ایسنا/ براساس آخرین خبر و گزارشات منتشر شده، آیین های پیشواز نوروز در گیلان بسیار متفاوت است.
اگرچه «حاجی فیروز» در گستره فلات ایران، نمادی از پیشواز نوروز است اما در گیلان نه چندان قدیم چاوشی خوانان، تکم گردان ها و نوروزی خوانان در روستاها می گشتند و با آیین های نمایشی همچون عروس گولی، رابچره، شال اندازی، تکم چی و...بهار و رستاخیر طبیعت را به مردم نوید می دادند.
12 کشوری که تحت نفوذ فرهنگ بین النهرین هستند و میتوان گفت جزئی از ایران بزرگ بودند، نوروز و آغاز سال نوی این کشورها با طبیعت پیوند داشته و با فرهنگ کشاورزی گره خورده است.
در گیلان به دلیل تنوع قومی و پراکندگی اقوامی همچون گیلک، تالش ها، گالش ها، کرد و ترک و معیشت مبتنی بر کشاورزی و دامداری شاهد آیین های متنوعی در آستانه سال نو هستیم.
اگر در کوهستانهای شرق گیلان چاوشی خوانان با اشعار بهاریه نوید بهار می دهند، در غرب گیلان تکم خوانان با عروسک های آیینی بهاریه می خواندند. در جلگه گیلان اما سمبل های بهاری زن و مردی هستند که لباسی از ساقه های برنج پوشیده اند تا نوید دهند زمان آماده کردن شالیزارهای برنج فرا رسیده است.
آخرین ماه سال در تالش « نَوروزَما» خوانده می شود. اقوام تالش نوروز را مقارن با تحول طبیعت می دانند، زیرا که خود شاهد نو شدن طبیعت و سرزندگی در کوهها و دشتهای منطقه هستند. «نوروزنامه خوانی» از جمله آیین های پیشواز نوروز در روزهای منتهی به سال نو در تالش است.
نوروزنامه خوانان محلی در دسته های دو یا سه نفره با گشت و گذار در روستاهای تالش، با خواندن اشعاری در وصف بهار و جشن نوروز، فرا رسیدن نوروز را به مردم خبر می دهند. نوروزی خوانان اگر در حیاط هر کسی اشعار نوروزی می خواندند، صاحبخانه با شیرینی، پول، برنج یا تخم مرغ به استقبالش می رفت.
به دلیل نزدیکی استانهای ترک زبان به تالش، شاهد برگزاری بهاریه های همچون «تَکَم یا چلنگیله» در برخی از مناطق همچون لیسار، آستارا، تالش و بعضا رضوانشهر هستیم.
«تکم گردانان»، با عروسکهایی موسوم به تکم در روستاها و محله ها می گردند و با خواندن اشعار بهاریه نوید سال نو می دهند و از اهالی محله هدایایی دریافت می کنند.
«تکم» واژه ای ترکی و به معنی «بز نرمن» است. واژه کهن آن «چالنگیه» است. تکم چی، عروسکی چوبی به شکل بز می سازد. عروسک «تکم» روی یک صفحه چهار گوش یا گرد که سوراخی در وسط آن وجود دارد، قرار می گیرد و چوب پایه آن از سوراخ وسط صفحه می گذرد و روی آن را با پارچه هایی به رنگ قرمز می پوشانند و تکم گردان با بدست گرفتن این عروسک و چرخش آن و همراه با خواندن اشعار خاص تکم گردانی به زبان تالشی یا ترکی، در محله ها می گردد و برای صاحبخانه دعای خیر می کند و آرزو می کند صاحبخانه سالی پرخیر و برکت در پیش داشته باشد.
«عروس گولی» مهمترین سنت نمایشی جلگه نشینان گیلان در آستانه نوروز است و ساختار نمایشی کمدی آن با ساز و نقاره و اشعار گیلکی همراه است.
یک نفر در نقش «غول» و یک نفر در نقش «پیرمرد» و دو نوجوان در نقش «کاس خانم» و «ناز خانم»، ترانه های عروس گولی را در حین اجرا می خوانند. این نمایش با موسقی سرنا و نقاره و بعد از غروب خورشید آغاز میشد و گروه نمایشی در محلات مختلف به راه افتاده و یک عده تماشاچی هم آنها را همراهی می کردند.
«غول» کلاهی حصیری بافته شده با ساقه های برنج به سر دارد و همچون حاجی فیروز، با صورتی سیاه ظاهر می شود تا با رقیب خود که پیرمرد است، بجنگد. کاس خانم و ناز خانم نیز به نوعی سمبل شالیزارهایی بودند که می باید جوان شوند و چون عمده کار شالیزار با بانوان بود، سمبل زنانه در نقش این دو بارز است.
«رابچره» دیگر نمایش های آیینی پیش از نوروز و مخصوص گالش ها یا همان دامداران کوه نشین شرق گیلان بود. در این نمایش نیز معمولا یک جوان پوست بز یا آهو را به سر می کشید و گروه نمایشی با گرداندن آن در محلات مختلف و خواندن شعرهای مخصوص را نوید بهار می داند و هدیه دریافت می کردند.
«بره اندازی» بهاریه های مختص ییلاقات شهرستان رودبار بود. به این نحو که بره ای را با پارچه های رنگین تزئین می کردند و نوجوانان آهسته بره را داخل حیاط خانه ها می فرستادند و صاحب خانه با دیدن بره یا همان پیک نوروزی، به نوجوانان بره انداز هدیه می داد.
«شال اندازی» و «آینه طاق دونی»، پیک نوروزی در روستاهای شهرستان صومعه سرا بود. در این منطقه نوجوانان، آینه ای را با پارچه های رنگی یا گیاه کیش (شمشاد) تزئین می کردند و آینه را با یک شال داخل خانه می انداختند و صاحبخانه هم هدیه ای به آینه می بست و بیرون خانه می گذاشت.
