سلامت نیوز-*دکتر جمال فرهمنديان :یک –سینوزیت مزمن و آلرژی همراهان قدیمی فرزندم هستند، علائم معمول با یک سرماخوردگی بسیار شدید می‌شوند و التهاب گوش و فارنژیت اضافه می‌شود و به نسخه معمول جواب نمی‌دهند، استاد داروی خارجی سینگل دوز را با تاکید سفارش می‌کند و می‌گوید حتما بگیر، بالاخره می‌یابم و می‌خورد و بهبود سریع‌تر از تصورم از راه می‌رسد.
بیمار عراقی برای بار دوم است که در بیمارستان بستری شده، گله می‌کند و می‌گوید داروهایی که از ایران با خودش برده نه فشار خون و نه قند خونش را خوب کنترل نکرده، حالا برای یکی داروی اردنی و برای دیگری داروی مصری استفاده می‌کند که البته هر دو تحت لیسانس کمپانی‌های بزرگ ساخته شده‌اند.
شخصا شاهد هستم که بسیاری از مراجعان به کلینیک‌های ترک اعتیاد از کیفیت پایین داروهای ترک اعتیاد داخلی شکایت دارند. جالب است که مراجعان همگی چند برند خاص را نام می‌برند که با دوز ثابت به صورت واضح علائم محرومیت را از خود نشان می‌دهند.
با چشمان خودم شاهد می‌شوم که یکی از چهره‌های شاخص صنعت دارو داروی برند کشور غربی را از جیب درمی‌آورد و می‌خورد، تعجبم را به دوستان انتقال می‌دهم و می‌شنوم که این اصلا عجیب نیست و مثال‌هایش متعددند.
دو -تا حدودی در جریان زحمات و تلاش‌های سخت و شبانه روزی دلسوزان واقعی حوزه داروی ایران در این سال‌ها بوده‌ام دیده‌ام که زحماتشان داروهای بسیار موثر و مناسب( و در نتیجه درمان‌های نجات بخش و تسکین دهنده پرشمار) را به هموطنانم عرضه کرده است، می‌دانم با سه مثال هم نمی‌شود در خصوص محصولاتی با شمار چند ده میلیاردی قضاوت کرد، اما این نوشته تنها تلاشی است برای طرح(یا انعکاس) دیدگاهی انتقادی در حوزه داروهای تولید داخل، لطفا این یک بار، قبل از اینکه تا انتها مطلب را بخوانید، از قضاوت در خصوص نویسنده و نیت او و صدور غیابی رای برای او خودداری کنید.
سه-با سال‌ها تبلیغات رسانه‌ای بعید است این جملات را نشنیده باشید که «حدود نود و هفت درصد داروها و دو سوم مواد اولیه موردنیاز صنعت داروی کشور در داخل تولید می‌شود و این باعث میلیاردها دلار صرفه جویی ارزی در کشور و عدم به مشکل خوردن در زمان تحریم و ده‌ها فایده دیگر می‌شود.»
و «جدیدترین داروهای جهان، مگر مواردی خاص، در طی تنها چند سال در ایران به مرحله تولید خواهند رسید و با قیمتی بسیار پایین‌تر از قیمت جهانی در دسترس مصرف کننده ایرانی قرار خواهد گرفت.»
همه این موارد بسیار مهم هستند، اما در حوزه سلامت مهمترین عنصر قطعا کیفیت است، کیفیت کلیدواژه عموما فراموش شده در این همه تبلیغات رسانه‌ای متکی به اعداد است.
چهار-می‌گویند امسال حداکثر 15 میلیون دلار صادرات دارو خواهیم داشت و می‌گویند مشکل اصلی پایین بودن صادرات ما هم تحریم‌ها است، اما پیش از شروع تحریم‌ها هم صادرات حدود 80 میلیون دلار بود، آن موقع هم البته فهرست بلندبالایی از عوامل موثر در خصوص پایین بودن صادرات مطرح می‌شد، اما در خصوص اینکه برخی داروهای ایرانی از آزمون‌ها و ممیزی‌های کیفی و اثربخشی سایر کشورها مردود می‌شدند عموما حرفی زده نمی‌شد، حتی در مواردی عدم پذیرش یا برگشت دادن داروهای ایرانی به توطئه نسبت داده می‌شد و این در حالی بود که محصول دیگر ایرانی در همان بازار اجازه پذیرش می‌گرفت.
داروی ایرانی که بتواند در رقابت با محصولات سایر کشورها از مجاری رسمی و قانونی صادر شود قطعا باکیفیت است، اما از میان این نود و هفت درصد معروف چند درصد این ویژگی را دارند؟
پنج-سیاست‌های کلان سالیان اخیر این گونه بوده که اجازه واردات در دارویی که مشابه تولید داخل دارد، داده نمی‌شود، یعنی هر محصول ایرانی در این حوزه لازم نیست که خود را با نمونه خارجی در رقابت قرار دهد، در عین حال در حوزه مواد اولیه دارو هم تولیدکنندگان موظفند در صورتی که ماده اولیه تولید داخل وجود داشته باشد حتما از آن استفاده کنند، به نظر شما حذف رقابت به حفظ و ارتقا کیفیت کمک خواهد کرد؟
تولیدکنندگان ایرانی همیشه از قیمت گذاری پایین محصولات خود به عنوان مهمترین مانع توسعه و پیشرفت خود نام برده‌اند، اما آیا این گروه حاضر هستند برای محک زدن خود و توانایی‌های خود قوانین بازار آزاد را بپذیرند و با حذف انحصار خود با داروهای خارجی رقابت کنند و در عوض قیمت‌گذاری را در اختیار خود داشته باشند؟
جالب است که علیرغم تاکیذ مسئولین محترم از وزیر محترم بهداشت گرفته تا معاونت محترم غذا و دارو در خصوص ثبات قیمت دارو، در برخی اقلام حوزه ترک اعتیاد در سه بار افزایش قیمت تا 300 درصد افزایش قیمت را در ماه‌های احیر شاهد بوده‌ایم.
شش-شگفت انگیز است که سالیان سال سیاست‌های عدم اجازه واردات در خصوص داروهای با مشابه داخلی، و الزام تولید کننده به مصرف مواد اولیه تولید داخل، به اتکا به موضوع خودکفایی و جلوگیری از هدر رفتن میلیون‌ها و میلیاردها دلار ارز، و در نهایت «مزیت اقتصادی» توجیه شده است، اما در میان برخی محصولات تولیدی داخل از نمونه‌های خارجی مشابه خود گرانتر هستند، جالب است که این نمونه‌ها هم به هر حال از حمایت‌هایی برخوردار بوده‌اند حالا هیچ کس پاسخگوی این سئوال نیست که چرا مصرف کننده ایرانی باید دارویی با کیفیت پایین‌تر را با قیمت بالاتر مصرف کند و اعتراض نکند.
هفت-یکی از ادله معمول باکیفیت بودن داروی ایرانی قاچاق آن به آن سوی مرزها است، اما به نظر شما عدم امکان صادرات رسمی و پذیرش دارو از مبادی قانونی کشورهای دیگر ناقض کیفیت این داروها نیست اما قاچاق همین داروها نشانگر کیفیت دارو است؟ یعنی افرادی که احتمالا داروها را قاچاق می‌کنند بیشتر از مسئولان علمی و سیاستگذار کشورهای دیگر به کیفیت دارو اهمیت می‌دهند؟ قاچاقچیان کیفیت محور هستند یا قیمت محور؟
هشت –داروهای تحت لیسانس راه‌حل میانه بسیاری از کشورهای نه چندان توسعه یافته برای تولید داروی باکیفیت با توجیه اقتصادی و امکان صادرات هستند، این الگو در همین منطقه جغرافیایی توسط ترکیه، اردن، مصر، عربستان سعودی و کشورهای دیگر به کار گرفته شده، در ایران هم این الگو قرار بود یکی از الگوهای اصلی تولیدات دارویی باشد، اما حالا چند سالی است که به محاق رفته، چرا؟ باور کنید کسی دلیل اصلی آن را نمی‌داند، مقامات و مسئولان بلند پایه از جمله وزیر محترم بهداشت و معاونین ایشان در مدح و ستایش آن سخن می‌گویند اما در عمل تولیدات تحت لیسانس آشکارا مورد بی مهری قرار می‌گیرند.
نه –صنایع خودروسازی ایران چهار دهه است تحت حمایت کامل به پیشرفت(عددی) و سهم بازار بیشتر – و دستیابی به فروش ریالی بالاتر ادامه داده است، اما از لحاظ کیفی همه داستان خودروهای ساخت ایران را می‌دانند، تفاوت خودرو با دارو اما در این است که مصرف کننده خودرو به راحتی به مشکلات آن پی می‌برد اما دارو حیطه‌ای تخصصی است و مصرف کننده عادی نمی‌تواند متوجه کیفیت و تاثیرگذاری دارویی که مصرف می‌کنند شود، جالب است که اگر از خودروسازان داخلی بپرسید چرا به رغم چهار دهه حمایت و انحصار نمی‌توانید صادرات داشته باشید یا حداقل برای مصرف کننده داخلی محصولات باکیفیت تولید کنید با پاسخ‌هایی آشنا برای کارشناسان حوزه دارو روبرو خواهید شد.
ده-گروهی از تولید کنندگان ایرانی «کیفیت» را سرلوحه محصولات خود قرار داده‌اند، داروهای تولیدی این گروه هم رضایت مصرف کنندگان ایرانی را همراه دارد و هم در آن سوی مرزها مورد استقبال قرار می‌گیرد، این گروه از داروسازان کلیه قوانین و ضوابط و بایدها و نبایدهای حرفه‌ای را رعایت می‌کنند و اتفاقا در صادرات هم موفق هستند و در داخل مرزها هم از کارآزمایی‌ها و اعتبارسنجی‌ها و اثربخشی‌ها و ... استقبال می‌کنند، این گروه هم همان مشکلات دیگران را دارند، اما چرا آن‌ها می‌توانند و دیگران نه؟
یازده-هزینه انجام کارآزمایی‌های کنترل کیفی و اثربخشی و ایمنی و بالینی دارو نسبت به برخی هزینه‌های دیگر این حوزه‌ها چندان بالا نیست، ارگان‌ها و نهادهای مستقل خوشنامی در جهان وجود دارند که این کار را انجام می‌دهند، اینکه از عمده‌ترین تولیدکنندگان داخلی بخواهیم محصولات خود را در بوته آزمون و مقایسه، نه با محصولات کشورهای جهان اول، که با محصولات کشورهای مشابه منطقه خودمان، بسنجند و نتایجش را به اندازه«نود و هفت درصد داروی موردنیاز ...» رسانه‌ای کنند، درخواست زیادی است؟
دوازده –به عنوان یک پزشک و یک فعال صنفي می‌دانم که این یاداشت یا مورد توجه قرار خواهد گرفت که در آن صورت به احتمال زیاد باید منتظر واکنش‌های تند باشم (اما امیدوارم که در واكنش‌ها شاهد پاسخ‌های مستدل و علمی باشم) یا مورد توجه قرار نخواهد گرفت که در این صورت بسیار بیشتر از حالت اول ناراحت خواهم شد.
این یاداشت فقط می‌خواهد تاکید کند که در حوزه دارو کیفیت از همه چیز مهمتر است و متاسفانه داروی ایرانی هنوز در حوزه‌های متعدد تصویر تاثیرگذاری مطلوب را ارائه نداده است و در باب کیفیت آن سئوالات متعددی مطرح است که متاسفانه پاسخ دادن به این سئوالات هیچ گاه در اولویت‌های متولیان و صاحبان آن نبوده است و آنانی که هزاران بار جمله معروف«97 درصد داروی موردنیاز ...» را تكرار مي‌كنند، عموما در این خصوص حرفی نمی‌زنند.
سیزده-می‌گویند نحس است، پس همین جا می‌ایستیم.
* پزشك و فعال اجتماعي
