در گوشه و کنار جهان و همزمان با روز داروساز یا روز بزرگداشت زکریای رازی، روزانه تعداد بسیاری از مردم به بیماری جسم یا روان مبتلا می شوند و از شدت دردی که تحمل می کنند، صدای فریادشان به قول معروف، به آسمان هفتم می رسد. برخی از این بیماری ها صعب العلاج هستند، مثل سرطان و برخی نیز به مانند سرماخوردگی با استراحت و مصرف داروهایی که در تمامی داروخانه های سطح شهر موجود هستند، درمان می شوند. ما برای درمان بیماری های ریز و درشت خود، روزانه به داروخانه ها سر می زنیم و با کیسه ای از قرص و کپسول های رنگارنگ به خانه بر می گردیم. برخی از افراد برای اینکه زنده بمانند، ناچارند تا پایان عمر از دارویی خاص بهره ببرند و اگر روزی این دارو نباشد، حیات آن ها به خطر می افتد و ضربان قلب آن ها برای همیشه متوقف می شود. به دنبال صنعتی شدن جوامع و بروز بیماری های گوناگون، نیاز به داروهای مختلف روز به روز افزایش می یابد. از این رو، در تقویم ملی ایران روز 5 شهریور به نام روز داروساز نامیده شده است تا ما، به اهمیت حرفه آنان پی ببریم. این روز تاریخی، همچنین به نام بزرگترین داروساز تاریخ ایران، روز بزرگداشت زکریای رازی نامیده می شود که نقشی بس بزرگ، در تحول علم دارو ایفا کرده است.
آشنایی مختصر با داروساز ایرانی و نقش او در توسعه داروسازی به مناسبت بزرگداشت زکریای رازی
زکریای رازی، در شهر ری و در شعبان سال 251 هجری دیده به جهان گشود. رازی، از همان دوران کودکی به عالم خیال انگیز شعر و ادبیات علاقه بسیاری داشت، ولی علاقه قلبی اش مانع راه او نشد و به سراغ پزشکی و کیمیاگری رفت. این دانشمند، در ابتدا به حرفه کیمیاگری پرداخت ولی چون بوی تند و زننده موادی که با آن ها سر و کار داشت، آزارش می داد به طب روی آورد. رازی، در اوایل جوانی برای فراگیری اصول اولیه پزشکی راهی شهر بغداد شد و مدتی نامعلوم را در آن دیار سپری کرد. او بعد از مدتی به ریاست بیمارستان معتضدی درآمد. زکریای رازی که بسیار به سرزمین مادری خویش وابسته بود، مجدد به ری بازگشت و ریاست بیمارستان ری را بر عهده گرفت. او تا پایان عمر، به معالجه بیمارانش مشغول بود و این کار را وظیفه آسمانی خود می دانست. این شیمیدان ارزنده، در اواخر عمر از نعمت بینایی محروم شد و آخر عمر خود را در تاریکی گذراند. عده ای از اطبای آن دوران، علت نابینایی راضی را تاثیر بخارات سمی جیوه می دانند. رازی، هیچ گاه از عقاید ارسطو و افلاطون پیروی نکرد و به همین خاطر، به شدت مورد نکوهش فلسفه گرایان قرار داشت. او عقاید متفاوتی درباره مذهب، نسبت به سایر مردم داشت و به همین خاطر علمای دین، او را ملحد می نامیدند. درباره اعتقادات مذهبی او در «فی النبوات » و «فی حیل المتنبین» این چنین عنوان شده است:
"از تعلیمات او این بود که همه آدمیان سهمی از خرد دارند که بتوانند نظرهای صحیح درباره مطالب عملی و نظری به دست آورند، آدمیان برای هدایت شدن به رهبران دینی نیاز ندارند، در حقیقت دین زیان آور است و مسبب کینه و جنگ. نسبت به همه مقامات همه سرزمین ها شک داشت."
رازی در اخلاق و منش، فردی عیار و جوانمرد بود و به اوضاع فقرای شهر رسیدگی و از آن ها دستگیری می کرد. رازی در کار درمان و معالجه بیماران، نیز شیوه ای متفاوت با سایر اطبا داشت. او به خدمت دربار شاهان درنیامد و تمام عمر خود را صرف درمان مردم عادی کرد. درباره شیوه رازی در درمان بیماران، ابن الندیم در الفهرست چنین نوشته است:
"تفقد و مهربانی به همه کس، به ویژه فقرا و بیماران داشته، از حالشان جویا و به عیادتشان می رفت و مقرری های کلانی برای آن ها گذاشته بود."
رازی، برای اولین بار سرخک را از آبله جدا کرد و عامل انتقال آن را خون دانست. او همچنین درباره بیماری آبله تاکید می کند که زخم ها باید مدام شستشو شوند و باید مراقب چشم، گلو و بینی بود. او در کتابی که در باب آبله و سرخرک نوشت، علائم و مشخصات این بیماری ها را کامل شرح داد و شیوه تفکیک این دو را از هم عنوان کرد. او با اینکه در داروسازی معروف بود ولی در زمینه جراحی عمومی هم کارهایی انجام داد و کتاب های درباره سنگ کلیه و ارتوپدی نوشت. او علاوه بر کتاب های علمی در باب داروسازی، طب و نجوم کتاب هایی در باب فلسفه هم نوشت و امروزه کتب او، در دانشگاه های معتبر جهان تدریس می شوند. سرانجام بعد از تحمل سال ها رنج و بیماری، در تاریخ 5 شعبان 313 ه . ق در ری دیده از جهان فرو بست و در آرامگاهی زیبا در ری به خاک سپرده شد. این مقاله به مناسبت روز بزرگداشت زکریای رازی یا روز داروساز نگارش شده است.
تاریخچه داروسازی و روز داروساز در ایران و جهان
من باب تاریخچه روز داروساز چنین آمده است که در ابتدای پیدایش بشر بر روی زمین، گرایش به داروسازی در او دیده شد. انسان اولیه برای درمان زخم ها و بیماری های خود، به دامن طبیعت پناه برد و از برگ، ساقه و ریشه گیاهان بهره برد. آسک لپیوس، نماد تندرستی در از قرن هفتم میلادی در جهان است و اعتقاد بر این بود که هر کسی بیمار شود، باید این نماد مقدس را ببوسد تا مورد رحمت قرار گیرد و درمان شود. این نماد به همراه یک جام، بعدها تکمیل و به عنوان سمبل داروسازی شناخته شد. ایرانیان، از پیشروها در زمینه داروسازی بودند و در تخت جمشید، نمونه هایی از نسخه های دارویی آنان مشاهده شده اند. در ایران زمین، از زمانی که دارالفنون تهران توسط امیر نامی ایران دایر شد، به تدریج بخش مجزایی به طب و داروسازی اختصاص یافت و داروسازان جوان در ساعاتی به جز ساعات درس، در داروخانه آن به فعالیت مشغول می شدند و دوره های عملی را می گذراندند. با تاسیس دانشگاه بزرگ تهران و اختصاص یافتن دانشکده ای مجزا به رشته داروسازی، رونق گسترده ای در این زمینه رخ داد و نخستین داروخانه رسمی ایران به نام داروخانه نظامی، توسط دکتر هوشنگ نظامی ساخته شد که تا مدت ها داروهای کل ایران را تامین می کرد. ساخت این داروخانه، زمینه لازم را برای احداث تدریجی داروخانه های کوچک و بزرگ در تمامی شهرهای ایران پدید آورد و به این صورت بود که روز داروساز در کشور ما مطرح شد. این مقاله به مناسبت روز بزرگداشت زکریای رازی یا روز داروساز نگارش شده است.
