه که مشاهده می‌شود، شروع رسیدگی در مرجع قضایی از طرف قربانی انجام می‌گیرد. چنانچه قربانی شخص یا اشخاص خاصی باشند، ایشان شخصا نسبت به تنظیم شکواییه و اعلام دادخواهی اقدام می‌نمایند.
ولی اگر جرم واقع شده شاکی خصوصی نداشته باشد و از جمله جرایمی باشد که به نحوی با نظم عمومی یا آسایش و عواطف عمومی مرتبط است، دادستانی به عنوان نماینده اجتماع در مقام شاکی حضور پیدا می‌کند.
لیکن باید بدانید که تنظیم شکواییه تنها از طریق شاکی خصوصی انجام می‌گیرد. در نتیجه تنها اشخاصی که رسیدگی کیفری را از طریق ارائه شکواییه از مرجع قضایی درخواست می‌نمایند، شامل هر شخص حقیقی یا حقوقی خواهد بود که وقوع رفتار مجرمانه در مقابل ایشان انجام شده است.
همچنین باید اشاره کنیم که از هر جرمی ممکن است که دو وضعیت حاصل شود. یکی نتیجه مجرمانه ناشی از جرم است و دیگری ضرر و زیان‌های مالی که از محل وقوع جرم واقع شده است.
برای مثال در جرم سرقت موضوع اصلی جرم ربوده شدن یک مال است که در این خصوص شاکی می‌تواند درخواست مجازات مرتکب را داشته باشد.
اما در همین جرم سرقت نیز اولا مال ربوده شده از اختیار و تصرف مالک خارج شده است، دوما از محل از دست دادن این مال ممکن است که مالک با خسارات دیگری مواجه شده باشد، ثالثا برای تنظیم شکواییه و پیگیری آن نیز متحمل خسارات و هزینه‌های مالی شده است.
حال چنانچه شخص تنها مجازات مرتکب را بخواهد، یعنی از جرم واقع شده اعلام شکایت کند، به وی شاکی گفته می‌شود. لیکن در صورتی که برای جبران خسارات وارد شده، مال از دست رفته یا خسارات آتی درخواست جبران و رسیدگی داشته باشد، به وی مدعی خصوصی می‌گوییم.
در نهایت آن که چنانچه شخص تمایل داشته باشد هم رسیدگی به جرم واقع شده را درخواست نماید و هم جبران خسارات را، می‌تواند از طریق یک شکواییه اقدام نماید و دادگاه کیفری رسیدگی کننده به شکایت به درخواست ضرر و زیان نیز رسیدگی خواهد نمود.
لیکن چنانچه این فرد پس از آن که رسیدگی کیفری انجام شد و سرنوشت جرم و مجازات مرتکب تعیین گردید، قصد داشته باشد جبران خسارات ناشی از جرم را نیز مورد تقاضا قرار دهد، وی ناگزیر خواهد بود که از طریق دادگاه حقوقی و طرح دعوای حقوقی، درخواست خود را ثبت و پیگیری نماید.
نحوه تنظیم شکواییه چگونه است؟
حال که به تفصیل با شکواییه و شخصی که می‌توانید شکواییه را تنظیم نماید و دلیل تنظیم آن آشنا شدیم، نوبت به آن می‌رسد که بخش‌های مختلف از شکواییه و اطلاعاتی که باید در ضمن شکواییه ثبت و اعلام گردد را بررسی نماییم.
جالب است که بدانید که تنظیم شکواییه از چنان اهمیتی برخوردار است که بر کل سرنوشت پرونده قضایی شما، مرجع رسیدگی کننده و ادامه فرآیند رسیدگی و صدور رای تاثیر مستقیم دارد.
در واقع با وجود آن که محتوایی که در شکواییه اعلام می‌کند، از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است، اما نسبت به شما یک اقرار نامه رسمی به حساب می‌آید حال آن که نسبت به هر شخصی به جز شما تنها ادعا و اظهار به حساب خواهد آمد.
به عبارت دیگر آنچه که در شکواییه خود اعلام می‌کنید، به عنوان حقیقتی از جانب شما بیان شده است. پس اگر محتوایی به ضرر خود بیان کرده باشید، وقوع اتفاقی را اعلام یا رد کرده باشید، حقی را برای دیگری پذیرفته باشید، تماما به عنوان یک اقرار رسمی محسوب شده و علیه شما قابلیت استناد خواهد داشت.
به همین سبب در تنظیم محتوای شکواییه توسط شما یا مشاوره حقوقی باید دقت کامل به عمل آید. یک ادعای اشتباه در شکواییه، حتی اگر سهوا انجام شده باشد، می‌تواند سرنوشت پرونده شما را تغییر دهد.
همچنین در نظر داشته باشید که شما به محتوای شکواییه خود ملزم هستید، پس اگر ارتکاب جرمی را به دیگری انتساب داده باشید، در صورت وجود شرایط قانونی، متهم می‌تواند پس از احراز بی‌گناهی نسبت به شما شکایت کیفری طرح نماید.
اما صرف نظر از محتوای توصیفی در شکواییه که شامل شرح آنچه که اتفاق افتاده و آنچه که شما از محکمه می‌خواهید می‌باشد، دیگر بخش‌های شکواییه که باید تنظیم نمایید شامل موارد ذیل خواهد بود.
- اطلاعات هویتی شاکی: در اولین اقدام شما به عنوان شاکی باید خود را به محکمه قضایی معرفی نمایید. پس اطلاعات شما شامل نام و نام خانوادگی و نام پدر و شغل و نشانی به عنوان اطلاعات شاکی باید در ابتدای شکواییه قید گردد.
- اطلاعات هویتی مشتکی عنه: مشتکی عنه به شخص یا اشخاصی گفته می‌شود که طرف شکایت شما هستند، در واقع همان اشخاصی که از آن‌ها شکایت دارید و جرمی را نسبت به شما انجام داده‌اند. در معرفی مشتکی عنه ضرورتی وجود ندارد زیرا ممکن است که شما متهم را نشناسید، لیکن هر کدام از اطلاعات هویتی و آدرسی که مشتکی عنه در اختیار دارید را باید در این بخش به مرجع قضایی معرفی نمایید.
- اطلاعات هویتی وکیل: چنانچه وکیل دادگستری به وکالت از شما در پرونده صلاحیت دارد، ضروری است که اطلاعات هویتی وی را نیز به مرجع قضایی اعلام نمایید. این کادر به معنای پذیرش وکالت وکیل است، لیکن در نظر داشته باشید که شما می‌توانید در حین رسیدگی نیز وکیل معرفی نمایید و یا وکیل معرفی شده را عزل نمایید.
- موضوع شکایت: موضوع شکایت به معنای جرمی است که شما ادعای وقوع آن را دارید. یعنی عنوان مجرمانه‌ای که درخواست رسیدگی نسبت به آن را دارید باید در این محل معرفی گردد.
- دلایل و ضمائم: همانگونه که پیش از این اشاره کردیم، شکایتی که طرح می‌نمایید تنها ادعایی است که توسط شما مطرح شده است و به همین سبب نیز چنانچه ادله و اسنادی در اختیار داشته باشید، ضروری است که معرفی نمایید. دلایل و ضمائم می‌تواند شامل انواع ادله همچون معرفی شهود، گزارش ضابط دادگستری، گواهی پزشکی قانونی یا هر ادله دیگری باشد که در اختیار دارید یا قصد دارید که به آن استناد نمایید.
- زمان و نشانی محل وقوع جرم: باید تاریخ و محل جرم درج شود، البته ممکن است که زمان و مکان محل وقوع جرم به صورت تقریبی قابلیت تعیین داشته باشد.
- شرح ماوقع: آنچه که اتفاق افتاده است را باید به محکمه قضایی اعلام نمایید. این بخش شامل اظهارات شما و اتفاقات واقع شده از طرف شما است. رسیدگی به آن و احراز اینکه آیا آنچه که اتفاق افتاده عنوان مجرمانه دارد یا نه و دیگر موارد بر عهده مرجع قضایی است و شما تنها شرح آنچه که از سر گذرانده‌اید را در این بخش مطرح می‌نمایید.
- امضا و اثر انگشت شکواییه: در آخرین بخش از شکواییه ضروری است که محتوای آن را گواهی نمایید که گواهی محتوای اظهار شده از طریق ثبت امضا و اثر انگشت و برای اشخاص حقوقی به انضمام مهر انجام می‌گیرد.
شکواییه را از چه طریقی می‌توان به مرجع قضایی ارائه نمود؟
در حال حاضر سیستم قضایی کلیه شکایات و طرح دعاوی و نیز اسناد و ادله ابرازی را از طریق سامانه و به صورت الکترونیکی دریافت می‌نماید.
به همین سبب چنانچه شما قصد دارید که راسا نسبت به ثبت شکایت اقدام نمایید، باید به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرده و با ارائه فایل الکترونیکی شکایت خود و نیز ارائه اسناد هویتی جهت احراز هویت، نسبت به ثبت شکایت اقدام نمایید.
همچنین در نظر داشته باشید که استفاده از خدمات الکترونیک از طریق دفاتر خدمات قضایی، تنها در صورتی برای شما میسر است که در سامانه ثنا ثبت نام نموده باشید یا از دفتر خدمات قضایی بخواهید که پیش از ثبت شکایت، ثبت نام شما در سامانه یاد شده را انجام دهد.
اما چنانچه طرح شکایت به واسطه وکیل دادگستری انجام شود، شکایت شما از طریق کارتابل مستقل وکلا ثبت می‌شود و شما نیازی به حضور در دفتر خدمات قضایی نخواهید داشت.
