رسم و رسوم کهن نوروز و عناصر سفره هفت سین در غرب مازندران چگونه بوده است؟

ایرنا/ بدنبال خبرهای بدست رسیده، این پرسش مطرح می گردد که رسم و رسوم کهن نوروز و عناصر سفره هفت سین در غرب مازندران چگونه بوده است؟

نوروز یکی از زیباترین آیین های ایران زمین و در بردارنده رسم های فراوان است، رسم و رسومی که در پس هر یک میتوان معنا و مفهوم و هویت فرهنگی مردمان یک اقلیم را جست و جو کرد.

امروزه بخشی از سنتهای نوروزی به علت شهرنشینی و ظهور رسانه های اجتماعی به باد فراموشی سپرده شده و یا تفاوتی با دیگر اقوام ندارد، با همه این مسائل برخی از این آیین ها نظیر نوروزگاه ها در مناطقی از این مرز و بوم بویژه شهرها و روستاهای غربی مازندران حفظ شده و یا فرهنگ دوستان منطقه سعی کردند با تمهیداتی این آیین ها را از نو احیا کنند. آیین هایی که هنوز دانستن و واکاوی سیر تحولی جذاب است. کنجکاوی پیرامون جنب و جوش های نوروزی و اینکه حال و هوای نوروز گذشته چگونه بود و چطور تا به امروز همچنان پابرجاست.

یک استاد مردم شناسی نقش زنان، کودکان و نوجوانان را از عناصر مهم و غیرقابل انکار تدوام نوروز و دیگر آیین هایی از این دست معرفی می کند و معتقد است کمتر کسی به این موضوع توجه کرده است.

عیسی خاتمی گفت: از دیدگاه جامعه شناسی و مردم شناسی نقش این قشر در تداوم آیین های کهن نظیر نوروز پررنگ و چشمگیر است. به این معنی که سلیقه نو شدن و اجرای آیین های کهن نظیر نوروز از بانوان بوده و مردان بیشتر نقش حمایتی داشتند.

به گفته خاتمی، زنان به عنوان مدیران داخلی خانه و کودکان و نوجوانان به واسطه شور و اشتیاق داشتند، به دنبال خرید سال نو، مراسم چهارشنبه سوری، سیزده بدر و دید و بازدید در نوروز بودند و همین روحیه سبب شده رسم و رسوم کهن تداوم یاید. چنانچه خلاقیت، ذوق و حساسیت و اصرار بانوان برای اجرای دقیق این رسم و رسوم نبود خیلی پیشتر آیین های کهن به فراموشی سپرده میشد.

امروزه عناصر سفره های نوروز هر ایرانی از سین های مرسوم تجاوز نمی کند، این در حالیست که رئیس موزه مردم شناسی رامسر می گوید: باید اعتراف کنم در سفره های نوروزی گذشته رامسر خبری هفت سین نبود. برای مثال سمنو که چند دهه است به عناصر سفره های نوروزی اضافه شده به دلیل شرایط پخت سختی که داشت در این نواحی مرسوم نبود. سیب دیگر عنصر تازه وارد چیدمان سفره های نورزی رامسر است، چرا که فصل بهار در گذشته فصل بهار با سرمای زیادی همراه بود و این میوه در آن ایام به بازار نیامده بود به همین دلیل پرتقال پای ثابت سفره های نوروزی قدیم بود. عنصر شاخص دیگر گل پامچال و بنفشه های خودوریی بود که اواخر اسفند در این منطقه می رویند.

در این بین سنجد نقطه اشترک سفره های نوروزی از گذشته تا به امروز است. به ویژه اینکه بانوان رامسر سنجدها را روی برگ های خاردار گیاهی قرار می دادند و این گیاه را با سنجد روی سفره می گذاشتند.

به گفته وی، به طور کلی سبزه، پرتقال محلی، نان، سنجد، شیرینی های نوروزی رامسر، نخودچی، کشمش های سیاه، تخمه های سفید رنگ، نقل های سفید و قرمز و نوعی بنفشه که به زبان محلی به آن میشیم می گفتند تزئین میشد.

به گفته خاتمی، بانوان رامسری با پخت شیرینی های متفاوت و قرار دادن آن بر روی سفره های نوروزی سلیقه و کدبانو بودن خود را به رخ فامیل می کشیدند.

وی شیرینی به نام سالیان با شکل و شمایل کلوچه و شیرینی های کوچک سکه ای به نام اگردک را از شیرینی های شاخص چیدمان سفره نوروز رامسر در دهه 40 و 50 معرفی می کند و افزود: به طور کلی سفره سال نو در رامسر شامل، آینه، قرآن، سبزه، پرتقال محلی، نان، سنجد، شیرینی های نوروزی رامسر، نخودچی، کشمش های سیاه، تخمه های سفید رنگ، نقل های سفید و قرمز و نوعی بنفشه که به زبان محلی به آن میشیم می گفتند، تزئین میشد.

به نظر می رسد در غیاب رسانه ها و رسانه های نوظهور افرادی بودند که با برگزاری آیین های نمایشی و آوازخوانی آمیخته به مذهب به پیشواز سال جدید می رفتند و زودهنگام شور و نشاط آمدن سال نو را نوید می دادند.

در حقیقت نوروزخوانان اولین پیام آوران پایان سختی ها، سرمای زمستان، سپری شدن یک سال و شروع سال جدید را نوید می دادند.

مدیر موزه مردم شناسی رامسر خاطرنشان کرد: هر ساله از نیمه دوم اسفند عده ای به عنوان پیشگامان نوروز در قالب گروههای 2 نفره یا چهار نفره به میان شهرها و روستاها می رفتند و آیین های نمایشی آمیخته به مذهب، فرهنگ بومی و غیربومی را تا یک ماه پس از نوروز برگزار و ادامه می دادند.

خاتمی سرخوان ها را که اشعاری در توصیف و مدح 12 امام (ع) می سرودند را از نخستین گروه های نوروزی معرفی و اضافه کرد: از میان آنها فردی بود چراغ فانوس در دست داشت، کوله ای بر دوش و هدایای مردمی را حمل می کرد و اشعاری در مدح دوازده امام را در همه منازل می خواندند. البته به دلیل اینکه وقت نداشتند قسمتی از اشعار را با این عناونی" همی خوانم امام اولین را، شه کشور امیرالمومنین را، وصی و جانشین یعنی علی را، به یاسین و الف لام و به فیروز دهید مژه که آمد عید نوروز" را در خانه ها می خواندند و همه اعضا تکرار می کردند.

این پژوهشگر و مردم شناس بیان کرد: نوروزخوانان هم به همراه این گروه اشعاری مانند ' نوروز سلطان آمده '، 'گل به گلستان آمده '، 'باد بهاران امده '، 'نوروز سلطان آمده' می سرودند و نوید آمدن بهار و نوروز را به مردم می دادند و نکته جالب آنکه این گروه پس از سرودن این اشعار، دعاهایی برای صاحبان خانه در روستاها و شهرها با این عناوین که 'خدایا صاحب این خانه را خوشحال گردان '، 'جوانان این خانه را داماد گردان، عروسش صاحب اولاد گردان '، 'به حق سوره یاسین قرآن '، 'به حق آن تن شاه شهیدان بلا ' را از این خانه دور گردان ' می خواندند و برای صاحبان این خانه ها طلب مغرفت و برکت می کردند.

خاتمی تصریح کرد: پیشگامان نوروزی نیز به شکل گروه های 2 نفره با دردست داشتن عروسک های چوبی که ' اهو چره ' نام داشت به درب خانه های مردم می رفتند و اشعاری مانند آهو چره '، ' ببین چقدرخوب می چره، ' می آهو از باغ آمده '، 'چریده و چاق آمده'، 'می آهو مرغانه خوره '، 'صد تا به کمتر نخوره '، 'راه بچره راه بچره '، 'می آهو صحرا بچره ' را می خواندند.

وی آهو را نماد زیبایی، شادی، مهربانی و دوستی بوده است و به تعبیری آهودشت درادبیات ایران نماد آزادگی هم تلقی میشد، توصیف کرد و گفت: پیشگام سوم نوروز، برخلاف 2 مورد دیگر یک رنگ و بوی بومی و محلی به خود گرفته بود و 'عروس گلی ' نام داشت در این آیین پسر نوجوانی آراسته به لباس نوی عروسی به همراه 2 نفر دیگر که نقش ' پیر بابو' و 'غول ' را بازی می کرد، نمایش اجرا می کردند.

این پژوهشگر یادآور شد: سرانجام در این نمایش آیینی اشعاری با مضمون 'عروس گلی بیردیم '، 'جان دلی بیردیم '، 'ازراه دور بیاردیم '، 'عروس گلی همینه '، 'جان دلی همینه '، 'عروس شب بیردیم ' و 'چادر شب بیاردیم ' سروده می شود و در نهایت با دریافت هدایا از صاحب خانه این آیین پایان می یابد.

خاتمی از خرس بان هایی که با اهلی کردن خرس ها به محله ها می آمدند، به عنوان گروه چهارم پیشگامان نوروز یاد کرد و گفت که علاوه بر خرس بان گروهی هم با میمون به محله های می آمدند و با نمایش های سرگرم کننده مردم را خوشحال می کردند.

مدیر موزه مردم شناسی رامسر خانه تکانی خانه های کاهگلی را از دیگر آداب و رسوم مردم غرب مازندران نام برد و گفت که در واپسین ایام سال که روزهای زمستان به شماره می افتد و نور خورشید زودتر از روزهای سخت زمستانی، تا انتهای خانه را روشن می سازد، حال و هوای خانه تکانی به همه خانه ها سرک می کشد.

خاتمی اظهار کرد: به همین خاطر در گذشته در فرصتهای اندک باقیمانده به سال جدید خانه ها قدیمی و کاهگل را گلکاری و درب و پنجره ها را نیز با رنگ آبی نقاشی می کردند.

وی افزود: گلکاری خانه ها با گل سفیدی که به آن سفید گل گفته میشد، نو نوار میشد و خانم های خانه حدود 24 ساعت قبل گل را در آب می خیساندند و بعد از نرم شدن با نوک جارو تحت عنوان فوفاج زدن روی دیوار نمای بیرونی و داخلی اتاق ها می مالیدند و کف اتاق ها نیز با کف خانه ها نیز با گل رس مخلوط شده یا براده های کاه و برنج گل کاری می کردند.

به گفته این پژوهشگر، شست و شوی خانه ها نیز با به آب انداختن نمد، حصیر، چادر شب، رو بالش ها و دیوار دیمی ها انجام میشد.